ئەستێرەیەکی سوورەو هەمیشە دیارە

(باک)پەرەک

مەگەنی ئەزمین، دەغدان، دەغدغان

«نتـ.» ئەستێرەیێکە دەگەڵ سپێدە سەر لە ئاسۆ دەردێنێ. «چاوت ئەستێرەی ڕۆژێ، سۆفیان پێی دەچنە نوێژێ» «فولکلۆر» ٭ئەستێرەی بەیان. ئەستێرەی سەرشان_ «نتـ.»، «تتـ.» شتێکە لە مەعدەنی زەرد یا سپی، لە شێوەی ئەستێرە دروست دەکرێ، ئەفسەرانی لەشکریی هەر دەوڵەتێک بەپێی گەورە و بچووکییان و بەو جۆرەی قانوونی وڵاتەکەیان دایناوە چەند دانەیێکی لەسەر شان یا جێگەی تریان دادەدروون.: ئەم ئەفسەرە سێ ئەستێرەی لەسەر شانە، بێ قەزابی خۆ ئەستێرەمان لەسەرشان دانادرووی «نامانکەی بە ئەفسەر» منەتی چمان بەسەرەوە دەکەی؟ئەستێرەی سیوەیل_ «نتـ.» ۱- یەکێکە لە ئەستێرە نەگەڕەکان، لە جەنگەی گەرم و کاتی گەییشتنی میوەجاتا هەڵدێ، زۆر بە ورشە و گرشەیە. تێبــ.ینی: ئەم ئەستێرەیە دوای نیوە شەو سەر لە ئاسۆی کوردستان دردێنێ و دەگەڵ ئەستێرەی بەیان کەمتر فەرقی دەکرێ بۆیە کورد ناویان ناوە «کاروان کوژە» ۲- «کنـ.» نایاب، کەم دیار، کەسێکی کەم ببیندرێ: خۆی لێ کردووینە ئەستێرەی سیوەیل. «عاشق بووم بە ڕووی ئەستێرەی سیوەیل» «شۆرێ کەوتبووە، دڵەکەی پڕمەیل» «پیرەمێرد- ۱۵۱»

(زەن)هەسارەی رۆژ، ئەستێرەی بارام(مەریخ)

بڕوانە: کاروانکوژە

«نتـ.» جۆرێک ئەستێرەن کە کلکێکی کەم و زۆر درێژیان هەیە و ناوبەناو لە «منظومه شمسی» نیزیک دەبنەوە و دەبیندرێن، کلکەکەیان لە «غاز» و «هەڵم» پێکهاتووە. ٭«بکـ.» ستێرکی بدوو «تمـ: ژابا- ۹»، ستەیر دوڤ «تمـ: کفـ- ٦۸۹»، «گەڕووسی، کرماشانی» ئەسارەی دومدار «تمـ: دۆمۆرگان، لێکۆڵینەوەی زمانەوانیی لەهجەکانی کوردی- ۱۱۱». ئەستێرەی گەڕۆک_ «نتـ.»، «تتـ.» ئەو ئەستێرانەن کە بە دەوری ڕۆژا دەخولێنەوە، خۆیان هیچ ڕووناکییان نییە و نووری هەتاو ڕووناکیان دەکا، زەوی یەکێکە لەوان کە تا ئێستا «نۆ» یان ناسراون و تێکڕا پێیان دەڵێن «منظومەی شمسی» و بەپێی نیزیکی و دوورییان لە ڕۆژ ئەمانەن: عطارد «له هەموان نیزیکتره له ڕۆژ»، زوهرە، ئەرز «زەوی»، مریخ، مشتەری، زحل، ئۆڕانووس، نێپتۆن. هێندێ لەو گەڕۆکانە یەک یا چەند ئەستێرەیان هەیە کە بە دەوریاندا دەخولێنەوە و پێیان دەڵێن «مانگ»، زەوی یەک «مانگ» ی هەیە. ئەستێرەی مانگێ: «نتـ.» ئەستێرەیەکە دەگەڵ مانگ دەردەکەوێ و لەسەرەتای مانگدا زۆر لێی نیزیکە هەتا مانگ گەورەتر دەبێ، ئەیش زیاتر دوور دەکەوێتەوە. ئەستێرەی نەگەر: «نتـ.»، «تتـ.» ئە ئەستێرانەن کە لە جێگەی خۆیان نابزوون «لە مەدارێکدا ناسووڕێنەوە»، ئەمانە خۆیان ڕووناکییان هەیە وەکوو گەڕۆکەکان نەک هەر سارد بوونەوە، بەڵکوو گەرماییشیان زۆرە و سروشتیان وەکی هەتاوە. ئەوانەی زۆر لێک نیزیکن «نسبیا» لە شەوا کە ئاسمان ساف و بێ هەور و هەڵابێ، وەکوو پەڵە هەورێکی سپی دیاری دەدەن. «کاکەشان» یەکێکە لەو پەڵە هەورە مەزنانە کە ۱۸میلیون ئەستێرەی گەورە و بچووکی تێدا کۆبۆتەوە و هەر چەندێکیان دەورەی ئەستێرەیەکیان داوە و بوونە «منظومه» یەک چوار ساڵی پێ دەوێ تا «نوور» ی نیزیکتری ئەستێرەی نەگەڕ بگاتە زەوی، لە کاتێکدا دەزانین کە لە هەر سانییەیەکدا نوور ۳۰۰هەزار کیلۆمەتر ڕێگا دەبڕێ.

