لێدان بەدار٬ وردکردن بەنهێم٬ پەڕینی نێر لە مێوینە٬ گان٬ دەرزی لێدانی ئاوڵە٬ دەرزی ئاژن بۆ خاڵ لە پێست کردن٬ جۆری گاسنی دەم پان.*

فیتوولێدان.

کووێسان٬ زۆزان٬ ساردەسیر٬ هاوینەوار٬ کێووستان.ـــ ی : کووێسانی٬ ساردەسیری.

کووێستان.

وڵاتی بەهاوین فێنکی بەزستان ساردی بەفر و باران زۆر

سردسیر، کوهسار، کوهستان

کوێسان

شوێنێکە کە مەڕ و ماڵاتی تێدا مۆڵ بدرێ بەشەو

خَباک، خَپاک، کَمرا، دیل، شبگاه، شَبغا، شَبغاد، شَبغار، شَبغارَه، شَبغازَ، شَبغازَه، شَوگا] شَوپاه، شَوغا، شَوغاه، شَوغار، شَوغارَه، غوشا، غوشاد، غوشای، غوشاک ( محوطه گاوان و گوسفندان)

شەوگا، هەسارگەلە [ (زنجی مەڕ و گا)]

حَریسَه، حَظیرَه، عُنَّه، کَنیف، اَرِیَه

دیوار ترکەای برای نگهداری دام
مرتع خصوصی
کنده گردن گاو
زمین سخت در شخم زدن
شخم با گاوهای متعدد
شبغاز

زنج
جێ پووش و پاری پاوان
دارێکە لە ملی گای غللووری دەکەن
زەمینی زۆر سەخت لە کێڵان
جووت بە زۆر جووتەگایان
پەچەمەڕ

(باد.):کۆڤ٬ (هەورا.): کەلاره٬ حەوشێکە دیوارەکانی بەژنێک بڵند و لەدار و پووش دروستدەکرێ٬ سەربانی نیە لە زستاناندا ئاژاڵی تێدەکرێ٬ دیواری تەویلەی ئاژاڵان لە تانۆکیش دروستدەکرێ٬ بۆ هەموو شووێنێکیش بە کار دەبرێ٬ کەمەڕ و ماڵاتی بەشەودا تێدا مۆڵ بدرێ.(موک.):جوورە کەرەستەیەکهی جووتییە بە چووار کەڵان رادەکێشرێت. کەپرێکی نزم و سەر سوواخدراوە میوەی لەسەر ووشک دەکرێتەوە٬ مشتاخ. (باک.): جێگای دەورەدراوی. –ی(دەر.):هەوارەمەڕ

کوهساران، ییلاق، جای بسیار سرد و برفگیر

کۆسان، کۆساران

(هەورا.): کونێکە لە نێو دیواریدا وەکوو تاقەسێو و هەنار و هەرمێی تێدا هەڵدەگرن و دەرگایەکەش دەگرن. (هەورا.): کونێکیشە لە دیواری بۆ پەنجەرە تێگرتنێ

Mahabad republic

جمهوری کردستان (مهاباد)

لە شەڕی دووهەمی جیهانیدا ئەگەرچی ئێران بێلایەنی خۆی ڕاگەیاندبوو بەڵام لە لایەن بەریتانیا و ڕووسەکانەوە لە ئاگۆستی 1941، کەرتی ڕۆژاوای ئێران داگیر کرا. بەریتانیا، بۆ پاراستنی کەرتی ڕۆژهەڵاتی عێراق ناوچەی کرماشانی گرت و ڕووسەکانیش، ئازەرباییجانی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا بێجگە لە شارەکانی مەهاباد و شنۆ و نەغەدەی داگیر کرد. لەم ناوەدا ناوچەی مەهاباد و سەقز، لە کۆنترۆڵی هیچ لایەنێک نەبوو. نەبوونی هیچ هێزێکی دەسەڵاتدار (تەنانەت ئێرانیش) لە ناوچەکەدا زەمینەی بۆ دامەزراندنی حکوومەتێکی خودموختار خۆش دەکرد.
ئەم دۆخە، لانیکەم تا کۆتایی شەڕی جیهانی دووهەم بەردەوام بوو. قازی محەمەد ساڵێک دوای دامەزرانی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران لە 22ی ژانوییەی 1946، لە مەیدانی چوارچرای مەهاباد، کۆماری کوردستانی ڕاگەیاند. قازی محەمەد چەند ڕۆژ دواتر ئەنجومەنی وەزیرانی کۆمارییەکەی ڕاگەیاند کە پێکهاتبوو لە حاجی بابەشێخ، سەرەک وەزیر و 12 وەزیری دیکە.
کۆماری کوردستان و دەوڵەتی کوردی تەنیا 11 مانگی خایاند. هەر بۆیە لە ڕێکەوتی 17ی دێسەمبەری 1947، دوور لە پشتیوانی ڕووسەکان، هێزە سەربازییەکانی ڕژێمی پاشایەتی هێرشیان کردە مەهاباد و شارەکانی دەوروبەر و کۆماری نوێباو ڕووخا. سەرەتای ژانوییەی 1947 دەوڵەتی ئێران دادگەیەکی سەربازی بۆ قازی محەمەد و براکەی و ئامۆزاکەی، سەدر و سەیف سازاند و لە ڕێکەوتی 23ی ئەو مانگە لە سێدارە دران و کۆماری کوردستان کۆتایی پێهات.
کۆریس کۆچیرا، مێژونووسی بەناوبانگ دەربارەی هۆی ڕووخانی کۆماری مەهاباد لە زمانی مەلا مستەفا بارزانییەوە دەنووسێت: «ئەوە کورد نەبوو کە لە هێزەکانی ئەرتەشی ئێران تووشی شکست بێت بەڵکوو ئەوە یەکیەتی سۆڤیەت بوو کە لە بەرانبەر ئەمریکا و بەریتانیادا شکستی خواردبوو!». لەو هۆکارانەی کە دەتوانێ ئەم بۆچوونە بسەلمێنێت، یەکەم، چوونەدەرەوەی هێزەکانی ئەرتەشی ڕووس بوو لە ئێران. دووهەم، قسەکانی باڵیۆزی ئەمریکا لە تاران کە گوتبووی، دەوڵەتی ئەمریکا لە یەکپارچەیی خاکی ئێران داکۆکی دەکات.