Peronism

لەناوی خووان پێرۆن (1947-1895)، دیکتاتۆری بەناوبانگی ئەرجەنتین لە ساڵەکانی (55-1946) و (74-1973) و هاوسەرەکەی ئێڤا پێرۆن وەرگیراوە کە بریتیە لە پڕۆگرامە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانی.
پێرۆن، بە ڕێکخستنی جڤاتەکی چینی کرێکار لە یەکیەتی کرێکاری و میلیشیای کرێکاری بە دژی گرووپی نوخبە و توێژی باڵای مامناوەندی و بە سپاردنی دەسەڵات لە بەستێنی سیاسەتی دەرەوە و هاندانی ئەرجەنتین یەکان بە دژی ئەمریکا و هەروەها بانگەشەی بەدەستەوە گرتنی ڕێبەرایەتی ئەمریکای لاتین، توانی سەرنجی جیهان بەرەو لای خۆی ڕاکێشێ. ئەگەرچی نەیتوانی کێشە ئابوورییەکانی وەڵاتەکەی خۆی چارەسەر بکات بەڵام لە دڵی هەمووان جێی خۆی کردبۆوە.
پاش مەرگی پێرۆن، هاوسەرەکەی وەک سەرۆککۆمار، ڕێبازەکەی درێژە پێدا بەڵام دوای دەرکەوتنی کارنەزانی و گەندەڵبوونی حکوومەتەکەی، لە لایەن ئەرتەشەوە سەرنەگوون کرا و لە باو کەوت.

چارتیسم

Chartism

چارتیزم لە وشەی charte بە مانای نووسراوە، بەڵگە، بەیاننامە، بڵاڤۆک و وەرەقەی شوناس وەرگیراوە. چارتیزم، بزاڤێکی ڕیفۆرمخوازانەی بەریتانی بوو کە لە ساڵەکانی 1840 تا 1848 لەم وەڵاتەدا بۆ باشترکردنی پەرلەمان لە ئارادا بووە. سەرکەوتنی چارتیزم بەهۆی گرووپێکی کرێکاری بوو کە خۆیان بە چارتیست لە قەڵەم دابوو. هۆی ئەم ناولێنانەش ئەوە بوو کە لە ساڵی 1838 نووسراوەیەکیان دەرکردبوو کە بەناوی «بڵاڤۆکی گەل» ناوی دەرکرد. هەندێ لە چارتیستەکان لە بنەڕەتدا ئەو سوسیالیستانە بوون کە لەگەڵ شێوازەکانی سەرمایەداری دژایەتییان دەکرد و پێیان وابوو کە سەرەنجامی چالاکییەکانیان ئەبێ ناردنی چینی کرێکار بۆ پەرلەمان بێت. ڕێبەرانی ئەم بزاڤە لە بەیاننامەی ساڵی 1838 خواستەکانی خۆیان بەم شێوە ڕاگەیاند:
ـــ هەڵبژاردنەکانی مەجلیسی عەوام، ئەبێ ساڵی جارێک بەڕێوە بچێت.
ـــ هەر کەسێک باڵغ بووبێت بۆی هەیە لەم هەڵبژاردنانەدا بەشداری بکات.
ـــ دەنگدان بە وەرەقەی شاراوە بێت.
ـــ سندووقەکانی دەنگدان بەشێوەیەکی یەکسان دابەش بکرێت.
ـــ مەرجی مڵکدارییەتی لە مەرجەکانی ئەندامەتی مەجلیسی عەوام لابرێت.
ـــ بۆ ئەندامانی مەجلیسی عەوام، مووچە دیاری بکرێت تاکوو خەڵکانێک بە داهاتی کەمیشەوە بتوانن ببنە ئەندامی پەرلەمان.
چارتیستەکان لە باری مێژووییەوە هاندەری چینی کرێکار بوون بۆ بەئەنجامگەیاندنی ڕۆلێکی شۆڕشگێڕانە. ئەگەرچی ئەم بزاڤە لە ساڵی 1848 لێک هەڵوەشا بەڵام دواتر هەندێ لە ئامانجەکانی لە قەوارەی بەرنامەکانی ئەنجومەن و یەکیەتی کرێکاری پیادە کرا.

