تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 1810
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
ئیرادی
ارادی
، اختیاری.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
ئیرادە
ملچکا،
خواست
،
هوس
، پیسایش،
نیاز
، آرزو، آغاز، پیسودن،
خواستن
، آهنگ، آهنج، دلبستگی.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
ئیرادە
نیاز
،
هەوەس
،
ئارەزوو
،
گەرەک
، گەرەکبوون،
خواس
،
ویستن
. [ویست، خواستن]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
ئیرادە
ارادة،
قصد
، هرادة،
عزم
، عزیمة، اناصة، اناصة، نیة، مشیة،
تصمیم
.
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
ئیرادە
اراده
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
ئیرادە
خواست
،
لێبڕان
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئیرادە کردن
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) ١-
بڕیار
هاتنە
سەر
کران
و نەکرانی کارێ
یا
بوون
و
نەبوونی
شتێ،
ویستن
تێکەڵ
بە
دەسەڵاتی
جێبەجێ
کردن
. ٢-
لێ
بڕان
، بڕیاردان،
مەیل
هاتنە
سەر
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئیرادەت
[[عا.]]
(نا.)، (کئێر.)
دڵسۆزی
و
ئیخلاس
لە
دۆستایەتیدا،
دۆستایەتی
ڕاست
تێکەڵ
بە
بچووکایەتی. ئیرادەتمان
هەیە
، عەرزی ئیرادەتی تەقدیم بکەن.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئیرادەتمەند
[[عا. کو.]]
(ست.)، (کئێر.)
ئەو
کەسەی
زۆر
دلسۆز
بێ
بەرامبەر
دۆست
و ئاشنای
خۆی
.
قوربان
پیاوی
وا
ئیرادەتمەندم
کەم
دیوە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ئیرادەی گشتی
تیۆرییەک
لە
بارەی
پێوەندی
تاک
و
دەوڵەت
و بنەماکانی
دەوڵەت
لە
بەرانبەر
تیۆری
کۆن
کە
سەرچاوەی دەسەڵاتی
دەوڵەت
وەکوو
«مافێکی خواوەندی» لەئەژمار
دێنێ
. بەپێی
ئەم
تیۆرییە سەرچاوەی دەسەڵاتی
دەوڵەت
ئیرادەی گشتیی خەڵکە و
لە
هەر
سیستەمێکی سیاسیدا
دەبێ
خواستی
هەموو
شارۆمەندان
لە
بنیاتنانی
ئەو
سیستەمەدا
لە
بەرچاو
بگیرێت. ئیرادەی
هەموان
، گشتێکی
تێک
تەنراوە
کە
بڕیارەکانی ئاوەزمەند و
ڕاست
و ڕەوایە و بەپێی
بەرژەوەندی
هەموان
و لەسەرووی
خواستی
تاکەکەسەوەیە.
ئەم
تیۆرییە
لە
جیهانی ئەمڕۆدا گرینگییەکی
زۆری
پێدراوە.
چونکە
زۆربەی سیستەمە سیاسیەکان
خۆیان
بە
نوێنەر
و فەرمانبەری ئیرادەی
گشتی
دەزانن و
ئەم
چەمکەش لەژێر سەردێڕی «ئیرادەی
نەتەوە
» و ئیرادەی
گەل
و … ناوبردە دەکەن.
ئەم
تیۆرییە
لە
لایەن
فەیلەسوفی فەرەنسی «
جان
جاک ڕۆسۆ»،
لە
کتێبی پەیماننامەی کۆمەڵایەتیدا
بە
تێر
و تەسەلی
باس
کراوە
. «ڕۆسۆ»
ئەم
کتێبە
بە
پرسێک
لە
کێشەی
دەوڵەت
دەستپێدەکات
کە
:
چۆن
دەوڵەت
بنیات
دەنرێ و
کێ
بنیاتی
دەنێ؟
هەر
خۆشی
لە
وەڵامدا دەڵێ:
دەوڵەت
دەرئەنجامی کۆبوونەوەی کەسانێکە
کە
بە
خواستی
خۆیان
دەست
لە
دۆخی
ئازادی
«
سروشتی
» بەردەدەن و پێمل ئەبن
بە
کۆتوبەندی ڕێسایەکی
سیاسی
و یاساکانی.
