تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بای ڕە گوێیان نیشتووە
(کن.) خۆی لێ گۆڕاوە، مەغروور بووە.
ئارەقی ڕەش و شین ڕشتن
[[ مستـ. لا.] ]
تمـ: ئارەقی ڕەش و شین دەدران.
ئارەقی ڕەش و شین کردن
[[ مستـ. لا. ]]
تمـ: ئارەقی ڕەش و شین دەردان.
ئارەقی ڕەش و شێن دەردان
[ [مستـ. لا. ]]
«کنـ.» زۆر ماندوو بوون، زۆر خۆماندوو کردن بە ئیش یا قسە و کاری فیکرییەوە: تا کتێبــ.خانەکەم ڕێکخست ئارەقی ڕەشو شینم دەردا، شاسوار تا مەسەلەکەی جەبری حەل کرد ئارەقی ڕەش و شینی دەردا. «... شیخ سەعیدی سەبیلان چەند ڕۆژێ دوکانی دانەنا، لێمان پرسی ئاغا ! لە کوێ بووی؟ وتی: خێڵێکی جنۆکەی کافر هاتبوون لە دەرەوەی «سابڵاغ» هەڵیا ندابوو، نیازیان خراپ بوو، چوومە گیانیان تا دەفعم کردن ئارەقی ڕەش و شینم دەردا» «بیرەوەری خۆم».
ئاقیقی ڕەش «سەوز
«نتـ.» بەردێکی زەردی مەیلەو ڕەشه، وەک وردە شووشەی بوتڵی شکاو دەچێ، لە تیرەی ئەو بەردانەیە کە لە ئەنجامی ئاگرپژێنی هەندێ کێو پەیدا بوون، زۆر سەخت و ڕەقە و وەک تیغیش دەبڕێ، ئادەمیزادی دەوری بەرد چەک و هەندێ شتی تری «سەر نێزه، کیڕد، سەرە رمب و دەمەداس...» لەم بەردە کە لە گەلێ شوێنی کوردستان دەست دەکەوێ، دروست کردووە.
ئاوی ڕەش
«نتـ.» ماکەی دەردێکە کە چاو کوێر دەکا.
ئاوی ڕەش داهاتن
ئۆنکیی ڕەم
[[ئۆنکی «=ئۆن ئیکی=+ڕەم «=دڕەم» ][تو. کو.] ]
«نتـ.» «کعر.» سەنگێکە بۆ کێشانی شت، بەشێکە لە ۳۲ بەشی حۆقەیەک، بە حۆقەی سلەیمانی دەکاتە۱۱۰ گڕام.
ئیسم و ڕەسم
[[عا.]]
(نت.)،(کن.) ناو و شۆرەت، ناوبانگ، ئاوازە. هێندەی باس دەکەن، کوا؟ خۆ چ ئیسم و ڕەسمێکی ئەوتۆی نییە.
ئێسقانی ڕەش بێ
(کن.) بمرێ. جوێنە و ژنان بە یەکتری دەدەن.
ئێسکی ڕەش بێ
(کن.) تم: ئێسکی خواتەوە.
ئەبلە ڕەنج
«ستـ.» حاڵی کەسێکی لەبەر تێ نەگەیشتوویی زەحمەتی بە خۆڕایی دەڕوا٭ڕەنج بە خەسار.
ئەللی ڕەم
[[ئەللی (پەنجا)+ ڕەم (درەم)]، [تو. کو.]]
(نت.)، (کعر.) سەنگێکە بۆ کێشانی شت، بەشێکە لە هەشت بەشی حۆقەیەک، بە حۆقەی سلەیمانی دەکاتە ٤٥٠ گرام.
باڕوتی ڕەشۆکی
[[باڕووت + ئی + ڕەش + ئۆک + ئی]]
(نت.)، (مک.) تم: باڕووت.
باڵا ڕەوان
[[باڵا/١ + ڕوان(ڕوانین)]]
(نت.) تم:ئاوێنە (ئاوێنەی باڵا ڕوان).
بەخت ڕەش
[[ به‌خت / 1+ ڕه‌ش]
ست.» 1- تم: بەدبەخت. «ڕەشه بەختم بە خەڵک سەگ دەوەڕێ»، «ڕەشەمێ بوو، به من پشیله وە ڕی» «پیرە مێرد» 2- ئافرە تێکی شووی کردبێ و له ما ڵو مێردی ناڕازی بێ. «د ەک بەخت ڕ ش خۆی.... بۆ مێردی کردی.» .
بەد ڕەفتاری
بەد ڕەووشت
ست.» تم: بەدخوو.
بەزم و ڕەزم
«نت.» 1- کۆڕی بەزم که د نگەدەنگ و هەرا و قیژه قیژی تێدابێ. 2- «مج.» هەرا و چەقەچەقی منداڵان له ناو ماڵا:: منداڵینه ئە م بەزم و ڕەزمەتان له چییه ؟ تێبــ.ینی: وشەی دووەم «ڕەزم» له زمانی پەهلەویدا به مانای «جەنگ» ه و فارسی ئێستا ئەم وشەیه هەر به مانای خۆی له په هلەوی خواستۆتەوه.
بامجان فەڕەنگی
«نت»، «سن»، تم: بایینجان / ٢-ب.
بڕەبڕ
[[؟]]
«نت.» هەرا و هوریا، قاو و قیژ «تم: گم، مەهاباد، ل- 90».
