تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



باوبژ له زگی خۆ دەرکردن
«کن» تووڕ بوون و هەڕەشه و گوڕەشه کردنی بەقسه:: لێیگەڕێن با هەر چی باوبژی لەزگی دایه دەری کا. تێبــ.- ئەم کینایەیە له لەئەسڵا بە مانای «تڕ کەندن» ه «تم:٣- با/٣» بەڵام ئێستا ئەم مانایەی لەدەست داوه و تەنیا بۆ بە سووک حیساب کردنی کەسێک بەکار دێت، هەروەکوو هەڕەشە و گوڕەشەکانی به «تڕکەندن» دابێنن.
بریتی بوون له
شامل بوون، پێکهاتن له... تێبــ.- که دەڵەین فڵانە شت بریتییه له فیسارە شت مەبەست ئەوەیە کە «فڵان» ەکە لە «فیسار» ەکە دروست بووە و پێکهاتووە. کتێبــ. بریتییە لە چەند لاپەڕه کاغەزێ مەبەستێکی لەسەر چاپکرابێ و جزوبەند کرابێ و بەرگی تێ گێرابێ.
بەرماڵی له سەر ئاودەگەرێ
«کن.» پیاوی چاک و، موسڵمانه، دەست و دڵی پاکه،
خۆ له بووسەدان
له بنی کولەکەی دا
«کن.» هەرچی هەبوو ئاشکرای کرد. تێبــ.- به گشتی جیاوازی نێوان ئەو دوو مانایه، بەشوێنی دەکارهێنانی وشەکە دەردەکە وێ که مەبەست دیوی دەرەوەیه یا ژوورەوه.:: چۆڕێ ئاو بکه بنی ئەم جامە وه «دیوی ژوورەوە»، بنی جامەکە لەسەر زەوی دامەنێ «دیوی دەرە وە.». 3- مەودای نێوان زەوی و هەرشتێکی تری وەکوو میچی خانوو، بەرزایی کەم بێ یا زۆرخۆمان هاویشته بن پردەکه تا فڕۆکەکان ڕەت بوون. با لەبن ئەم ساباته دانیشین تۆزێ ماندوومان بحەسێتە وه. 4- دوایی هەرشتێکی به پێوە لەسەر زەوی وەستابێ.::بن دیوار، لەبن ئەو داره دانیشین تا شێرکۆش دەمانگاتێ. 5-پەرد ەیەکی تەنکه لەناو شە رمی کچاندا.* «مک.» کچێنی. «جن.» دوخترۆنی، «بک.» کاچانی «سن.» کەنیشکی. 6- ئاخری هەندێ شت.:: بچێته بنی دنیاش دەستم هەر دەیگاتێ. 7- ڕەگی هێندێ گیا و سەوزه که زۆر یا کەم گەوره د ەبێ و هێندێکیان و کوو: «توور، گێزەر، شێلم و...» بە کەڵکی خواردن دێن. 8- ژێر.:: لەبن لێفەکەوه چاوی زیت دەچوو پارەکانم لەبن دۆشەگەکه داناوه بۆم بێنه. تێبــ.- ئەم مانایه دەگەڵ ئی «3» تۆزێ لێک جیاوازن، لێره ئەو شتەی دەکەوێته «بن» شتێکەوه دەنووسێن بە ڵام لەمانای سێیەمدا لێک دوور دەبن.
له خۆ بووردن
«مست. لا.» فیداکاری له پێناو دین، بیر و باوەڕ، نەتەوه و نیشتمان- یا هەر شتێکی تر.
له... بوون
وجوودی گیاندارێ یا شتێ لە شوێنێ:: له بەغدا بووم، ئەو ساڵەی له تەورێزێ بووین. ئوتۆمبیلەکە ی له بەر دەرکێ بوو، ئیمڕۆ خەڵکێکی زۆر له سەرا بوون، کتێبــ.ەکەی لەسەر مێزەکه بوو چی لێهات. تێبــ.ینی: بەقسەی دوکتۆر معین. «تم: بورهان، ج1، ل-314» ئەم مەسدەره له «بهە ڤ، بهوو» ی ئاریایی و «بەڤەئیتی» ئاوێستایی و «بهەڤهتی= بوو» ی سانسکرێتی کەوتۆ تەوه.
ئیلهام
[[=ءعا.: ئیلهام]]
(نمس.) کارێکی چاک یا مەبەستێ خستنە دڵی کەسێکەوە، فێر کردن بە (هۆ)یەکی بە چاو نابیندرێ. نازانم ئیلهام بوو چی بوو دوو دەقیقەی نەکێشا ئەو مەسەلە گرانەی حەل کرد.
