نت.» , «سن. کعر.» هەژان و لەرینەوەی توند و تیژ یا سووکی هێندێ شوێنی «گۆ» ی زەوییه. تێبــ.ینی: تا ئێستا هۆی ئەم هەژانه به ڕاستی نەزانراوه و لەم بابەتەوه ڕای جوورا وجوور له ئارادا هەیه. له کاتی لەرینەوەی زەویدا گەلێ جار دەنگێکی وەکوو گرمەی هەور یا تەقەی تۆپ دەبیسترێ، ئەو شوێنەی که لە کاتی بوولەرزەدا له هەموو شوێنێک توند وتیژ تر دەلەرێتەوه به زارا وەی زانستی پێی دەڵێن «کوانوو- کانوون- ی ناوەوه» و ئەو شوێنەش که له هەموو شوێنێکی دیکه کەمتر دەلەرەوێتەوه «کوانووی دەرەوه»، دووری ئەم دوو جێگەیه لێکتر له18 کیلۆ میتره.

«نت.»، «مک.» تم: بەرخەلەوان.

«نا.» لەرەلەر، تەکەتەک.

«مست.، لا» لەرینەوه، لەرزانەوه.

«نا،» تم: شارە داری، شارەوانی

«گیانداری یاخی.» تم +خا:ب1، ل-174.

«نت،»، تم: بەنا شوانه.

«نا» «کعر» 1- کەشتی زۆر بچکۆڵه که له تەخته دروست دەکرێ و بەهێزی «سەوڵە» لەسەر چەم و ڕووباری «ڕووسی»، قاییق، «تورکی». 2- «مج» دەوری پەلی درێژووکه که پڵاو و قبووڵی تێدەکرێ. * «کئێر.» بڵووت.

«ست.» «سن، هو.،» تم: بەپێ.

«ست.» تم: بەپێ.

«نت.»، «مک.» 1- تاسمه کوولەکەی شیرنه. هاوینان لەبەر هەتاو ئیشکی دەکەنەوه و هەڵیدەگرن بۆ زستان، 2- خواردنێکی کوردەوارییه له «بەلەچەک/1» و نیسک و کشمیش دروست د ەکرێ.

«نت،» «مک» شتێکه وەکوو کەژوو، پان تر و تەنکتر بۆ گورج و گۆڵی لە بەلەکی دەهاڵێنن. تێبــ.ینی: لە قولاپەی پێ ڕا دەست به ڵێهاڵاندنی دەکا و لای خوارەوەی هەر قەدێکی بەرەو ژوورتر تۆزێک دەکەوێته لای سەر ەو ەی قەدی بەرەژێرتر له خۆی، تا د ەگاته نیزیکی ئەژنۆ دەبڕێتەوه لاسکێکی درێژووکەی پێوه.... یه پێی قایم دەکەن لەباتی ئەوەی بە تایبەتی بچین لە تیزماڵکه قوماشیشی بەکاردێنن.

«کن.» ئافرەتی ڕوو هەڵماڵراو کە بە هیچ بارێک لەبار نەکەوێ. هس.: «لو.» بەله = چیلکه.

«کن.» هەرچی هەبوو ئاشکرای کرد. تێبــ.- به گشتی جیاوازی نێوان ئەو دوو مانایه، بەشوێنی دەکارهێنانی وشەکە دەردەکە وێ که مەبەست دیوی دەرەوەیه یا ژوورەوه.:: چۆڕێ ئاو بکه بنی ئەم جامە وه «دیوی ژوورەوە»، بنی جامەکە لەسەر زەوی دامەنێ «دیوی دەرە وە.». 3- مەودای نێوان زەوی و هەرشتێکی تری وەکوو میچی خانوو، بەرزایی کەم بێ یا زۆر:؛ خۆمان هاویشته بن پردەکه تا فڕۆکەکان ڕەت بوون. با لەبن ئەم ساباته دانیشین تۆزێ ماندوومان بحەسێتە وه. 4- دوایی هەرشتێکی به پێوە لەسەر زەوی وەستابێ.::بن دیوار، لەبن ئەو داره دانیشین تا شێرکۆش دەمانگاتێ. 5-پەرد ەیەکی تەنکه لەناو شە رمی کچاندا.* «مک.» کچێنی. «جن.» دوخترۆنی، «بک.» کاچانی «سن.» کەنیشکی. 6- ئاخری هەندێ شت.:: بچێته بنی دنیاش دەستم هەر دەیگاتێ. 7- ڕەگی هێندێ گیا و سەوزه که زۆر یا کەم گەوره د ەبێ و هێندێکیان و کوو: «توور، گێزەر، شێلم و...» بە کەڵکی خواردن دێن. 8- ژێر.:: لەبن لێفەکەوه چاوی زیت دەچوو پارەکانم لەبن دۆشەگەکه داناوه بۆم بێنه. تێبــ.- ئەم مانایه دەگەڵ ئی «3» تۆزێ لێک جیاوازن، لێره ئەو شتەی دەکەوێته «بن» شتێکەوه دەنووسێن بە ڵام لەمانای سێیەمدا لێک دوور دەبن.

(پب.) بەدوای وشەوە دەلکێ و بچکۆڵەی دەکاتەوە. ((خاڵیلەی ڕێبوار ڕێم لێ گۆڕاوە، دەچمە ئەو ماڵەی یارم تۆراوە)) (فۆلکلۆر). بابیلە. مامیلە. نەرمیلە.

