جنگ جهانی اول

World war I

شەڕی جیهانی یەکەم لە ساڵی 1914 هەڵگیرسێ و سەرچاوەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ ململانێ و کێبەرکێی دەوڵەتە گەورەکان لە سەر ئیستیعمار و کێشەی سەربازی و نەتەوەیی سەدەی نۆزدە و سەرەتای سەدەی بیستەم. ئەم شەڕە بە بیانووی کوشتنی فرانسوا فێردیناند شازادەی نەمسا لە 28/6/ 1914 لە ویلایەتی سارایەۆو لە بۆسنیا دەستی پێکرد. خەڵکی ئەم ویلایەتە حەزیان دەکرد بە سێربستانەوە پەیوەست ببن بەڵام دەوڵەتی نەمسا دژایەتی دەکرد. کاربەدەستانی نەمسا دەوڵەتی سێربستانیان بە بەرپرسی ئەم کوشتنە ناوبردە کرد. دەوڵەتی نەمسا چونکە سوور دەیزانی ئەڵمانیا پشتیوانی لێدەکات، کەوتە فشارهێنان و هەڕەشەکردن لە سێربستان بەڵام ئەم هاشوهووشە سەمەربەخش نەبوو. بەم بۆنەوە دەوڵەتی نەمسا، شەڕی خۆی بەم وەڵاتە ڕاگەیاند. لەم ناوەدا سۆڤیەت پشتیوانی خۆی لە سێربستان دەربڕی.
شەڕفرۆشی نەمسا بە سێربستان بووە هۆی ئەوە کە ئەندامانی سێکوچکەی هاوپەیمان (بەریتانیا و فەرەنسە و سۆڤیەت) لەگەڵ سێکوچکەی یەکگرتوو (ئەڵمانیا و نەمسا و ئیتالیا)، شەڕی خۆیان بە یەکتر ڕاگەیەنن. ئەمریکا لە ساڵی 1917 هاتە ناو ڕیزی هاوپەیمانان (بەریتانیا و…) و دۆخەکەی بە قازانجی خۆیان گۆڕی. ئەم شەڕە کە 4 ساڵی خایاند زۆربەی ئەورووپا و ئەمریکا و ژاپۆنیشی گرتەوە و فەرەنسەش بووە گەورەترین مەیدانی شەڕەکە. ساڵی 1918 ئەڵمانیەکان لە بەرانبەر فەرەنسە و بەریتانیا و سۆڤیەت، شکستیان هێنا و سەرەنجام لە 11ی نۆڤەمبەری هەمان ساڵ شەڕ کۆتایی پێهات.

(سوبح گاهان ـ subiĥ gahan)

بەره به یانیان.

(سیفاهان - sifahan)

شاریکه له ئیسفه هان،ناوی ئاهه نگێکی مۆسیقای ئێرانه.

(زه یهاء ـ zeyha’)

ژنی نه زۆک،ژنێ که مه مک و شیری نه بێ، ده شتی رووتنه نی بێ گیا، قاتڕ، وشترالوک.

(ته هاره ت ـ teharet)

پاکبوونه وەی ژن له حه یز،ماوه ی پاکی ژن،ماوه ی نێوان دوو حه یز.

(زه هائیر ـ zehair)

پشتیوانان، نیوه ڕۆ.

(زیهار ـ zihar)

پشتگرتنی یه کدی، پشتیوانی کردن لەیه کدی ، تەڵاقی بێزاری، ئه وه یه که پیاو به ژنه که ی بڵێ تۆ وه کو دایکمی، به مه ش له پیاوه که حه رام ده بێ تا که فاره نه دات، ئه و ژنه حه رامه له و پیاوه.

(زوهار ـ zuhar)

په ڕی مریشک که له باڵ جیا نه بوو بێته وه.

(زه هارت ـ zeharet)

پشت ئه ستوور بوون.

(زیهاره ـ zihare)

ڕووی جل، پێچه وانه ی ئه سته ڕ.

(ئاله می شه هاده ت ـ alemi șehadet)

ئه م دنیا یه ی که له به ر چاوه و هه ستی پێده کرێ، جیهانی ماددیات.

(ئاهات ـ ahat)

خه وش و عه یب، به ڵاو ناڕه حه تی ، دژواری و سه ختی و ته نگانه، فه سادکار.

لادبراین، بنابراین

بینابەمە، بینالەسەرئەمە [کەوابوو، بەم پێیە]

عَلَیهَذا (علی هذا)

(غونچە دەهان - xunçe dehan)

خونچە دەم، دلبەری جوانی دەم بچووک.

(فارین هایت - farin hayt)

یەکەی پلەی گەرمییە.

هاتنەفاڵی ماکەر و ماین٬ ئێغری هاتن٬ ئێغری خووازتن