ئیلهام بۆ هاتن
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) کارێک یا مەبەستێک کەوتنە دڵی کەسێکەوە.
ئیلهام وەرگرتن
[[عا. کو.]]
(مست. مت.) بە تەئسیری کەسێ یا شتێ کارێ کردن. کردنی کەسێ یا شتێ بە سەرچاوەی بیر کردنەوە و مەبەست لێ ئەستاندن. نالی لە حەبیبەی ماڵیاوا ئیلهامی وەردەگرت، خانی بۆ (مەم و زین)ەکەی لە بەیتی (مەمی ئالان) ئیلهامی وەرگرتووە.
براله
[[برا+له «پب» ] ]
«نت.» بۆ دەربڕینی خۆشەویستی کاتی بانگهێشتنی کەسێک دەگوترێ، هۆ برای خۆشەویست «کاکە و برالەی خۆیان کرد و ئیشەکەیان ئاوالێکرد کە کردیان.....»
بۆقەمەله
[[1-بۆق+3-ئه‌/2+مه‌له]]
(سیە.) جۆرێک مەلەوانییە کە بۆ سەرئاو کەوتن دەست و قاچ وەکوو ئی بۆق دەجووڵێندرێ *(مک،) مەلە بۆقە. (جن.) قۆرواق مەلە.
بەرزەحەوایله
«نت.»، «سن.» تم: بادەوه.
بانجیله
[[١-بان/١+جیله؟]]
ت.»، «سن.» ١- تم: بانیژه /١و٢. ٢- سەکۆیەکه له بەردەمی خانوودا دەکرێ «تم:مردۆخ ب١، ل-١٠٩» .
بله وەز
«س.»، «مک.» 1- کەسێکی زوڵم لەخەڵکی بکا. 2-ئەوەی کاران هەر بەقسەی خۆی دەکاو گوێ ناداته ڕا و تەکبیری کەس.*دیکتاتۆڕ، مستبد. مڵهور. تێبــ.-١» بەلای منەوه ئەسڵی ئەم وشەیه «بوالهوس» ی عاڕەبییه و خۆی و ماناکەشی جەڕێندراوه ب» لەو قامووسانەی لەبەر دەستم بوون، تەنیا خوالێخۆش بوو، مامۆستا گیو، ئەم وشەی نووسیوه وبە «کسلان» ی مانا لێدا وەتەوه. «تم:مهاباد - 97» .
بچکۆله
[[بچک=ئۆلە]]
بەبله
[[به‌به+له «پب» ]]
نت.»، «سن.» تم: بەبه
بەرز ه هەوایله
[[به‌رز/4+3-ئه/2+هه‌وا+ ئیله]]
«نت.»، «سن.» 1- تم: بادەوه. 2- یارییەکی منداڵانەیه، بەرد بۆ هەوا هەڵداوێژن و هەوڵ دەدەن که دێتەوه خوار بیگرنەوه نەیەڵن بکەوێته عەرزی.
بەرسیله
[[؟]]
«نت.»، «کعر.» ترێیەکه هێشتا ئاوی تێنەگەڕابێ و شیرین نەبووبێ. تێبــ.ینی: آ» من زیاتر بۆ ئەوە دەچم کە «سیله» لەم وشەیەدا هاوتای «شیرە» بێ، جا یا بەسەر زار و زمانەوە وای بە سەر هاتووه یا خۆ شکڵێکی کۆنتری «شیرە» یه. ب» بەرسیله ماددەی «ترشی تارتارات» ی تێدایه و ترشه. له کوردەواری دەیکەنه هێندێ چێشتانە وه تا ترشیان بکا و بۆ دابەزاندنی گەرمای لەشی نەخۆش بەکاری دێنن. پەسیره، پەسیله. «کئێر.» قۆره. «سن.» هاڵه.
بەرله
... له پێش..:: ئیمپڕاتۆری ماد 559 ساڵ بەر له دایک بوونی عیسا ڕووخاوه.
بەله
[[ به/1+ 5- ئه/1 ] ]
«نت.»، «مک.» تم: بەلۆکه.
بەڕووله خۆره
[[ به ڕووڵه /2+ خۆر «خواردن» + 5-ئه/1]]
«نت.»، «مک.» کونی شیلەپه که «بەرووله /2» ی تێدەخرێ بۆ ئەوەی له باسکیشی توندکا.