(نا.) غازێکە بێڕەنگ، تامی تیژە و بۆنێکی زۆر توندی تایبەتی هەیە، دەگەڵ ئاو تێکەڵ دەبێ، یەکێکی لە تەرکیباتی ئازۆت (نایترۆژێن)، چاو دێنێتە فرمێسک، لە هەوای ناو ئەدەبخانادا هەیە بەتایبەتی ئەگەر هەتاوی تێبــ.کا. لە تەجزیەی (یوورە)ی ناو (میز) و هەروەها لە تەرکیبی نۆشاتر و قسڵ دروست دەکرێ. بۆ سارد کردن و کووت و تەقەمەنی لە سەنعات و پزشکی و کشتوکاڵدا کەڵکی لێ وەردەگیرێ. تم: (لاڕووس-٣٥، معین: ج١-٩٢) * ڕووحی نۆشاتر.

(مست. مت.)، (مک.) ١- وردورد کردنی گۆشت و پیواز و ئەم جۆرە شتانە. فاتە خێراکە پیوازەکە بنجنە (بئەنجنە) ٢- برینی زۆر لە کەسێک کردن ( بە خەنجەر، چەقۆ... و...) بە خەنجەران ئەنجنیبویان *جنین، هەنجنین. تێبــ.- ئەم وشەیە هەروەک لە سەرەوە پیشان دراوە لە دوو پارچەی (ئەن=هەن) و (جنین) پێکهاتووە کە هەردووکیان دەگەڕێنەوە سەر ئاوێستایی و یەکەمیان لە باسی وشەی (ئەنجامە)دا شی کراوەتەوە، دەمینێتەوە دووەمیان (جنین)ە کە لە زمانی کوردی ئێستادا شکڵی مەسدەری بەخۆیەوە گرتووە، لە فیعلێکی کۆنی ئاوێستایی (جەن) وەرگیراوە: ((جەن بە مانای لێدان، کوشتن و لەناو بردن، لە ئاوێستادا زۆر هاتووە، وشەکانی کە لێی کەوتوونەوە زۆرن)) تم: (پد: یگد، ج٢-١٦٦) بەم جۆرە مانای تەرکیبی وشەکە دەبێتە (پێکەوە لێدان) کە ئێستاش هەر ئەو مانایەی هەیە (زۆرجار چەقۆ لە شتێک دەدرێ و لێدانی ناپسێتەوە- پێکەوە-یە).

«نت.» ١- سەربانێکی بچووکه، که بە تەنیشت بانێکی گەور ەتر و تۆزێ بڵیندترەوه بێ. ٢- بانی ژوورێکی که لەبەردەمی ژوورێکی بەرزترەوه کرابێ و بۆ ژووره بەرزەکه بووبێته هە یوان.، *«سن.»، بانجیلە/١. ٣- شوێنێکی تەخته له «ئاش» دەکەوێته ژوور بەرداشەکانەوه، دانی لەسەر ڕۆ دەکەن و لەوێڕا دەڕژێته کونی بەرداشی سەرەوە و لە نێوان دوو بەرداشەکاندا ورد دەبێ.

«نت،.» تم: بناخانه/٢.

«نت.» تم:بناخانه /2.

«مست. مت.» تم: بناغه دانان.

«نت.» تم: ئادەمیزاد.

نت.» «مک.» تم: بۆگەن.

مست. لا.»، «مک.» تم: بۆگەن کردن.

مست. مت.»، «سیم.» تم: بەجێ گه یاندن.

«نت.»، «مک.0 تم: بەرگە سەرین.

«بنت.» تم: بەیانی /2.

«مستـ. متـ.» ١- ئاخنین لە سەرڕا بۆ خوار. ٢- «مجـ.» لە ڕووی گاڵتە یا دڵگرانییەوە بۆ زۆر خواردن.: ئەرێ حەمە ئەوە بۆ هێندەی تێ داخنی دەڵەی تێرەنەخۆرت گەیوەتێ. ● «دەڵێی عیسا گرتوویە و مووسا تێی ئاخنیوە» «کنـ.» بۆ پیاوی زۆر قەڵەو. // هەڵاخنین.

