تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بەرە تە شی
[[ 1- به‌ر /4 + 3- ئه/2 + ته‌شی ]]
«نت.» پارچەدارێکه وەکوو سەلکەتەشی وایه، خڕ تاشراوه «جاروبار دەشی نەخشێنن» و لە نێو ەڕاستیا بە قەدەر ئەستوورایی کلکەتەشی کونێکی تێدەکرێ و بۆ دوو مەبەست دەخرێته سەر تەشی: 1» بۆ ئەوەی لەنگەری تەشی ڕابگرێ و یارمەتی بدا کە باس بخوولێتەوه. ب» بۆ ئەوەی هەڵکردنی ڕیس لەسەر کلکه تەشی ڕێک بخات.
3- بەرە
[[2- به‌ر + 5- ئه‌/1]]
«نت.» زیادە پانایی پەنجەی گۆرە وی کوردی. تێبــ.ینی: گۆرەوی کوردی که داگیرسێندرا له «گۆ» یەکەوه دەست پێدەکا و هەروەها لێی زیاد دەکەن «بەرەی دەدەن» تا پانایی به ئەندازەی دڵخوازی لێدێت و ئەوجار لە سەرئەم پانایییه دەرۆن تا د ەگاته «پانێ» ی و دەست دەکەن به کەم کردنەوەی. «گۆ» یەکانی «دەیکوژێننەوه» .
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
بەرە
خۆشیی دوای باران (د)
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
بەرە
دەرگا (ه)
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
بەرە
شتێکی سێ پەلە، پەلێکی بەتەنگەوە و دوو پەلەکەی تری بەقەڵتاغەوە توند دەکرێ
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
بەرە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
بەرە
وتەیەکە جووتیار بەگای جووتی دەڵێ لە کاتێکدا کە گاکە پشت هێڵ بێ، واتە ڕووی لە بوورە بێ
بەرە
بەش، بەرە هەویر، ڕۆن، بەهرە، بەرەمەشکە، بەرووبۆ، دەستکەوت، قازانج، بەهرە، بەرژەوەند، نۆبەکاری خۆت نازانی، (هەورا) دەرک، دەرکە، دەرگە، دەرگا، بەرۆک، بەرسینگەی ئەسپییە، قایشە باریکەکانە، کە بە بەرسینگی ووڵاخاندا تێدەپەڕێنرێ، دەستە، تیرە، بەرەباب، گرۆ، (باک) کۆمەڵە، بەر، نەتەوە، (هەو) قەتارە، ڕێزە دێراوێکی دە دووازدە دێراوییە، (سوێ) گۆبەرۆک، (ئالا) ئێخیەو بەرۆکی ژنانە، قایشێکی پان و ڕیشوودارە بەبەرسینگی چارەوێدا ئەڕواو دێت و زینی پێ قایم دەکرێت، پەلێکی بەناو هەردوو دەستی چارەوێدا ئەڕواو لەتەنگەی ژێر سکیدا هەڵدەکێشرێ ئەو چارتەنگەیە بە تەنگەهەڵکێش بەزینەوە توند قایم دەکرێ و دەبەسترێ، هیلمەی گۆرەوی. ساماڵ، ساو، هەواخۆشی دووای بارانە. ووتەیێکە جووتیار بەگای جووتی دەڵێ لە کاتێکیدا، کە گایەکە پشت هێڵ بێ واتە ڕووی لە بوورە بێ، چتێکی سێ پەلە، پەلێکی بە تەنگەوەو دوو پەلەکەی تری بە قەڵتاغەوە توند دەکرێ، (هەورا) خۆشی دووای بارانە. (باک) بڵا، با، بۆ فەرمانە
بەرە نگار
[[1ـ به‌ر/ 2+ئه‌نگوو «ئه‌نگووتن» + ئار/2]]
«نمس.»، «مک.» له پێشەوه، سەردەرهێنان له پێشەوه و ڕووبەڕوو تێک هەڵەنگووتن. تێبــ.ینی:ا» ئەمه مانای لۆغەتی ئەم وشەیه که چ جاران به تەنیایی دەکار ناکرێ و دەگەڵ فیعلی موساعیدی «بوون» و جار و بارەش دەگەڵ مەسدەری «هاتن» تەرکیب دەبێ و مەسدەرێکی تازه دروست دەکا. ب» به پێی ئەو کارتانەی ئەم وشەیان لێ پێکهاتووه، دەبێ شکڵی پێش ئێستای «بەرەنگوار» بووبێ، جا دەنگی «و» لەبەر قورسی «تلفظ» سواوه.
دەس بەرە(ڕۆژ)
ئەو کەسەیەلە ژێر چاودێریدابێ.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
شەنگە بەرە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
کێشە و بەرە
بەرەجەژنان
«نت.»، «سیم.» تم: بەرەجێژنان.
ئاو بەرەوەدان
«مستـ. متـ.» تمـ: ئاو بەردانەوە.
به بەرەوه هەبوون
[[به/11+3-به‌ر+3-ئه‌وه/2+هه‌بوون]]
مست. لا.» جێگا هەبوون بۆ ئیشێک بۆ شتێک، ماوه هەبوون بۆ کردنی کارێ.:؛ بۆچی پەلەتانه، هێشتا شەو زۆری بەبەرەوەیه. نەختێکی دیکەش دیوارەکە بکێشنه پێش بۆ حەوشە زۆری بەبەرەوه هەیه. ڕۆژ تەواو کورت بوون هیچیچیان بەبەرەوه نییه.
بۆ بەرەودان
بۆ بەرەودان
بۆ دانەوه. [بڵاوبوونەوەی بۆن.]
بۆ بەرەودان
ذَفَر، فَوح، نَفح، نُفوح، تَضَوُّع.
بەرەباب
[[1-به‌ره+1- باب /1]]
«نت.» هەموو ئە و کەسانەی له عەشیرەتێکدا، له باوکێک کەوتبنەوه بەو حیسابەی کە هەر عەشیرەته لە پێشدا له چەند «برا» یا «خزم» پێکهاتبێ و زەو و زوویان کردبێ و زۆربووبن، بۆ ناسینەوەیان بە ناوی باوکێکی کۆن «نسبیا» هەڵدەدرێن:: عەشیرەتی دزەیی چوار بەرەبابی گەورەن.
بەرەباب
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
بەرەبیبن
بەرەبین(هەورا)
زاربێن، بەنی زارکی مەشکەو خیگەو کوندەو ئیترە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
بەرەبێڵ
بەرەبێڵ(ئەردە)
بەرەبەره
دستەدسته، جوق¬جوق، جوقەجوقه، کم¬کم.
بەرەبەره
دەسەدەسه، بڕەبڕه، جوق¬جوق، کەم¬کەم. [کۆمەڵ کۆمەڵ.ورده ¬ورده]
بەرەبەره
جماعاتِ، عِدداً، جَمعاً جمعاً، جمعاً بعدَ جَمعِ، قلیلاً¬قلیلاً.
بەرەبەره
[[ 4- به‌ر/3+ 3- ئه‌/2 + 4- به‌ر/3 + 5- ئه‌/1]، ]
«نت.» ورده ورده،. نەخته نەخته، کەم کەم، تۆزه تۆزه،:: بەرە بەره هەوا سارد دەبێ. بەره بەرە خۆی دوور دەکاتەوه.