«مست.، مت.» کتێبــ.، دەفتەر و.... لە مەقەببا یا کا غە زەوه پێچان.

«مست. مت.» د ەست دە ناو قەد یا سەروتری کەسێ وەرهێنان تێبــ.- ئە مەیان بۆ دەربڕینی هەستی خۆشەویستیه بەرامبەر کەسێ و زیاتر لە نێوان دڵداران و دوو دۆستیش کە دەمێک بێ یەکتریان نەدیتبێ، باوە و ڕوودەدا.

«مستـ.. لا.» تمـ: ئارام بوون 1 و 3 و 4.

«عا. کو.»، «مستـ. متـ.» دروست کردنی ئارەق. تێبــ. ــ١ دروست کردن و فرۆتنی ئارەق تا ئەو دوایانەش لە کوردستان پیشەی تایبەتی فەلە و جوولەکە بوو، موسوڵمانان بە ئاشکرا، خۆیان لە قەرەی ئەم ئیشە نەدەدا. شێوەی گرتنی ئارەقی خواردنەوە و ئارەقی گژوگیا تۆزێ لێک جیابوون. ٢- بۆ گرتنی ئارەقی خواردنەوە لە پێشدا ترێ دە تەشت یا شوێنێکی تایبەتیدا بە پێ دەشێلن و دەیپڵیشێننەوە تا دەبێتە تڵپە و ئاو، دایدەپۆشن و لێی دەگەڕێن تا دەترشێ «تخممر دەکا» ئەو جار دەیکەنە مەنجەڵێکی زەلامەوە و سەری بە سەر پۆشێکی تایبەت دەگرن و بە قۆر یا هەر شتێکی تر هەناسەی لێ دەبڕن، لە لایێکی ئەم سەرپۆشەوە لوولو یا مەسینەیەک قایم کراوە دەورەی ئاوی ساردە، ئەوجار ئاگرێکی باش لە ژێر مانجەڵەکە دەکەنەوە، گەرما و تینی ئاگر تڵپ و تاڵی ناو مونجەڵەکە دەکا بە هەڵم و بە لوولەکەدا دەردەچێ، چونکە خۆی گەرمە و ڕێگای دەرچوونی سارد، دەبێتەوە ئاو، تک تک ئەتکێتە قاپێکەوە کە لەبەر لوولەکە داندراوە. بۆ گرتنی ئارەقی گژوگیاش ئەم شێوەیە بە کار هێنراوە و شێوەی تایبەتیش هەبووە: ناو مەنجەڵێکی گەورە پڕ دەکەن لە گیای مەبەست و ئاوی کەم تێدەکەن، دفرێک لە ژوورەوە لە سەر گیایەکە دادەنێن و تەشتێ دەخەنە سەر مەنجەڵە گەورەکە و دەورەی قوڕ دادەدەن و تەشتەکە پڕ دەکەن لە ئاوی سارد هەڵمی گژوگیایەکە لە بنی تەشتەکە دەدا و لەبەر ساردی دەبێتەوە ئاو کە دەتکێتەوە ناو دەفرەکەی ناوەوە.

«مستـ. متـ.» ١- سەرەتای ناسیاوی و دۆستایەتی دەگەڵ کەسێ داخستن. ٢- دوکاندارێک ڕەچاو کردن بو شت لێکڕین یا یێ فڕۆشتن.: وا دیارە تازە ئەم ئاشنایەت گرتووە ئاشنایەکی باشت گرتووە، لە سەوداخۆش دەچێ.

«مستـ. لا.»، «عا. کو.»، «مکـ.» تمـ: ئاقڵ بڕین.

«مستـ. متـ.» تمـ: ئاهەنگ گێڕان.

«مستـ. متـ.» کۆکردنەوەی ئاو لە ئەستێڵ و گوڵدا، بۆ ئەوەی زۆر ببێ و کشتوکاڵی پێ بدێرن. یا بۆ هەر مەبەستێکی تر.: ئاوەکەمان گرتووە، ئیمشەو تووتنەکە دەدێرین. //ئاوبەردانەوە. ۲- گوشینی هەندێ میوەی ئاودار «ترێ، پرتەقاڵ، هەنار و...» و جیاکردنەوەیان بۆ خواردنەوە.

