سم تراشین

(تیلیسم ـ tilism)

ته لیسم،جادوو،دوعای جادووگه ر،گه رده ن به ندی زێڕی له سه ر نووسراو.

طەلیسم، پارچە کاغەزێک یا پارچە میتاڵێکە جادووگەران چەند وشە و نەخش و خشتەیەکی لێ ئەنووسن گوایە بۆ چاوەزار و شتی وا باشە. کراوە بە کینایە لە ڕاز و نهێنیی و شتی پەی پێ نەبراو.

دامێنی بە ئەنواعی گوڵ و مڵ خەمڵابێ
گەنجێکی تێدا بێ کە طیلەسمی نەشکابێ

ئەفسانە و جادووی پەی پێ نەبراو.

« نالیی » بە ئومێدی ظەفەری طەوقی تەلیسمت
ماری سڕی زولفت لە سەر و گەردنی ئاڵا

(فاشیسم - faşîsm)

ناوی رێبازو قوتابخانەیەکی سیاسی و جۆری حکومەتێک بوو کە لە نێوان جەنگی یەکەم و جەنگی دووەمی جیهاندا لە ئیتالیا حوکمڕان بوو، و بە شێوازێکی ملهوڕانەو دیکتاتۆری فەرمانڕەوایی دەکرد، ئێستا پتر بە مانای دیکتاتۆری بەکاردێ.

فالانژ / فالانژیسم

Falange / Falangism

ئەم زاراوە ڕیشەکەی لاتینییە و بە درێژایی مێژوو مانای جیاوازی لەخۆ گرتووە. بۆ نموونە لە یۆنانی کۆندا «فاڵانژی ساکار» بەشێکی هێزی سەربازی یۆنان بووە کە بریتی بووە لە سەربازی پیادە بە چەکی سووک و چەکی قورسەوە و … لە ساڵی 1600 زایینی، ئەم زاراوە بە کۆمەڵێکی خەڵکیی گوتراوە کە بە شێوەیەکی ڕێکخراوەیی پێکەوە کۆ دەبنەوە و بۆ گەیشتن بە ئامانجێکی هاوبەش بەرەیەکی یەکگرتوو ساز دەکەن. لە سەدەی پێشوودا فاڵانژ، ناوی حیزب و ئایدیۆلۆژیایەکی فاشیستی وەڵاتی ئیسپانیا بووە کە بە ئیسپانیایی پێی دەڵێن فاڵانخە. ئەم حیزبە لە 29/11/1933 لە لایەن کەسێک بەناوی خۆزە ئانتۆنیۆ پریمۆدێریڤا لە مەدرید دامەزرا و گەشەی پێدراوە. هەرچەندە لە سەرەتاوە بایەخێکی ئەوتۆی نەبوو بەڵام بەرەبەرە پەرەی سەند و سەرنجی خەڵکانێکی زۆری بەرەو لای خۆی ڕاکێشا و بە یەکگرتن لەگەڵ لایەنە فاشیستەکانی دیکە توانی «فاڵانخە ئیسپانیۆلا» دامەزرانێت. بەرنامەی فاڵانژ، بریتی بوو لە ڕاکێشکردنی چینی کرێکار بۆ هەناوی ناسیۆنالیزمێکی توندڕەوانەی کۆمەڵایەتی (بە مەبەستی خۆماڵی کردنی سەرمایە، چاکسازی زەویوزار، پەرەپێدان و ڕێکخستنەوەی سوپا و هەڵوەشاندنەوەی حیزبە سیاسییەکان و شێوازی شۆڕشگێڕانە بۆ گەیشتن بە ئامانج).
فاڵانژیستەکان لە سەردەمی شەڕی ناوخۆ (1936 تا 1938) بە توندی ڕووبەڕووی حیزبە کۆمۆنیست و ئاناڕشیست و میانەڕەوەکان بوونەوە و هەوڵیان دا حیزبەکەی خۆیان سەقامگیر بکەن. جیاوازی نێوان فاشیزمی ئیسپانیا لەگەڵ فاشیزمی ئەڵمانیا و ئیتالیا، لەوەدا بوو کە لە ئیسپانیا سوننەتی نەتەوەیی و بە تایبەت نەریتی پادشایی و مەسیحی، بایەخ و گرنگی زیاتری پێ دەدرا. ئیمڕۆکە زاراوەی فاڵانژ، لە وەڵاتانی دیکە بەو گرووپە ڕاستە توندڕەوانە دەگوترێ کە لە بەرانبەر باڵی چەپدا دژایەتی و گێڕەشێوێنی دەکەن، بۆ نموونە فاڵانژەکانی لوبنان.

(فیتیشیزم - fitişîsm)

ڕێبازی فیتیشیسی.

(فیدیرالیسم - fidiralism)

سیستەمی سیاسەتێکە کە بەپێی ئەوە وڵاتێک لە چەند هەرێم و ناوچەیەکی سەربەخۆ پێکدێ، وەکو وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا.

(فۆرمالیسم - formalism)

فۆرم و قاڵبێک که هونەرمەند مەبەستی خۆی پێ ده-ربڕێ، شێوەگەرایی.

(فرۆیدیسم - furoydism)

فرۆیدیزم، رێساکانی باوەڕێن زیگموند فرۆیدی ده-روونناسی نەمساوییه.

(مام.):دۆعا خووێندن٬ دۆعایەکی لێ-کردن:دۆعا بەسەردا خووێندن

(فیمینیسم – fimînîsm)

لایەنگری له ئافرەت، لایەنگری له مافێن ئافرەت، ژن ته-بیعەت، تەبیعەت ژنانی.

(فەناتیسم – fenatîsm)

لایەنگری توند له مەسەلەێن ئاینی یان ئەخلاقی یان کۆمەڵایەتی یان سیاسی، توندڕەوی، دۆگماتیزم.

(فینومنیسم – finûminism)

دیاردەگەرایی (ظاهراتی).

(فیوودالیسم - fiyûdalîsm)

فیودالیزم، سیستەمی حوکمڕانی فیوداڵان کە هەقی حوکمڕانیان بەسەر هەموو کاروباری کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری جوتیاران و مسکێنانەوە هەبووە.

(غاسیم – xasim)

دابەشکەر، بەخشەرەوه.

تباه، بخش کننده

بەشکەر [دەبەشکەر]