تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بڵاوه لێکردن
«مست. لا.» تم: بڵاوەکردن.
لێبووردن
«مست. مت.» خۆش بون لەکەسێ که خراپەیەکی کردبێ. دەست هەڵگرتن لە شتێ:: لێمان ببووره خۆ من له ساعەتەکه بوردوم دەترسم شتی تریشم لێ داوا بکا..* عەفوو کردن. خۆش بوون.
لێبڕان
[[لێ «له‌+ی» +بڕان]]
«مست. لا.» 1- بڕیاردان، سوور بوون لەسەر کارێک:: جوامێر لێبڕابوو ئەو سەفەرە هەر بکا. پیاو لێ ببڕێ هەموو کارێک دەباتەسەر. 2- تەواو بوونی شتێک له شوێنێ یا له کەسێ.:: ئەو دێیه زەڵکاوی زۆره مەلاریای لێ نابڕێ. کورد خەباتکاری لێ نابڕی. چووینە ماڵێک «چا.» بخۆینەوه شەکر وچایان لێبڕابوو.
لێک ئاشکرا بوون
[ [لەیەک + ئاشکرابوون] ]
«مستـ. لا.» ١- دەرکەوتنی حەقیقەتی دوو کەس، دوو دەستە یا زیاتر بۆ یەکتر.: هەر شەبەقی دا، دۆست و دوژمن لێک ئاشکرا دەبن. ٢- یەکتر ناسینەوەی دو یا چەند کەسێ.: پاش ئەوەی تێک خوڕین لێک ئاشکرا بوون.
لێک بەستن
[[ له+ یه‌ك به‌ستن []
( مست، مت.) له یەکتر توند کردنی چەند شت یا چەند کەس به جۆرێکی مەعلووم نەبێ کێهەیان له کێهە قایم کراوه::هەردووک دزەکانیان لێک بەستن و بەر میچەکەیان دەن، چاتری ڕادەگرن.
بان گلێر
«نت.»، «سن.» تم: باگردان.
ئاخەلێوە
[[ ٢- ئاخ + ٣- ئە٢ + لێو + ە - ئە ١ ]]
«هلـ.» یەکەم مانگی بەهار «لە ٢١ی مارت تا ٢١ی نیسان» * «مکـ.» خاکەلێوە. «کئێر.» فەروەردین. هس «بکـ.» ئاخلیڤە «یەکەم طۆژی بەهار: ژابا ـ ٤».
ئیسکلێت
[[فرەنسی]]
(نا.)، (کئێر.) ١- هەموو ئیسقانی لەشی بنیادەم و گیاندارانی تر کە تیغەرەی پشتیان هەیە ( ئی بنیادەم ٢٠٨ پارچەیە) بەو شکڵەی تەبیعەت ڕێکی خستووە ە تێکی خستوونەوە، هەیکەلی عەزمی. ٢- آ) شکڵ و قەوارەی خانوووبەرە، کە لەسەر ڕێ و شوێنی تازەی دروست کردن لە پێشدا پایە و کۆڵەکەکانی هەڵدەبەستێنن. ب) هەیکەلی هەندێ مەکینەی گەورە کە نیشان بدا لە پێشدا چۆن بووە یا لە پاشان چ شکڵێ بە خۆیەوە دەگرێ. ئیسکلێتی چەند ئوتۆمبیلی سووتاو لەو دەشتە کەوتبوون. ٣- (مج.) ئادەمیزادی لەغەر و لاوازی ڕەق و تەقی بێ گۆشت. تێبــ.- زمانی فرەنسی ئەم وشەیە بە شکڵی (ئیسکلێت) لە (سکێلێتۆس)ی یۆنانی ڕا کە مانای (ئیشک هەڵاتوو)دەدا، خواستۆتەوە (تم: لاڕووس-٨٧٨) و فارسیش لە فرەنسی وەرگرتووە و لە سەرەتای ئەم چەرخەدا لە ڕێگای زمانی فارسییەوە هاتۆتە ناو زمانی کوردی.