«مستـ. لا.» ١- ئاگر تێ بەر بوون/ ١. ٢- «کنـ.» تووڕە بوون و هەڵچوون، ڕق هەڵسان و سووربوونەوە: هەر کوتت ئەم ئیشە وانابێ ئاگر دەگرێ. * ئاگر تێ بەربوون / ٢ ج.

«مستـ. متـ.» ۱- خووگرتن بە شتێکەوە یان بە کارێکەوە. ۲- هۆگری کەسێک، شتێک یا چلۆنایەتێک بوون. ۳- عادەت کردن، گیرۆدە بوون، ڕاهاتن «بە....» : ئولفەتی پێوە گرتووە بۆی تەرخ ناکرێ، ئولفەتی بە ڕاوە کەوەوە گرتبوو بە زۆر وازمان پێ لێهێنا.

«مستـ. لا.» هۆگر بوون، عادەت کردن، خووگرتن.: سەگ زوو ئولفەت دەگرێ.

«مستـ. لا.» ئارام بوون، لە جم و جۆڵ کەوتن، بێدەنگ بوون. تێبــ.ینی: بەشی یەکەمی ئەم مەسدەرە «ئۆقرە» یەوە بە لای منەوە لە «وقرە» ی عەڕەبی بە مانای: ویقار و گرانی و سەنگینی وەرگیراوە و لە کوردیدا دەگەڵ فیعلی گرتن ئەم مەسدەرەی لێ پێک هاتووە. دیارە جووڵەجووڵ و هەرا و هوریا پێچەوانەی ویقار زاندراوە.

(نت.) کارێکە شێخێکی تەریقەتی قادرت دەگەڵ دەروێش یا هەر کەسێکی تری دەیکا -دەدەمی دەتفێ، یا پەنجەی دەدەمی خۆی دەنێ و پاشان دەیخاتە دەمی دەرویشەکەوە...- و ئەمە بۆی دەبێتە ئیجازە، پاشان دەروێش یا ئەو کەسە بە بێ ترس ماران دەگرێ و پێیەوە نادەن.

(مست.لا.) تووشی نەخۆشی زگەشۆڕە بوون.

(مست. مت.) دەربارەی کار و کردەوە، یا قسە و بڕیار، لە کەسێ یا هەیئەتێ وەدەنگ هاتن. لێ ڕاست بوونەوە و پێشاندانی ناڕازێتی. قبووڵ نەکردنی بڕیار.

(مست. مت.)، (کعر.) ١- ئاگا لێبوون، پاراستنن، پاس کردن. ٢- بە دیار شتێک و کارێک یا کەسێکەوە بوون. (ماندووی سەر خەوێک بشکێنە لە لام)) (( ئێشکت ئەگرم، مەترسە، ئازام)) (پیرەمێرد-٤٢٠). ٣- بە دیار ژنی زەییسان و منداڵەکەیەوە شەو تا ڕۆژ دانیشن تا (ئاڵە) و (شەوە) دەستیان لێ نەوەشێنن. ((ئێشکت ئرگرم نەک چل شەو، چل ساڵ)) ((لە ترسی شەوە و ترسی دایکی هاڵ)) (سەلام-١٤٤). *(کئێر.) کێشک کێشان.

«مستـ. متـ.» پەڕۆوپاڵ یا تۆپەوانەی تایبەتی دەگونجی ئەستێڵ ئاخنین، بۆ ئەوەی ئاوەکەی بۆی دێ لەبەری نەڕوا: ڕۆڵە ئیمڕۆ نۆبە ئاومانە بچن ئەستێڵەکە بگرن.

(مست. مت.) ١-پێوانی درێژی، پانایی، قووڵایی، بەرزایی یا ئەستوورایی شتێک. ٢- دیاری کردنی مقیاسی جلوبەرگی ئینسان. بچۆ لای خەییاتەکە با ئەندازەت بگرێ. ((... هادی خان بۆ ئەندازە گرتنی هێلکەکان، کونێکی خڕی کردۆتە تەختەیەک...)) (قزڵجی: پێکەنین-١١٨)

(مست. مت.)، (مک.) بەش بەش کردنی هەویر، هەر بەشەی بۆ نانێ، کولێرە و... یەک و ئامادە کردنی بۆ پان کردنەوە و کردنی بە نان. خێرا ئەنگوتکەکان بگرە تا تەندوورەکە دادەمرکێتەوە، ئەوە ئەنگوتکت نەگرتووە.

(ست. مت.) باج ئەستاندن.