تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئانیشکە
[[ئانیشک + ه ـ ئه‌/١]]
«نتـ.» ١- «مکـ.. سیمـ.» لوولە و گونج بە شکڵی زاویەی قاییمە یا کەوانه، لەسەر سووچی لوولە زۆپا یا گۆنگەی ئاو و ئەو جۆرە شتانەدا ــ بۆ ئەوەی سەری بۆ لایەکی تر وەرچەرخێنن ــ بە کار دەبرێ. ٢- «سیمـ.» ئامرازی ئاشه، دارێکی دوو لکە بە «خوانکە» ی ئاشەوه، پێی ئاش بەرز و نزم دەکاتەوە «تمـ: خا: جـ ١، ل ـ ٥٩» * «مکـ.» دانوپۆ.
ئیشکارۆ
[[ئیشک + ئارۆ (؟)]]
(نت.)، (مک.) مەڵبەندی بێ ئاو و گییا. تێبــ.: بۆ کەرتی دووەمی ئەم وشەیە (ئارۆ) بۆ کەرتی دووەمی ئەم وشەیە (ئارۆ) هس.: ئاران.
ئیشکال
[[=عا.:ئیشکال]]
(نمس.)، (کئێر.) دواڕۆژی، ئاڵۆزی، ناڕەحەتی. زۆری ئیشکال تێدایە، ئیشکالێکی گەورەیە، ئیشکالی تێخستووە. * (کعر.) موشکیلە.
ئیشکال تراش
[[ئیشکال + تراش]، [عا. کو.]]
(نفا.)،(کئێر.) ئەو کەسەی کاران وەگران دەخا، ئەوەی کۆسپ دێنێتە بەر کاران. ئیشکالتراشی وەک خدری هەر نابێتەوە.
ئیشکال تراشی
[[ئیشکال تراش + ئی]. [عا. کو.]]
(حمس.)،(کئێر.) کۆسپ هێنانە سەر ڕێی جێبەجێ بوونی کاران، تەگەرە تێخستن. ئەوەندەی ئیشکال تراشی کرد یەکجاری وازم لە کارەکە هێنا.
ئیشکانی
[[ئیشک + ئانی]]
(نت.) ١- هەر شوێنێکی ئیشک کە دەوروبەری قوڕوچڵپاو بێ. ڕۆڵە بە ئیشکانییەکەدا بڕۆ با کەوشەکانت قوڕاوی نەبن. * ئیشکایی. ٢- جێگا وشکەکانی سەر زەوی// دەریا. پاش حەوت ڕۆژان ئیشکانی دەرکەوت. ٣- [ئیشک +ئانی]. (س.) ئەو حاڵەی پاش تەواو بوونی تەڕوقوڕی زستان بە سەر زەویدا دێ. لە باران بڕانەوە ئیتر ئیشکانی دەست پێدەکا.
ئیشکاو
[[ئیشک + ئاو]]
(نت.)،(مج.) دوایی کاران یا شتێ.
ئیشکاوهاتن
(مست. لا.) ١- بڕانەوە و جاری نەبوونی ئاو بە جۆگەدا. ٢- (مج.) دوایی هاتن، بڕانەوە و تەواوبوونی هەر شتێکی تر. (( وەکوو کەو لە فرە چوو، دارم، لە گونجی)) ((قسەی ڕاکرد و هات ئیشکاوی دەنگی)) (هەژار).
ئیشکاووز
[[ئیشک + ئاو + وەز]]
(ست.)، (هل.) دەغلێکی پیش بارانی پەڵە چاندرابی. تێبــ.- کەرتی سێیەمی ئەم وشەیە بە لای منەوە (وەرز)ە کە یەکێک لە مەعناکانی بە زمانی پەهلەوی (چاندن)ە (تم: فرە، پفا-٤٥٤) و هەر وشەی (وەرز)ی ئێستایی خۆمانە کە بە مانای (حول)ی عەڕەبی بەکاردێت.
ئیشکایی
[[ئیشک + ئایی]]
(نت.) تم: ئیشکانی.
ئیشکیل
(نا.)، ١- (مک.) پارچە تەختەیەکی شێوە سێ سووچی درێژۆکەیە، بە تاقە بزمارێک لە لای سەر و خواری پەنجەرە دادەکوترا بۆ ئەوەی نەهێڵێ بکرێتەوە. * شەیتانۆکە ٢- (سن.) پێوەند یا هەر شتێکی تر کە دەست و قاچی وڵاغی پێ دەبەستنەوە. ٣- (مج.)، (سن) فەرمان، حوکم، دەسەڵات.
