تم: بەردین.:؛شێره بەردینەکەی «بابل» دنیای بەشکڵی «ئافرەت» خستۆته ژێر چنگاڵی خۆی.

«نت.»، «مک.» بەردێکه لە تەبیعەتدا زۆره، ناوی کیمیایی «سولفاتی کالسیۆم» ه که هێندێک «ئاوی تێدایه، له کوورەی تایبەتیدا دەیپێژن، ئاوەکەی دەڕوا و خۆی دەبێتە «تۆز» ێکی سپی، بۆ کاروباری بەنایی به تایبەتی - سپیکاری ناو خانوو بە کەڵک دێت. ئەم بەرده له هەموو پارچە و مەڵبەندەکانی کوردستان به زۆری دەست دەکەوێ. * «سیم.» بەردە گەچ.

«نت.» تم: بەردە باران.

«نت.» جۆره سزایەکە بۆ تاوانباران له کۆنەوه له کۆمەڵگاکانی ئادەمیزادا باو بووه. «عا.» ڕەجم. * سەنگەسار. 2- تم: بەرده باران کردن/2.

«مست. مت» 1- تاوانبارێک بەم «سزا» یه گەیاندن. تێبــ.ینی: ئەم کارە بەشێوەی جیاجیا ئەنجام دراوه، لە هێندێک کۆمەڵکاگانی ڕۆژهەڵاتا، کابرای تاوانباریان هەتا ناو قەد لە زەوی گرتووه و دەستیان کردووه به بەرد تێگرتنی هەتا مردووه. له هێندێکیشیان له دەشتاییەک ڕایان گرتووه و خەڵکیان لەدەوری کۆ کردۆ تەوه و بە هەر لایەک ڕای کردبێ بەردی پێدادراوه.*سە نگسارکردن. 2- زۆر بەرد بە جێگەیێک دان و تێبــ.ینی: ئەم کاره ب ە نیازی تووڕە کردن و سوکایە تی بەسەر خاوەنی جێگەکە هێنان دەکرێت.

«نت.»، «مک.» بەردەرگا.

«نت.»، «کعر.» 1- نزیکی دەرگای حەوشەی ماڵ بە دیوی کۆڵانێدا. 2- گۆڕایی «گەورە یا بچووک» لە پێش خانوو یەک بە لای دەروازەی خانوودا. *«مک.» بەردەرکه::منداڵینە بڕۆنە دە رێ لەبەر دەرگا بۆ خۆتان یاری بکەن.

«نت.»، «سیم.، سن.» تم:: بەرد ە ست.

«نت.»، «مک.» 1- مرۆڤێکی لە کارێکا و لە ژێر چاوە دێریدا یارمەتی کەسێک دەدا، ئەو کەسەی لە ژێر دەستی کەسێکا کار دەکا.:: با ئەو کچۆڵەیه بەردەستی چێشتکەرەکە بێ. 2- ژوورێکه لەناو ماڵی دەوڵەمەنداندا تەرخان دەکرێ بۆ دانیشتن و کاری ناو ماڵ تێداکردن.:: بچۆ ژووری بەردە ستان کتێبــ.یک لەوێیه بۆم بێنه. 3- هەرشتێکی لە هاوچەشنەکانی خۆی جیا بکرێتەوە بۆ ئەوەی دەم و د ەست کەڵکی لێ وەربگیرێ:: د ەفتەری بەردەست. پووڵی بەردەست.، * «سیم. سن.» بەردەس.

«حمس» 1- کارێکی کە سێ لەژێر چاو دێری کەسێکی دیکەدا دە یکا.:: تۆ بەردەستی بکە با زوو تەواو بێ. 2- مل کەچ بوونی کەسێک یا کۆمەڵێک خەڵک یا مللەتێک بۆ کەسێ یا کۆمەڵ و میللەتێکی دیکه:: ئیتر جووتیاری کورد له بەردەستی ڕزگاری بووه. *ژێر دەستەیی. «سن.» بەردەستی.

«نت.» جووره بەردێکی سەخت و ڕەق و ساف و لووسه، به «ئەستێ» لێی دەدەن پڕیشکی ئاگری لێ د بێتەوه.

«نت.» کاری جووداکردنەو ی بەرد و زیخ له هەندێ دانەوێڵه.

