لێژنەیەکی تایبەتییە کە پێکهاتبێ بۆ دوان و کۆڵینەوە لە شتێک

انجمن

کۆڕ، کۆم بوون، مەجلیس، مەلیس

(نا.) ١- دەزگایەکی هەمیشەییە کە لە چەند کەس پێکهاتبێ، بۆ هەڵسووڕانی کاروبار و ناوبەناو کۆببێتەوە بۆ تەگبیر کردن. ئەنجوومەنی وەزیران، ئەنجومەنی ئاشتی، ئەفراسیاو ئەندامی ئەنجومەنی شارە. ٢- جێگایەکی بۆ کۆبوونەوەی ئەو چەشنە دەزگایانە تەرخان کرابێ. ئەنجومونی شار لە خانووی میرزا ڕەحمەتی دایە. تێبــ.- بەلای منەوە ئەم وشەیە لە سێ کەرت [هەنگ+ ئو+مان] پێکهاتووە و کۆنترین شێوەی ئاوێستایێکەی (هەئێن (گ) یۆ دێمانە) یا (تهەنگیۆ دێمانە) بووە کە هەردووکیان بە کەڵکی ئەم لێکۆڵینەوەیە دێن: ١- هەنگ لە (هەئێنا)ی ئاوێستایی ورگیرابێ کە بە مانای (دەستە، کۆمەڵ و جەماعەت)ە تم: (ئەوڕەنگ: بەهرام- ٢٤٤) و پەهلەویش هەر بەو مانایە لە ئاوێستایی وەرگرتووە، ئێستاش لەبن لەهجەی موکریانی و هەندێ بن لەهجەی باکووریدا لە قالبی (ئەنگۆ)، هەنگۆ، هنگ، هوون = ئێوە)دا دەبیندرێ و زمانی فارسی زیندووی کردۆتەوە و لەباتی (فەوج) بەکاری دێنێ. ب) هەنگ لە (تهەنگ)ی ئاوێستایی بە مانای (تێگەیشتن، زانایی) داتاشرابێ. تم: (فرە: پفا-٢٠٦ و معین: فەرهەنگ، ج٤- ٥٢١٠) کە ئێستا لە وشەی (فەرهەنگ)دا دەیبینین. ج) ئو: ئامرازی ئیزافەیە، ئێستاش (ئو) لە لەهجەی هەورامیدا هەر ئامرازی ئیزافەیە. د) مان: لە (دێمانە)ی ئاوێستایی داتاشراوە و مانای (ماڵ، خانوو) دەدا. تم: (پد: یگد، ج٢-١٢٦) لە (خان و مان) و (نیشتمان)دا هەر بەو مانەیە ماوە. جا ئێستا ئەگەر هەموو ئەوانە تێک بکەینەوە بۆ وشەی (ئەنجومەن) دوو موعنایان دێتە دەست: ١) خانووی جەماعەت، ماڵی کۆمەڵ. ٢) خانووی زانا و تێگەیشتوان، خانووی زانین و تێگەیشتن.

ئەنجومەنی ئاسایش، یەکێکە لە شەش ڕوکنی سەرەکی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان. ئەرکی سەرەکی ئەنجومەن پاڕاستنی ئاشتی و ئاسایشی نێونەتەوەییە. ئەم ئەنجومەنە 15 ئەندامی هەیە کە پێنج لەم ئەندامانە (ئەمریکا، بریتانیا، ڕووسیا، فرەنسێ و چین) وەکوو ئەندامی هەمیشەیی لە ئەژمار دێن. 10 ئەندامی کاتی ئەنجومەن، لە لایەن کۆمەڵی گشتی ڕێکخراوە بۆ ماوەی 2 ساڵ هەڵدەبژێردرێن. بەپێی جاڕنامەی گەردوونی نەتەوەیەکگرتووەکان ئەندامانی ڕێکخراوەکە هاودەنگن لەسەر جێبەجێکردنی بڕیارەکانی ئەنجومەنی ئاسایش.
ئەنجومەنی ئاسایش دەسەڵاتێکی بەرفراوانی هەیە و سەرپەرشتی هێزی چەکداریی نەتەوەیەکگرتووەکان دەکات و پاش دەرکردنی بڕیارەکان جێبەجێیان دەکات و دەوڵەتانی ئەندامیش ناچار بە جێبەجێکردنیان دەکات. ئەگەر کێشەیەکی گرنگ بخرێتە بەردەستی ئەنجومەنی ئاسایش، بۆ جێبەجێکردنی پێویستە 9 وەڵات لە پانزە وەڵاتی ئەندام، دەنگی پێ بدەن بەو مەرجەی کە هیچکام لە پێنج ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەن، ڤیتۆ*ی نەکات یا دەنگی نەرێنی لەسەر نەدابێت.