«مستـ. متـ.» ١- کەڵەکە کردنی شت بەسەر یەکا، قەڵا پەچن کردن «هبید.» ٢- پڕ کردنی دەفر یا هەر چێکی وەکوو دەفر بێ لە ژێرڕا بۆ سەرەوە. // تێ ئاخنین.

«ست.»، «مک.» ڕەنگی بەڕەنگی توێکڵی بایینجانی ڕەش، بنەوشی تاریک.

هەموو ئەو کەسانەی پەیڕەوی دینێک بن.:: موسڵمان برای دینی یەکترین.

«نت.» مک.» چێشتێکه، هێلکه یا بایینجان یا کوولەکه له ڕۆنا سوور دەکەنەوه و ماستی بۆ خاو د ەکرێتەوه و د ەیکەن به سەریا و تۆزێ گەرمی دەکەن. تێبــ.- دەشێ ئەم وشەیه له [ 1- بۆر+ 3- ئانی /2] پێکهاتبێ.

(نت.)، (کئێر.) خواردەمەنێکی ساردە لە شیر و شەکر و ماددەیەکی تام و بۆنخۆش دروست دەکرێت. *(کعر.) دۆندرمە. (مک.) حەلاوێ. تێبــ.- آ)شیرەکر دەکتێکە ناو دەفرێکی ئوستوانەیی تایبەتی و تۆزێ لە شتێکی تام و بۆنخۆش شەکرەکەی تێدا دەتاوێنرێتەوە و (گوڵاو، وانیل، ئاوی میوە و..)ی تێدەکرێ و ماددەیەکی نووسەک (چڕیش یا سەهلاب...) یشی لێ زیاد دەکرێ. ئەوجار دەخرێتە ناو بەرمیلێکی بچووک (دار یا تەنەکە) و دەوروبەری بڕ دەکەن لە (بەفر) و دەست بە سووڕانی دەفرەکە دەکەن تا شیر و شەکرەکە لە ناویدا دەمەیێ و وەکوو سەهۆڵی لێدێت. ب) ئەمە شێوەیەکی سەرەتایی سازکردنی (بەستەنی) بوو لە کوردستان، پاشان وایلێهات کە دەفری ناوەڕاست بە شێوەیەکی میکانیکی (بە چەرخ) بادەدرا دەسووڕێندرا، بەڵام ئێستا مەکینەی تایبەتی هەیە کە بەکارەبا ئیش دەکا. ج)کەرتی (ئەنی) لەم وشەیەدا پاشبەندە و کاری (ئەمەنی) دەکا. من پێشان هەستم پێ نەکردووە و بۆیەس لە بەرگی یەکەمی ئەم قامووسەدا نەمنووسیوە. سووتەنی (=سووتەمەنی)/

(پب.) بەدوای ناوی (زات)ەوە دەنووسێ و دەیکا بە ناوی مەعنا. کچێنی (کچ)، کوڕێنی (کوڕ)، چاوێنی (چاو)، بووکێنی (بووک)، ڕەببێنی (ڕەب،خودا).

«حمسـ.» چلۆنایەتی کار یا قسە و باس و مەوزووعێک، کە پیاو بتوانێ بە بێ زەحمەت و خۆماندووکردن بیکا یان تێی بگا.: بە ئاسانی وەڵامی پرسیارەکانی دایەوە، ئوتۆمبیلەکەمان بە ئاسانی لە چاڵەکە هێنایەدەر. * هاسانی، «بکـ.» سانایی، ساناهی.

«ستـ.» ڕەنگی وەک ڕەنگی ئاسمان، شینێکی کاڵ. * عاسمانی.

«کنـ.» کاری بێ نەتیجە کردن، چونکوو هەتا سوور نەکرێتەوە چەکوچ کاری لێ ناکا.

«حمسـ.» ئیشی ئاشەوان، لە سەر ئاش دانیشتن و سەرپەرستی کردنی ئیش و کارەکانی.: مام خدر حەوت ساڵان لە دێی «خاتوخاس» ئاشەوانی کرد.