(فە)ئاسیرە دمدار

ستێریینی

بڕوانە: ئەستێوولک

یارییەکە چەند کەسێک دادەنیشن و وەستاکەیان شتێک لە باخەڵیاندا دەشارێتەوە، هەرکامێکیان دۆزییانەوە دەبێ بە وەستا

پسوند فاعلی به معنی ستان

پاشگری کرگارییە: سەدبری باج ئەستێنی ماچان بام لە سەر ڕێی خێڵاتی، وەرگر

نگا: ئەستەویر

ئەستەویر، نائاوس

«سـ.»، «مکـ.» ۱- حاڵی مەڕ، بزن یا مانگایەک، کە ساڵێک نەزابێ و شیری نەبێ. ۲ - دارێکی بەری نەگرتبێ. «... دارە بەنەکان ئەستێور بوون بنیشتێکی زۆریان دەردا...» «قزڵجی: پێکەنین- ۸۱» ٭ئەستەویر، «بکـ.» ئەستەور، ستەورە «ژابا- ۹»، ستەور «کفـ- 6۸۸» هس.: «هیندی کۆن» سەتەر=بێ حاسڵ. «فرەنسی» ستێریل=بێ بەر «دارودرەخت»، نەزۆک «گیاندار»، بێ حاسڵ «زەوی». تێبــ.ینی: من نەمبیستبوو ئەم وشەیە بۆ دارودرەخت بگوترێ بەڵام دڵنیام کاکە قزڵجی تا نەزانێ شتێک ڕاستە ناینووسێ.

(هەو)قسر، ئەستەویر،(شک) ستەوور، ستێوور، کۆندۆ، کە شیری بدات،(شەق.، ڕەوا)کەندۆ،(باک) بەربووار، ئاژاڵ، ڕەشەووڵاخ، یا ماینێکە ساڵێکی نەزابێ

ئاسنێکی دەمپانی کلک درێژە هەویری وشکەوە بوی لە (کوول) پێ دەکڕێنرێ

«نتـ.» شیشێکی ئاسنە۲۰/۳۰سانتیمەتر درێژە سەرێکی پان کراوەتەوە، سەرەکەی دیکەشی یان وەکوو قوڵاپ و قەڵانگ وایە، یان دەسکێکی داری ڕێ دەخرێ. بۆ کاروباری ئاشپەزخانە و چێشت لێنان و نان کردن بەکاردێت. ئەستێوولکی تەندوور: «نتـ.» شکڵی هەر وەک ئەستێووڵک وایە، درێژترە و نانی پێ لە تەندوور دەکەنەوە، ئەگەر نانیش لەخۆیەوە کەوتە ناو تەنوورەوە، بە سەرە قولاپ دارەکەی دەری دێننەوە و ئاگری تەندووریشی پێ خۆش دەکەن تێبــ.ینی: کەرتی دووهەمی ئەم وشەیە «ووڵ» هەروەکوو نیشان دراوە بە لای منەوە لە مەسدەری «تێ ووڵین» کە ئێستا مانای «تێ گوشین» دەدا، وەرگیراوە، وا تێدەگەم کە «تێ ووڵین» شێوەیێکی کۆنتری «تێ گیران، تێ وەردان» بێ و ئەم ئامرازە لە پێشدا هەر بۆ تەندوور و نان کردن بووە لە پاشان چۆتە ئاشپەزخانە. سەرەڕای ئەوەش ڕێی دەچێتێ ئەم وشەیە لە «ئەستێ» و «ئووڵک» پێکهاتبێ کە بەشی دووهەمیان پاشبەندی بچووک کردنەوە بێت، لەم حاڵەتەدا هس.: «هەستی» لە لەهجەی باکووریدا و «ئەست» لە ئاوێستاییدا بە مانای ئێسقان.

(دەر)ئەستیم،(هەورا)ئەستیو،(بابا)ئەستیلک، ئەستێوڵک، ئاسنێکی دەم پانی کلک درێژە هەویری ووشک هەڵگەڕاوی لە تەبەک و کوول و پنەو ئیتر پێ دەکڕێنرێ