ئیشکیل کردن
(مست. مت.)، (سن.) ١- پاشبەند و پێشبەند کردنی وڵاغی بەرزە. بەم گوریسە ماینەکە ئیشکیل کە با ڕانەکا. ٢- بەستنەوەی دەستێک و قاچی وڵاغ بۆ هەر مەبەستێ بێ.
ئیشکە
[[ئیشک + ئە]]
(ست.) ١- مەڕ و بزن یا مانگایەکی نەزابێ. ٢- پارەیەکی لە لاوە داندرابێ و نەخرێتە سەوداوە. دەهەزار دینار پارەی ئیشکەی لە ماڵێ هەیە.
ئیشکە سۆفی
[[ئیشک + ئە + سۆفی]]
(نت.) ١- سۆفێکی زۆر بە تەنگ جێبەجێ کردنی داب و دەستووری سۆفیاتێوە بێ، سۆفی موتەعەسیب. ((زەمزەمەی بولبولی بەهارانی، ئیشکە سۆفی دەخاتە گۆرانی)) (؟) ٢- کەسێکی وا پیشان دەدا کە سۆفییە و ئاکاریشی سۆفیانە نەبێ. تێبــ.- بەم مانایە وەکوو لاتاو بەکاردێت.
ئیشکە سەرما
[[ئیشک + ئە + سەرما]]
(نت.) سەرمایەکی بەفر یا بارانی دەگەڵ نەبێ. ئیشکە سەرمای کەرکووک لە مۆخی ئیسقان کاردەکا.
ئیشکە کەڵەک
[[ئیشک + ئە + کەڵەک]]
(نت.) دیواری بەرد، کە بەردەکان چین چین لە سەریەک داندرابن بێ ئەوەی قوڕیان لە بەیندا بێ. بەردەمی ئەشکەوتەکەی (خلەگەر)مان بە ئیشکە کەڵەک هەڵچنی.
ئیشکەدۆ
[[ئیشکە+ دۆ]]
(ست.)،(کی.) حەیوانێکی نەزابێ و شیری هەبێ.
ئیشکەر
١- (نفا.) ئەو کەسەی بۆ پەیدا کردنی بژیوی خۆی و خێزانی توانست و هێزی کار کردنی خۆی دەخاتە گەڕ. ٢- (سفا.) کەسێکی چاک هەڵدەسووڕێ و کاران ڕادەپەڕێنێ. ئەوەی حەزی لە ئیش کردنە. ئیشکەری وەک خۆی هەر نابێتەوە. ئیشکەرمان زۆرە بۆیە حاڵمان وا خۆشە.
ئیشکەمس
[[ئیشک + ئە + مس= مز]]
١- (نت.) مووچەی کرێکار کە نان خواردنی دەگەڵ نەبێ (زیاتر مەبەست نانی نیوەڕۆیانە)، ٢- (ست.)، آ) کرێکارێکی بە ڕۆژانەی ڕووت کار دەکا و نان لە سەر حیسابی خاوەن کار ناخوا. ب) کارێکی بەم شێوەیە بکرێ. بە ئیشکەمس ئەو پەڵە دەغڵە بدروونەوە، ئیشکەمس ئەو دیوارەمان بە چەند بۆ دادەنێن، کاری ئیشکەمس هەروا دەبێ.
ئیشکەڕن
[[ئیشک + ئە+ڕن (ڕنینەوە)]]
(نت.) ١- کاری ڕنینەوەی خوری و مووی کەوڵی مەڕ و بزن کە بە زیندوویی نەبڕابنەوە. ٢- (مک.) یەکێکە لە عناسری یاری (میرمیرێن) کە تا بیست سی ساڵ لەمەوپێش لە کوردەواریدا باو بوو. تێبــ.- ئیشکەڕن زەلامێک بوو جلکی سەیری دەبەر دەکرا، ریشێکی گەورەیان لە خوری بۆ دەکرد، کوولەکە ئاوییەکی درێژۆکەی لە باتی کڵاو دەکردە سەر و گۆپاڵێکی گەورەی بە دەستەوە دەگرت، ئەم پیاوە دوو ئیشی هەبوو، یەکیان جێبەجێ کردنی هەموو فەرمانێکی میر، دووەمیان وەپێکەنین خستنی میر تا بە پێی ڕێ و شوێنی یارییەکە لە میرێتی بکەوێ.