«مست. مت.» شووشتنەو ەی هێندێ دانەوێڵەی و ەکوو برنج، نیسک، ساوار و... بۆ ئەوەی وردەبەرد و زیخ وشتی دیکەی لەم بابەتی، کە تێیاندا هەبێت جیاببێتەوه. تێبــ.ینی: ئەم کاره بەو جۆره دەبێ کە دانەوێڵەی مەبەست دە ئامانێکی پەل دەکەن و ئاوی وەسەر دەگێڕن و پاشان لاری دەکەنەوه بۆ سەر دە فرێکی دیکه و دانەوێڵەکه چونکوو سووکتره لە بەرد دەگەڵ لووزەوی ئاوەکه زووتر دەڕژێته ناو د ەفری دووەم و بەرد و زیخەکە لە بنی دەفری یەکەمدا دەمێنێتەوه، ئەم کاره ڕەنگه دوو سێ جار دووپات بکرێتەوه تا دانەوێڵەکه بەردی لێ دەبڕێ. ب» یەکێک له شێوەکانی جیا کردنەوەی «زێڕ» له زیخ «لەو شوێنانەی که زێر دەگەڵ زیخ تێکەڵاوه» بەردە شۆڕکردنە.

«نت.»، «کعر.» ئامرازێکه له «بەن» دەچندرێ ناوەڕاستەکەی پانەە و بەرەبەره باریک دەبێتەوه، پاشان له هەردوو لایەوه نزیکەی 20-30 سانتیمیترێکی وەکوو گوریسێ کی باریک دەهۆندرێتەوه. له ڕابردوویێکی کۆنا وەکوو «چەک» ێک لە ناو لەشکراندا باو بووه و دەگەڵ دووژمن شەڕیان پێکردووه، بەردێکیان خستۆ ته ناو ەڕاستەکەی و لاسکەکانیان بە دەستەوه گرتووه هەڵیان سووڕاندووه، لەپڕ لاسکێکیان بەرداوه و «بەرد» ەکه به تەووژمی هەڵسووڕاندنەکەی پێشوو دەرپەڕیوه. * «کئێر.» قۆچەقانی. «سن.» قەڵماسک. «جف.، جن.» قەڵماسەنگ. تێبــ.ینی: ئەم ئەمرازه تا سەرەتای ئەم چەرخەش لە شارەکانی کوردستانا بۆ «شەڕگەڕەک» بەکار دەهێنرا، بەڵام ئێستا تەنیا بۆ یاری منداڵان و چۆلەکه کوشتن بەکاردێت، شکڵیشی گۆڕاوه و له کوردستانی عێڕاق بۆ شکڵی تازەی ناوی «دار لاستیق» و له کوردستانی ئێران «قۆچەقانی جیر» پەیدا بووه.

«نت.» جۆرێک بەرده، ناوی کیمیایی «کاربۆناتی کالسێۆم» ه، لە «کان» د ەری دێنن و دەکوورەی تایبەتیدا دەیسووتینن، دەبێتە ئاهەک «قسڵ». بۆ پتەوی و قایمی لە بناغەی دیوار و شمشەکێشانی ناو حەمام و...کەڵکی لێ وەردەگێرێ.

«نت.»، «مک.» تێلماسکه قوماشێکه بە دیوی ناو ەوەی دەرەلینگی ڕانک و پانتۆڵی کوردیدا دایدەدروون.

«نت.» بەردێکه لە تیرەی ئەو بەردانە ی لە «کالسێۆم» دروست بوون. پاش ئەوەی له «کان» دەردێنرێ به شێوەی تایبەتی لێک و لووس دەکرێ و بریقەیێکی تایبەتی هەڵدێنێ، تا ئەندازەیێک ڕوونه، له کاروباری بەنایی و ڕازاندنەوه «دێکۆڕ» ی د ەر و ژووری خانوو بەکاردێت، زۆر ڕە نگی هە یه و گەلێ شتی دیکەشی لێ دروست دەکرێ. تێبــ.ینی: آ» ئەم وشەیه وەختێک دەکار دەکرێ که باسی «بە رد» ه کە بی لە حاڵەتی پێش ساف کردن و ساوینەوەدا. ب» بە قسە ی ژابا «تم: ل-395» وشەی «مەڕ مەڕ» له «ماڕماڕۆس» ی یۆنانی وەرگیراوه و فڕەنسی پێی دەڵێن «ماڕ بڕ» و لاڕووس «تم:؛ ل- 550» دەڵێ ئەم وشەیه له «مارمۆر» ی لاتینی خوازراوەتەوه.

«نت.» تەڵەبەردێکی پانه یا (چە ند دانەیەک) لەکەنار حەوزی مزگەوتان و کانیاوی سەر ڕێگا و بانان جێگەی بۆ خۆش دەکەن و دایدەنێن، نوێژی لە سە ر د ەکرێ.* تات، تاتەنوێژ.

«نت.» تم: بەردەباز.

«نت.»، «ست.» 1- کەسێکه که دەتوانێ به شاخی سەخت و زە رد و ماهان هەڵگەڕێ و سەرکەوێته سەر. 2- ناوە بۆ کوڕان، * شاخەوان.