ئیشتییالێبوون
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) ١- زۆر حەز لە خواردنێکی معین کردن. هەتا دەچمە ماڵی نەوزاد دۆڵمەیان هەیە، دیارە زۆری ئیشتییا لێیەتی. ٢- مەیل بە کردنی کارێ یا دەگەڵ شتێ. ئەوە چییە هێندەت ئیشتییا لە قسانە، سەربەست ئیشتییای لە سەفەران نییە.
بارلێنان
[[بار + لێ (لە + ی) نان (فع.)]]
(مست. مت.) تم: بارکردن.
بانتلێن
[[١-بان/١+تێلێن «تلاندنه‌وه» ] ]
نت.» تم: باگردان.
باڵۆڕەلێدان
(مست. مت.) بە شێوەی بالۆرە گۆرانی کوتن.
بوولێڵه
[[بووم+ڵێڵ+5-ئه/2]]
نت.»، «مک.» ماوەیێکه پاش ئاوا بوونی ڕۆژ له ئاسۆ، که دنیا نه بەتەواوی ڕووناک بێ و نه تەواویش تاریک. «عا.» غسق.
بوولێڵی
[[بووڵێڵه+3-ئی]]
نت.»، «مک.» ڕەنگێ که له کاتی «بوولێڵه» دا له دنیا دەنیشێ، نه ڕەشه و نه سپی و زیاتر به لای ڕەنگی خۆڵە مێشی مەیلەو ڕەش دایه.
بوولێڵی
[[بوولێڵە +٣-ئی]]
نت.»، «مک.» ڕەنگێ که له کاتی «بولێڵە» دا له دنیا دەنیشێ، نه ڕەشه و نه سپی و زیاتر به لای ڕەنگی خۆڵەمێشێکی مەیلەو ڕەش دایه.
بەرلێخواردن
[[بەر/١ +لێ (لە+ی)+ خواردن]]
«مست.، مت.» 1- خواردنی میوەی باغێک:: کوا هەر د ڵێی باغم هەیه، باغم هەیە ئێمه بەرمان لێ نەخوارد. ئێسا خەریکی باغ دەچەقێنی کەنگێ بە ری لێ دەخۆی. 2- «کن.» کەڵک وەرگرتن له شتێ، نەتیجەوەرگرتن:: بەم هەموو ڕ نجه منداڵەکانی پێگەیاند بەری لێ نەخواردن. جوانەمەرگه ! بەری له ژیانی خۆی نەخوارد.
بەرگەلێفه
[[بەرگ/٣+ئە/٢ + لێفە]]
«نت.»، «مک.» پارچەیەک «بلووری» یه به بەری لێفەوەی دەدروون و کە چڵکن بوو لێی د ەکەنەوه بۆ شوشتن. * «کعر،.» متیل. «کئێر.» مەلافه.
بەڵالێدان
[[عا. كو]]
«مست، لا» 1- گرفتار بوون، تووشی ناڕ ەحەتی هاتن. 2- «مج» نەمان، فەوتان، لەناوچوون:: دەک بەڵا لەم حاڵەدا. بەڵای لێاد ژیانی قوون دەرکان.
بابەلێ
(شر.)،(مک.) تم: باوکەلێ.
باوه خولێ
[[٣-باو/١+٣-ئه/٢+خول+ئێ «ئێن» ]]
«نت.» «کعر.» تم: باوه گێژه.
باوکەلێ
«شر.»، «کعر.» حاڵەتی بانگهێشتنی تێکەڵ به خۆشەویستییه بۆ باوک، بە مەجاز بۆ بانگ کردنی هەموو خۆشەویستێکیش بە تایبەتی منداڵ بەکاردێت.*باوەلێ. «مک.» بابەلێ.
باویلێ
[[٣-با/١+هاتن]]
«نت.»، «سیم.» تم: باییلکه.