«پبـ.» ١- بە دوای ناوەوە دەلکێ و دەیکا بە سفەت.: ژنانی «پیاوی ئاکار ژنانە»، سەگانی «وەکوو سەگ زیرەک»، ماینانی «سەروشکڵی وەکوو مایین». ٢- بە دوای هەندێ سفەتدا دێ و دەیکا بە ناو: وشکانی، ئاوانی.

«نتـ.»، «سنـ.» تم: ۲_ئاوەدانی.

۱-چێگەیەک خەڵکی زۆر تێیدا نیشتە جێ بێ «شار، دێ،...» «زۆری کردە چۆلی و پشتی دە ئاوەدانیان کرد». ۲- «مجـ.» قەرەباڵغی، کۆبوونەوەی خەڵکی زۆر لە شوێنێ# «هەی داد، هەی بێداد، ئەی ئاوەدانی+قەبرم بۆ بکەنن، لە ڕێگەی، کانی» «فۆلکلۆر». ۳- «حمسـ.» جێگەی ئاوەدان، شوێنێ کە وێران نەبێ. //چۆلی، وێرانی.

(نت.) ١- هەر شوێنێکی ئیشک کە دەوروبەری قوڕوچڵپاو بێ. ڕۆڵە بە ئیشکانییەکەدا بڕۆ با کەوشەکانت قوڕاوی نەبن. * ئیشکایی. ٢- جێگا وشکەکانی سەر زەوی// دەریا. پاش حەوت ڕۆژان ئیشکانی دەرکەوت. ٣- [ئیشک +ئانی]. (س.) ئەو حاڵەی پاش تەواو بوونی تەڕوقوڕی زستان بە سەر زەویدا دێ. لە باران بڕانەوە ئیتر ئیشکانی دەست پێدەکا.

(نت.) ئێسترێکە بە پێچەوانەی ئێستری ئاسایی، ئەسپ لە ماکەر دەپەڕێ و ئەمەی لێ دەکەوێتەوە، وەکوو ئەسپ دەحیلێنێ و لە ئێستری دی بچووکترە.

(کن.) بمرێ. جوێنە و ژنان بە یەکتری دەدەن.

«سـ.» ڕەنگی وەکوو ڕەنگی گوڵی ئەرخەوان، سووری مەیلە وبنەوش، سوورێکی ڕەش باو.

۱- «ستـ.» ئەوەی پێوەندی بە پیاوی ئەعیانەوە هەبێ.: خانووبەرەیەکی ئەعیانی کردوە. ۲- «حمسـ.» ئاکار و خووی ئەشڕاف و گەورە پیاوان، ئەعیانی.: لافی ئەعیانی لێدەدا و لێشی نایە.

(پب.) بە دوای ڕەگی هەندێ فیعلی ڕابردۆوە دەنووسێ و ناوی شتێکی لێ پێکدێنی کە (فیعل)ەکە بەبێ ئەو سەرناگرێ. (تم: هبێد-٤٤و٤٥). سووتەمەنی (ئەو شتەی سووتان بێ ئەو نابێ)، خواردەمەنی (ئەو شتانەی بۆ خواردن دەشێن). تێبــ.- لەم ساڵانەی دواییدا وشەی (چاپەمەنی) لەباتی (مطبوعات)ی عەرەبی داتاشراوە. ئەمە بە دوو سەران هەڵەیە، یەکیان پاشبەندەکە خراوەتە سەر (ناو)ێک و ناوێکی تری پی دروست کراوە، کە دەگەڵ ڕەوتی زمانی کوردیدا رێک نییە. دووەمیان ئەوەیە ئەگەر چاومان لەو هەڵەیەش قووچاند دەبوایە وشە تازەکە مانای (کەرەستەی چاپ) یا (نووسراوێکی بۆ چاپ کردن) ئامادە کراوە، بدات کەچی دەبینین لاباتی چاپکراو بەکار دەهێنرێ.

(نت.) تم: ئەنگوچک.

(حمس.)، (کعر.) تم: باغەوان.