چونکە
پاش
ئەوەی
مرۆڤ
ژیانی
سروشتی
و کێویی
خۆی
بەجێهێشت و پێی
نایە
ژیانێکی کۆمەڵایەتیییەوە، گۆڕانێکی گەورەی
بە
سەرا
دێت
.
ئینجا
زۆر
و
ستەم
و هەڵشاخانی غەریزی
جێی
خۆی
ئەدا
بە
عەداڵەت
و
داد
و
بە
پێچەوانەی
ڕابردوو
لە
بەرانبەر
یاسا
ئەخلاقییەکاندا
چۆک
دادەدات.
کەواتە
بنیاتنەری
دەوڵەت
، ئیرادەی گشتییە و
هەر
ئەم
خواستەیە
کە
باڵادەست
و یاسادانەرە.
بەم
بۆنەوە ملکەچکردن
بۆ
یاسا
شتێکی حاشاهەڵنەگرە
چونکە
یاسا
ئازادی
بۆ
هەمووان
دەستەبەر
دەکا
و
ئەگەر
کەسێک
بێ
قانوونی بکات، ئەبێ
بە
زۆرەملی
لە
بەرانبەر
یاسادا چۆکی پێدابدرێ.
بە
حوکمی
ئەم
گوشارەیە
کە
ئازادییەکەی
پێ
ئەبەخشرێتەوە.
تاک
لەناو
کۆمەڵگەی
سیاسی
و
بە
فەرمانی
قانوونە
کە
شوناسی
ئەخلاقی
بە
دەست
دەهێنێ.
چونکە
لە
بێسەرەوبەرەیی
ڕزگار
دەبێ
و
پابەندی
ڕێسای
ئەخلاق
و
ماف
دەبێ
و کڵاوی
خۆی
دەکاتە
قازی
کردارەکانی
خۆی
.
چەندە
ڕێسای
سیاسی
لەگەڵ
ئیرادەی
گشتی
هاوتەریب بێت، ئەوەندەش
تاک
هەلومەرجی گەشەی
ئازاد
و
ڕاستەقینە
و ڕێگەی
بەرەو
فراژووتنی
خۆی
باشتر
ئەدۆزێتەوە.
بەم
پێیە
لە
ڕوانگەی «ڕۆسۆ»وە کۆمەڵگەی
سیاسی
، خاوەنی ئیرادەیەکی
ڕەها
و
بێ
هەڵە
و
بێ
بەدیلە.
پاش
«ڕۆسۆ» چەمکی ئیرادەی
گشتی
،
بۆتە
بابەتی
سەرەکی
چەند
فەلسەفەی
سیاسی
بەڵام
ئەم
فەلسەفانە
لایەنگری
دیموکراسی
و دەسەڵاتی
گشتی
نەبوون
.
بۆ
وێنە
«هێگڵ»، فەیلەسوفی گەورەی
ئەڵمانی
لە
کتێبی «فەلسەفەی
حەق
» ، ستایشی «ڕۆسۆ» دەکات کاتێک، «
ئیرادە
بە
بنەڕەتی
دەوڵەت
»
لە
قەلەم
دەدا
،
بەڵام
لە
لایەکی دیکەوە
لۆمەی
دەکات کاتێک،
بە
«
خواستی
گشتی
» ناوبردەی دەکات
چونکە
زمانحاڵی
خۆی
لە
کۆنگرەی گشتیدا دەدۆزێتەوە. «هێگڵ» دەڵێ:
ڕەنگە
گومانیان
وا
بێ
کە
ئەو
شتەی
دەوڵەت
ڕادەگرێ، «
زۆر
» بێت،
بەڵام
لە
ڕاستیدا ڕاگری
دەوڵەت
هەمان
هەستی
تەکوزییە
کە
هەموان
لێی
بەهرەوەرن.
دەوڵەتی
«هێگڵ»،
ڕۆح
یان
خواستێکی باڵاترە
لە
ڕۆح
و
خواستی
شارۆمەندان و دەزگەکانی
دەوڵەت
کە
درێژە
دەدات
بە
ژیانی
شارۆمەندان.