شورای امنیت

Security Council

ئەنجومەنی باکووری یان ئەنجومەنی سکاندیناڤی، کۆمەڵێکە پێکهاتووە لە نوێنەرانی وەڵاتانی دانیمارک، سوید، ئیسلەند، فەنلاند و نەرویج کە بەمەبەستی پەرەپێدان بە هاوکاری لە بواری جۆراوجۆر لەنێوان وەڵاتانی سکاندیناڤی دامەزرێوە. ئەم ئەنجومەنە ئەندامانی خۆی دنە دەدا کە بۆ ڕێکخستنی بازاڕێکی هاوبەش بۆ بەرهەمەکانی خۆیان، چالاکییەکانیان ڕێک بخەن تاکوو بەرەو یەکیەتییەکی گومرگی هەنگاو بنێن. بەڵام ئەم جووڵانەوە، لەدوای دامەزرێنی« یەکیەتی بازرگانی ئازادی ئەورووپا» لە ساڵی 1959 و بە ئەندامبوونی دانیمارک و نەرویج و سوید لەو یەکیەتییەدا کۆتایی پێ هات.

شورای شمالی (نوردیک)

Nordiic Council

مجلیسی ئێدارە

ئەم ئەنجومەنە پێکهاتووە لە کلێسەکانی پرۆتیستان و ئۆرتۆدۆکس کە لە ساڵی 1948 دامەزراوە و دوایی دامەزرانی ئەنجومەنی ڤاتیکانی2 (1969)، ئەندامانی کلێسەی کاتۆلیکی ڕۆماش هاتنە ناو ڕیزی ئەم ئەنجومەنەوە. ئەنجومەن لە بوارە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و ئایینیەکان دەکۆڵێتەوە و سەرنجێکی تایبەتیش دەداتە کێشەی وەڵاتانی جیهانی سێهەم. ئەم پێکهاتە بە دژی سیاسەتی ڕەگەزپەرستانەی ئاپارتایدە.

شورای جهانی کلیساها

World Council Churches

مەجلیسی بەلەدییە

ئەم ئەنجومەنە لە 25/5/1981 بە ئەندامەتی وەڵاتانی کوەیت، بەحرەین، قەتەر، ویلایەتی میرنشینی عەرەبی، عەممان و عەرەبستان لە ئەبوزەبی دامەزرا. ئامانجی پێکهێنانی ئەم ئەنجومەنە، پاراستنی بەرژەوەندییە سیاسی و ئابووری و سەربازییەکانی ئەندامەکانیەتی. نووسینگەی ئەنجومەن لە ڕیاز، پێتەختی عەرەبستانە. ئەنجومەنی هاریکاری کەنداوی فارس لە ساڵی 1994 بڕیاری دەرکرد کە گەمارۆی ئابووری لەسەر ئیسراییل لا بچێت. ئەم گەمارۆیە کە ئیجازەی مامەڵە و دانوستانی لەگەڵ کۆمپانییەکانی سەربەم وەڵاتە، نەدەدا لە ساڵی 1947 لە لایەن یەکیەتی عەرەب دەرکرابوو.

شورای همکاری خلیج فارس

Persian Gulf Cooperative Council

وشەی senate کە بە لاتینی دەبێتە senatus بە واتای پیر و بەساڵاچوو هاتووە. مەبەست لەم زاراوە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکایە کە لە کۆنگرێسی ئەو وەڵاتەدایە و لە ئەنجومەنی نوێنەران بچووکترە. بۆ هەڵبژاردنی سیناتۆرە ئەمریکییەکان، ڕێژەی دانیشتووانی ویلایەتەکان لە بەرچاو ناگیردرێ و هەر ویلایەتێک 2 سیناتۆری هەیە و ئەنجومەنی پیران، سەرجەم 100 ئەندامی هەیە و نابێ تەمەنی هیچ سیناتۆڕێک لە 30 ساڵ کەمتر بێت و ماوەی نیشتەجێ بوونی هەر سیناتۆڕێک لەو ویلایەتەی کە خۆی بۆ دەپاڵێوێت، نابێ لە 9 ساڵ کەمتر بێت. هەر خولێکی ئەنجومەنی پیران، چوار ساڵە و هەر دوو ساڵ جارێک 3/1 ئەندامەکان دەمێننەوە و لە جیاتی ئەوانی دیکە بە شێوەیەکی کاتی کەسانێک لە لایەن فەرمانداری ویلایەتەکان دادەنرێت. ئەندامانی سینات، لە لایەن خەڵکی ویلایەتەکانەوە هەڵدەبژێردرێن. هەر پەیمانێک کە دەوڵەتی ئەمریکا لەگەڵ وەڵاتانی دیکەدا دەیبەستێ، دەبێ لانیکەم لە لایەن 3/2 سیناتۆرەکانەوە پەسند بکرێت. دەسەڵاتی ئەنجومەنی پیران بە هەندێک جیاوازی هەروەک ئەنجومەنی نوێنەرانە و ڕۆڵێکی بەرچاوی لە دانانی یاساکاندا هەیە. ئەنجومەنی پیران چونکە هاوکارییەکی زۆری لەگەڵ سەرۆککۆماردا هەیە، لەچاو ئەنجومەنی نوێنەران لە بواری سیاسەتی دەرەکیدا دەسەڵاتێکی زیاتری هەیە.

سینات مجلس سنا