تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بەقا پێکردن
[[عا.، کو.]]
«مست.مت.» تم: باو ەر پێکردن.
بەلاداکردن
«مست. مت.»، «کعر.» ١- هەڵدانەوە دەبەر پشتێند چەقاندنی شاقەلی کەوای شۆڕی کوردی. ٢- (مج.) خۆ ئامادە کردن بۆ جێبەجێ کردنی کار و فەرمانێ. ((بەلادا بکەن چاکی مەردایەتی، دریغی مەکەن گیان لە کوردایەتی.))
بەلەبەل کردن
«مست.، لا» لەرینەوه، لەرزانەوه.
بەندکردن
[[ 2-به‌ند/1+كردن]]
«مست.، مت» 1- قاییم کردنی شتێک بە شتێکەوه. 2- گیرۆ کردن و پەل خستنی کەسێ لە شوێنێ. 3- حەپس کردن. خستنە زیندان.
بەڕێ کردن
«مست. مت.» 1- خستنه ڕێی کەسێ یا کەسانێ که بچن بۆ شوێنێ یا له ماڵێک میوان بووبن و بڕۆن:: دەگەڵ حاجی مەلا مەحەمەدی تا «ماسوێ» چووین بەڕێمان کرد. بۆ حەج// به پیرەوەچوون.2- «مج.» هەبوونی توانایی «زیاتر مەعنەوی» و لێهاتوویی بۆ بەجێ گەیاندنی ئەرکی میوانداری:: کابانی وەکوو خورشید خانم هەر نابێتەوه، ئەوەندەی بڵەی یەک و دوو سەت میوانیش بان هەمووی بەڕێ د ەکردن.
بەڕێوه بردن
«مست.، مت.» 1- تم: ئیداره کردن / 2. 2- ژیاندن و دابین کردنی پێداویستی ژیانی کەسێ.* بەرێ بردن.
بەگەن کردن
[[ تو. كو.]، [ به‌گه‌‌ن + كردن.] ]
«مست.لا.»، «کک.» به لاوه باش بوونی کارێ، شتێ یا قسەیێ.:: ئەگەر کراسەکه بە گەن ناکەی بۆی دەبەینەوه. *پەسند کردن.
بەڵگ و بن کردن
[[به‌ڵگ+و+بن/7+كردن «فع.» ]]
«مست، مت» 1- لەناوبردن، فەوتاندن، خرا کردن، ڕییشە دەرهێنان، سەرەوژێر کردن 2- ئەو دیوەودیو کردن، پشکنین. زۆر گەڕان بەدووی شتێکا. تێبــ.ینی: «بەڵگ و بن» لەم مەسدەرەدا وەک وشەیەکی تێکەڵ «مرکب» کەڵکی لێ وەرگیراوه بۆ هەریەک لەمانانکانی مەسدەرەکه مانایەکی بۆ ڕەچاو دەکرێ. بۆ مانای یەکەم: «بەڵگ کردن بەڕیشەی دار و ڕیشە کردن بەگەڵا» و بۆ مانای دووهەم: «سە رتاپا خوار، هەموو لایەک، هەر گەڵای دارڕا تا دەگاته ڕەگ و ڕیشەی». ب» نەمبیستووه و نەمدیوه ئەم وشە تێکەڵه بەتەنیایی دەکار کرابێ.
بەیادکردن
«مست، لا» وەبیر هێنانەو ەی دۆست و خزم و کەس و شوێنێک و... «بەد نەبێ بەد خانه بەیاد ناکا» .
بەیادی کردن
«مست، لا» «بێ خەوی و بێ کەیفییه، که له نە خۆشی یا له ڕانەهاتنی شوێنێک پەیدا ئەبێ» «تم: خا، ب1، ل- 179».
بەیان کردن
[[عا. كو] [٢-بەیان = کردن]]
«مست.، لا» شەرح کردن، ئاشکرا کردن، لێکدانەوه.
بەید ست کردن
«مست، مت»،«سیم» تم: بەیدەس کردن.
بەیدەس کردن
«مست، مت»، «سیم» زاڵ بوون بەسەر کەسێکدا بە هە ر لایەنێک بێ، مەغڵووب کردنی یەکێ. بە زەویدا کوتانی کەسێک له زۆرانیدا. هێزی بەربەرە کانی لێ بڕین* بەید ەست کردن.
بەیعەت پێکردن
«مست.، لا.»، ڕازی بوون به سەرۆکایەتی کەسێ و جڵە وی کاروباری خۆی تەسلیم کردن. هەڵبژاردنی سەرۆکی وڵات بە شێوەی ئیسلامەتی. تێبــ.ینی: تەگبیر و ڕاوێژ دەکەن تا ڕایان دێته سەر یەکێک بیکەن بە خەلیفه. ئەوجار یەکە یەکه هەڵدەستن و دەستی ئەو کەسه دەگرن و دەڵێن: بەیعەتم پێکردی. ب» خوالێخۆشبوو قازی مەحەممە دی شەهید سەرەڕای ئەوە که به شێوەیەکی گشتی و ئەمڕۆیی بۆ پێشەوا و سەرۆکایەتی حکومەتی میللی کوردستان هەڵبژێردرابوو، تا ماوەیەکیش هەرکەس بۆ دیتنی دەچوو داوای لێدەکرد «بەعەتی پێبکا» و دەیگوت تا سەرۆکایە تیەکەی شێوەی شەرعی و ئیسلامەتی وەربگری.
خۆبەخت کردن
[[1-به‌خت/1ڕه‌ش]]
مست. لا.» گیانی خۆ دۆڕاندن، سەر له ڕێگای شتێکا دانان. مردن لە پێناو نەتەوه
دابەزاندن
[[ دا «پێبف.» + به‌زاندن ] ]
«مست. لا.» 1- هێنانه خواری یەکێک لەسەر پشتی ئەسپ و هەموو جووره هۆیەکی هاتوچۆ.:: دەستی گرت و له ئۆتۆموبیلەکه دای بەزاند هەیتەیەکی وایه سواران له ئەسپی دادەبەزێنێ. لەشکرێکی زۆریان به پاراشووت لەو دەشته دابەزاندووە. 2- له پایە و پلەی کۆمەڵایەتی و... هێنانه خوار وه:: به چەند جارێک چەند پلەیان دابەزاند و کردیانەوه موودیر.* «کعر.» داگرتن.
دابەش کردن
«مست.»، «مت.» 1- تم: بەش کردن/٢. 2- تم: بەشینەوه، تێبــ.ینی: وا تێدەگەم جیاوازێکی بچووک له نێوان ئەم مەسدەره و مەسدەری بەش کردن /2دا هەبێ ئەویش به لای منەوه ئەوەیه که «دابەش کردن» بۆ ژمارەیەکی نامەعلوومی خەڵک دەبێ بەکاربێت، «بەش کردن /2» بۆ ژمارەی دیار و مەحدوود.
له خۆ بووردن
«مست. لا.» فیداکاری له پێناو دین، بیر و باوەڕ، نەتەوه و نیشتمان- یا هەر شتێکی تر.
لێبووردن
«مست. مت.» خۆش بون لەکەسێ که خراپەیەکی کردبێ. دەست هەڵگرتن لە شتێ:: لێمان ببووره خۆ من له ساعەتەکه بوردوم دەترسم شتی تریشم لێ داوا بکا..* عەفوو کردن. خۆش بوون.
هەڵبواردن
[[هه‌ڵ «پێبف» +بواردن]]
«مست. مت.» تم: بواردن.