ڕادیکالیسم + بنیادگرایی

Radicalism

ئەم زاراوە دەلالەت دەکا بە سەر ئەندێشە و کردارێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی کە دەخوازێ بە پەلەو بآێڕاوەستان، گۆڕانکارییەکی قووڵ بەسەر دامودەزگە کۆمەڵایەتییەکاندا بێنێت. ڕادیکالیزم (و ئاوەڵناوی ڕادیکال) زیاتر بۆ وەسفی ئەندێشە و کردەی سیاسی چەپی توندڕەوــ مارکسی یا نامارکسی ــ بەکار هاتووە.
زاراوەی ڕادیکالیزم، یەکەم جار لە بەریتانیا دەرحەق بە نەیاران، لە «پلانی ڕیفۆرم» 1832 هاتە ئاراوە وپاشان ج.بینتام و هاوڕێکانییان بە ڕادیکالی فەلسەفی، ناوبرد بەڵام بەم واتایەی کە ئەمڕۆ بە زاردا دێت، دەگەڕێتەوە بۆ سێندیکاخوازی فەرەنسە.
لە ساڵی 1920 بەملاوە ڕادیکالیزم ئێجگار لەگەڵ مارکسیزم ئاوێتە بووە. جووڵانەوەی چەپی توندڕەو زیا لە هەموو شتێ کەوتە ژێر کاریگەری ستالینیزمەوە. هەندێک ڕادیکالیزمیان لە بەرانبەر لیبرالیزمی نوێی ئەمەریکا، بە چەشنی فرانکلین ڕۆزوێڵت ناوبردە کردووە. لەسەردەمی چالاک بوونی«بەرەی خەڵکی» لە 1930 دژایەتی هاوبەش لەگەڵ فاشیزمی ئەوروپی بووە هۆی یەکگرتوویی ڕادیکالە مارکسی و لیبراڵەکان. مۆرکردنی پەیمان لەنێوان سۆڤیەت و ئەڵمانیای نازییەت، بووە هۆی خاوبوونەوەی ئەم یەکییەتیە بەڵام بە هاتنە ناو جەرگەی شەڕی یەکیەتی سۆڤیەت، دووبارە گورج بۆوە.

پیشامد نامنتظره

قەومانی لەنکاو

الواقعیة

Realism

تجدیدنظرطلبی

Revisionism

ئەم زاراوە لە وشەی لاتینی revisere بە مانای حەز بە تازەکردنەوەی دیدار و پیاچوونەوە، وەرگیراوە. پێداچوونەوە، بە بووژانەوەی بن بونیات و کارکردەکانی ڕێبازێک دەگوترێ (بڕوانە دۆکترین). واتە ئەو کەسەی کە لە بارەی ڕێباز یان ئایدیۆلۆجیایەک خوازیاری دەستکاریکردن و پێداچوونەوە بێت، پێی دەگوترێ ڕیڤیژیۆنیست (کەسێک کە دەستکاری شتێک بکات). ئەم بۆچوونە لە لایەن نووسەر و سیاسەتمەداڕێکی سۆسیال دیموکراتی ئەڵمانی بە ناوی ئیدوارد برنشتین لە ساڵی 1889 خرایەڕوو. ئەم تیۆرییە ڕەخنەیەکی ئایدیۆلۆجیکی بوو کە لە تیۆری و پێشبینیەکانی ئابووری ــ سیاسی کارڵ مارکس گیرا و بەپێی ئەم خاڵانەی خوارەوە ڕەخنەی لێ گیرا:
1) بۆچوون و جیهانبینی مارکس دەربارەی کۆمەڵگەی سەرمایەداری و گۆڕینی خێرای بۆ کۆمەڵگەیەکی پڕۆڵیتاری، بە خێرایی و پەلە نایەتەدی و هەر بۆیە پێویستە ئەم تیۆرییە پێداچوونەوەی بە سەردا بێت و دەستکاری بکرێت.
2) خەباتی چینایەتی بەو شێوەی کە مارکس پێشبینی کردبوو، بە ئامانج نەگەیشت و چینی مامناوەندی نەک لە کۆمەڵگە نەسڕدرابۆوە بەڵکوو پەرەی ستاندبوو.
3) ناوەندگەرێتی پیشەسازیی و سەرمایە، بە پێچەوانەی بۆچوونی مارکس، تووشی وێستان و بێسەرەوبەرەیی ببوو.

بەزم

رَزم، نَبَرد، پَیگار، جَنگ.

جەنگ، داوا.[شەڕ]

حَرب، قِتال.

بزاوتی توندڕەوانەی سەردەمی شۆڕشی فەرەنسە (1789) کە پێوەندی هەیە بە ڕوبسپیر و ئەندامانی «یانەی ژاکۆبن». مەبەستی سەرەکی ئەم بزاوتە پەیجۆری کردنی ئامانجە شۆڕشگێڕییەکانە بە هەر جۆرێک بێت و خۆپاراستن لە هەر چەشنە سازشکارییەک.
هەندێ لە تایبەتمەندییەکانی ژاکۆبنیزم بریتییە لە: سووکایەتی کردن بە خواستی زۆرینە، لایەنگری لە دیکتاتۆری گرووپێکی نەبەزی شۆڕشگێڕ و دامەزرانی کۆمیتەی ئاسایشی گشتی وەک بنکەیەک بۆ تیرۆر.
لێنین، ڕێبەری شۆڕشی ئۆکتۆبەری سۆڤیەت، لایەنگرەکانی خۆی بە ژاکۆبنەکانی پەیوەست بە چینی کرێکار ناوبردە ئەکرد.