بۆڕەبۆڕ
«نت.» 1- چەند بۆڕەی یەک له دوای یەک، بۆڕەی چەند پاتاڵ بەسەریەکەوه. «مج.» 2-دەنگی ناخۆش و ناسازی ئادەمیزاد:: ئەرێ ئەم کابرایه چ بۆڕه بۆڕێکیتی؟.
بەدڕەسەن
ست.» هەر گیاندارێکی ئەسڵ و نەسەبی باش نەبێ.* بەد ئەسڵ، بەد جسن، بەد جنس، بەد توخم، بەد نەژاد، بەدڕەتەوه، ناڕەسەن، نانەجیب.
ئاڵەفەڕەنگە
[ [= فەرەنسی: ئالافرانک ــ بە شێوەی فەرەنگی]]
«ستـ.» «مکـ.، کئێر.» ١- کەسێکی خۆی وەکوو فەڕەنگیان لێکردبێ، وەکوو ئەوان جل دە بەرکا و بژی و هەستان و ڕۆنیشتنی وەک ئەوان بێ. ٢- هەر شتێک یا کارێکی شێوەی فەڕەنگی هەبێ: جلی ئاڵە فەرەنگەی دەبەرکردووە. سەری ئاڵە فەرەنگە کردووە. * «کعر.» ئەلمۆدە. «کئێر.» فەڕەنگی مەعاف «= فەرەنگی مەئاب».
ئیشاڕەت
[[=عا.: ئیشارە]]
(نا.) کارێکە بێ قسە کردن مەبەستی پێ ئەدا دەکرێ. ((دەمێ تۆ نەینێی دەم وەبان دەم، خودا بیبڕێ ئیشاڕەت وەچەم)). بە ئیشاڕە تێمگەیاند کە قسە نەکا.
ئیڕەق بوون
(مست. لا.) ڕەپ بوونی ئاڵەتی نێرینەیی ئینسان و یەکسم. لێی ئیڕەق ببوو. * یەرق بوون.
ئیڕەقە
[[؟]]
(نا.) تم: ئاموور.
ئەشڕەفی
[[عا. کو.] ]
«نتـ.»، «کئێر.» ۱- پارەیێکی زێڕی دەوڵەتی ئێرانە ئی زەمانی قاجارەکان، لە کوردستان زیاتر بۆ خشڵی ژنان دەکار کراوە، سێ جۆرە: دە هەزاری «یەک تمەنی» مسقاڵێک زێڕ، پێنج هەزاری نیومسقاڵ زێڕ، دوو هەزاری، چارەگە مسقاڵێک. «هەرگا دیم هیلال ئەو ئەبرۆی سی وەنگ» «یەسیم ئەسرین، یە ئەشڕەفی ڕەنگ» «مەولەوی: مکبـ- ۲۴۷» ٭سووڕە شایی. ۲- ناوی گوڵێکی دەست چێنە، گوڵەکانی زەرد و خڕن وەک ئەشڕەفیی زێڕ دەچن. ۳- «هلـ.» گوڵەباغ، گوڵی گوڵاو. ۴- ناوە بۆ ئافرەت.
ئەماڕەت
[[=عا.: امارە]]
١- (نمس.) حوکمداری کردن، میرێتی کردن... دەوری ئەماڕەت لە کوردستان مێژووی تایبەتی هەیە. ٢- (نا.) ئەو مەڵبەندەی دەبەردەستی میرێک دایە، *میرنشین. ئەماڕەتی بۆتان، ئەماڕەتی سۆران.
باڕەباڕ
[[ند.]]
١- دەنگی یەک لە دوای یەکی ئاژاڵ. *باعەباع، باڵەباڵ. ٢- (مج.) قیژەقیژ و هەرای زۆری ئادەمیزاد. بە باڕەباڕ کابرایان لە ماڵی دەرهێنا و کوشتیان. هەر باڕەباڕی بوو کەس گوێی نەدەدایە.
باڕەش
[[با + ڕەش]]
(نت.)،(کعر.) تم: ڕەشەبا.
باڵۆڕەلێدان
(مست. مت.) بە شێوەی بالۆرە گۆرانی کوتن.
بنەڕەت
[[بن/6+3-ئه/2+ڕه‌ت]]
. «نت.» «مک.» 1- تم: بناخه. 2- ڕەگ و ڕیش ی دارانه.
بڕەبڕه
«بنت.» کەم کەمه، تۆزەتۆزە، نەختە نەخته، ورده ورده.
بڕەک
[[ بڕ «بڕین» +3-ئه‌/2+1-ئه‌ك3ب]]
«نت.»، «مک.» نێرەی بەراز، گۆڵه بەراز. * یەکانه خووگ. // مالۆس.
بەدرڕەووشتی
ست.» تم: بەدخوویی
بەدڕەتەو
[[به‌‌د/4+ڕه‌ته‌وه]]
ست.»، «سن.» تم: بەدڕە سەن.
بەدڕەفتار
ست.»، «مک.» کەسێکی شێوەی هەستان و دانیشتن و جووڵانەوەی دەگەڵ خەڵک باش نەبێ.
بەدڕەنگ
ست.» حاڵی هەر شتێکی ڕەنگی ناشیرن و تەڵخ بێ، هەر شتێکی ڕەنگی ئاودار نەبێ، هەرشتێکی ڕەنگەکانی مات و بێ بریسکه بێ.