«سـ.» پیاوی ژنانی، پیاوێکی ڕەووشت و خۆی ژنانە بێ. * ژنانیلە. هس.: ئاڵی. تێبــ. ــ تەنیا مامۆستا وەهبی ئەم وشەیەی نووسیوە.

«نمسـ.» تمـ: ئاهـ و نزا. تێبــ.ینی: کەرتی دووەم «نزوولە» وەکوو من تێی دەگەم بچووک کراوەوەی «نزا» یە و پێوەندی دەگەڵ «نزوول» ی عەڕەبی نییە.: ڕەببی! ئاه و نزوولەی هەتیوان بیانگرێ.

گیایەکە، زیاتر لەدەم جۆگە و ڕووباران دەڕوێ، گەڵای وەکوو گەڵای «شەدانە» وایە و گوڵی مۆرە و بە هێشوو، تامی توند و تیژە وەکوو ئاڵەت، بۆنی توندە.

«پبـ.» ناوی دەچێتە سەر و پچووک دەبێتەوە.: جاشوولە، جوانوولە، دانوولە، مێشوولە، گرموولە.

(مست. لا.)،(کعر.) ١- واز لە وەایفە و ئیشی دەوڵەت هێنان. ٢- واز لە ئەندامەتی کوڕ و کۆمەڵەی سییاسی و کۆمەڵایەتی و... هێنان. * ئیستیعفادان، ئیستیقالەدان.

«سـ.» ئەقڵ سووک، بێ ئەقڵ، تێنەگەیشتوو. ٭حۆل، دەبەنگ، گێژ، نەزان، نەفام. «مەنعی سووتانم دەکا ئەبلە لە عەشقی تەلعەتت» «چۆن نەسووتێم ئەو بە ئاگر، من بە بارێ نەوتەوە» «ئەدەب: بەشیر مشیر_١٠٦»

«ستـ.» «مکـ.» کەسێکی پووڵی خۆی بە بێ جێ خەرج دەکا، دەست بڵاو: ئەوەندەی ئەبلە خەرجی کرد تا وا ڕووت و ڕەجاڵ بوو. تێبــ.ینی: هەر دوو کەرتی ئەم وشەیە عەڕەبین، بەڵام شێوەی تەرکیب، جێگەی بەکار هێنان و مەعنای کوردییە و لە عەڕەبیدا هیچ مانایەک نابەخشێ.

«ستـ.» حاڵی کەسێکی لەبەر تێ نەگەیشتوویی زەحمەتی بە خۆڕایی دەڕوا٭ڕەنج بە خەسار.

«نتـ.» تمـ: ئەز بێ.

۱- ئەو شوێنەیە لە کەناری دەریا، کە کەشتی لەنگەری لێ بەردەداتەوە و ڕادەوەستێ. ٭«کئێر.» بەندەر، «کعر.» مێنا. ۲- هەموو ئەو «خانوو، عەمبار و بارەنداز» انەی بۆ ڕاپەڕاندن و هاسان کردنی کاروباری لەنگەر خستنی پاپۆڕ «دابەزین و سوار بوونی خەڵک، بارکردن و بارداگرتن» لە قەراغ بەحر دروست کرابێ.

«نا.»، «مکـ.» قومارێکە بە پارەی مەعدەن دەکرێ. ٭۱- ئەسکەمل، «سنـ.» بەرزیلان، شێروخەت.

(نت.) تم: ئەنگوستیلە ((هەناسەی! دەوای دلەی پڕ خەمە)) (( بە ئەموستیلە! ناوی خاتەمە)) (پیرەمێرد-١٧٣).

(نت.) تم: ئەنگوستیلە.

(نت.) ئاڵقەیەکی مەعدەنە (زیاتر: زێڕ یا زێو) نەقیمێکی بەردی بە نرخ (یاقووت، پیرۆزە، ئەڵماس...) یا هەر بەردێکی دیکەی تێدەگرن و بۆ جوانی دەکرێتە پەنجەوە. (( تا ببنە هەواڵی دیدەموستان)) (( ئەنگوستیلە دەرخران لە دەستان)) (هەژار: مەم و زین-٢٩) * ئەموستییلە، ئەنگوستەویلە، کلکەوانە.

(نت.) تم: ئەنگوستیلە.

(نت)، (کعر) یەکێکە لە جۆرەکانی (مەلە) کە پیاو بەهێزی باسک هاویشتن دە کەوێتە سەر ئاو. *(مک) مەلە باسکە.

(نا.)، (کئێر) ١-گیایەکە ساڵەو ساڵ دەچێندرێ،هاوچەشنی (لۆبیا) یە، جار هەیە گەزێک بەرز دەبێتەوە، خواردنی بەری ئەم گیایە ئینسانی پێ تێردەبێ، هە ر بۆیەشە مێژووی دەستچێنێ دەچێتەوە چاخەکانی بەر لە مێژوو (تم: لاڕۆس، چاپی عادی 1960، ل- 431) ٢-بەری ئەم گیایە، کە هەرچەند دەنگی دە (کەلوو) ێک دایە. (*(کعر) پاقلە (سن.، جوو.) باقلە.(بک) باقلا.

١-بالە - تم: باڕە. ٢-بالە - (نا)، (سن) دەستەوانەیەکی چەرمە (بازەوان) لە وەختی عاملاندن و چەشت کردنی بازی تازە گێراو، یا لە کاتی ڕاوا بۆ هەڵگرتنی بازی ڕاوکەر دە دەستی دەکا، تا پەنجەی باز د ستی بریندار نەکات.

«نت.» تم: باوە گێژه.