ئەو
شتەی
کە
شارۆمەندان
بەرەو
دەوڵەت
ڕادەکێشێ ڕەگەزی عەقڵە
لە
ئیرادەکانی ئەواندا.
بەم
جۆرە ئیرادەی
گشتی
کە
لە
لایەن
«ڕۆسۆ»وە چەمکێکی
ڕەها
و
بێنیاز
لە
تاک
سەیر
کراوە
دەگات
بە
«هێگڵ»
کە
دەوڵەت
وەکوو
بوونێکی
پابەند
بە
ڕەوتی
جووڵەی مێژوویی«رۆحی
ڕەها
»
سەیر
دەکرێت.
ئەم
تیۆرییە
بەدەر
لە
ئاوەزی
مرۆڤ
سەرەنجام
لە
سەدەکانی 18 و 19 ئەبێتە ژێرخانی تیۆرییە دیموکراسییەکان و
لە
سەدەی بیستەمدا ئەبیتە
هۆی
بەدیهاتنی ڕژێمە توتالیتارەکان.
«ڕۆسۆ»،
کۆمەڵگە
سیاسییە ئایدیاڵییەکەی
خۆی
بە
کۆمەڵگەیەکی
بچووک
دەزانی
کە
تێیدا
هەموو
خەڵک
بە
بەشداریکردنی
ڕاستەوخۆ
، ئیرادەی
خۆیان
بەکار
دەهێنا.
بەڵام
لە
شۆڕشی
مەزنی
فەرەنسەدا ـــ
کە
«ڕۆسۆ»
لە
باری
فیکرییەوە کاریگەریی
لەسەر
ڕێبەرەکانی دانابوو ـــ پیادەکردنی ئیرادەی
گشتی
شێوەی پەرلەمانی
بە
خۆوە
گرت
و
هێدی
هێدی
لەبری
ئەم
چەمکە «
خواستی
نەتەوە
»
یان
«
خواستی
نەتەوەیی»
بەکار
هێنرا.
پاشان
بە
گەشەسەندنی
ناسیۆنالیزم
و سوسیالیزمی
نوێ
، ئیرادەی
گشتی
بە
ناوی
«
خواستی
نەتەوەیی»
یان
«
خواستی
کۆمەڵ
»
پیرۆز
کرا
،
تا
ئەو
شوێنەی
کە
ئێستە
لە
هەموو
جیهاندا دەسەڵاتی دەوڵەتەکان
بەم
ناوە
دەرکراوە و زۆربەی
شەڕ
و
کێشە
سیاسییەکان
بەم
ناوە
پاساو ئەدرێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ئیرادەی گشتی
ارادەی عمومی-
خواست
همگانی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ئیرادەی گشتی
General
will
سەرچاوە:
فەرهەنگی خاڵ
ئیراق
بەربڕۆچکە
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
ئیراق
عراق
. (
هەورا
) بەربەرۆچکە
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
ئیراک
پیلو
،
جالی
،
جال
سنا
. (درخت
مسواک
)
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
ئیراک
سیواک
. [(دارای
سیواک
)
کە
وەکوو
فڵچە
لە
دمی
ڕادەدەن].
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
ئیراک
اراک
،
شجر
المسواک.
سەرچاوە:
نالی
ئیراک
دارێکە
لە
لقەکانی،
سیواک
دروست
ئەکەن و لەکاتی دەستنوێژگرتن و
گەلێ
کاتیتریشدا بەپێی ڕەوشتی
پێغەمبەر
(د. خ) ئەیهێنن
بە
دەما
بۆ
پاک
کردنەوەی بێخی
ددان
و
خۆش
کردنی تامی
دەم
.
داری
ئیراک
و
داری
هیند
هەردوو
کە
عوودە ئیسمیان
هەمدەمی
سوننەتە
ئەوەم
مەیلی
ئەبوولەهەب
دەکا
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
ئیربار
ظروف
خانگی
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
ئیربار
قاپ
و قاچاغی
ناوماڵ
، هەوڕ:
فاتێ
لەسەر
کانی
ئیرباران دەشوا، پوورەشەم
ئیربار
کەرە
12
13
14
15
16
17
18