(کەسێ، کارێ، شتێ) تم: ئەهمیەت پێدان.

(کن.) بە هەر بارێکدا بێ هەر زیان دەبینێ، کارێکی لە هەموو سەرێکەوە زەرەربێ.

بنت.» قسە کردن بەشێوەیەکی وا که بۆنی گاڵتە پێکردن و به سووک تەماشاکردن و تانووتی تێدا بەدی بکرێت.

نت.» بەرخێکه له دوو ساڵ گە ورە تر بێ و خاو ەنی هەڵیبژاردبێ له دوا ڕۆژا ببێته «بەران»، بەڵام هێشتا نەزانێ لەکاتی خۆیا بۆ «بەران» د ست دەدا یان نا.

ست. مک.» خاو ن بەخت، کەسێ بەختی هەبێ.:: منداڵی بەختەوەرییه * «کعر.» بەختیار.

حمس.» تم: بەختیاری /1.

ست.»، «سن.» تم: بەدڕە سەن.

«ست.» 1- ئاماده و حازر بۆ ڕاپەڕاندنی کاران.:: نیگەران مەبه ئەم پیاوه هەمیشه به دەستەوەیه و چی پێ بڵێین وا دەکا. 2- بەلاوەنراو.:: سێ جار هەشت بیست و چوار، ئەوە چوار دوو به دەستەوه.

«مست. مت.» 1- تەسلیم کردنی کەسێک که پەنای بردبێته بەر کەسێکی تر. به غەنیمەتەکەی:: قەت باوەڕ مەکەن به دەستمانەوه بدا. تێبــ.ینی: ئەم وشەیه زیاتر بۆ کەسانێکی له ترسی حکومەت خۆیان شاردبێتەوه، بەکار دە هێندرێ. 2- تەسلیم کردنی هەر شتێک به کەسێکی تر:: زۆر گیان سەخته ڕوح به دەستەوه نادا به دەستییەوه نەدەدا به زۆر لێمان ئەستاند.

«مست. مت.» 1-- هەلگرتنی شتێک به دەست به جۆرێکی وا کە دیار بێ:: چەمەدانێکی به دەستەوه گرتبوو دەچوو بۆ گاڕاژ، کاغەزێکی شڕی زەردی به دەستەوه گرتبوو هەر تاوەناتاوێ دەیگووت: ئەوەتا بەڵگەی تاوانت. پا شان بۆم دەرکەوت «خەونامەی سەید ئەحمەدی مەدینه» یه. 2- «مج.» شتێک کردنه بەهانه بۆ کردن یا نەکردنی کارێک:: ژیر کردنی منداڵەکەی به دەستەوه گرتووه و خۆ ده هیچ کارێکی دیکه ناگەیێنێ.

«ست.» 1- خاوەن زۆر و توانست «مقتدر». 2- کەسێکی قسەی بڕوا، پیاوێ که لای خەڵک، لێپرسراوانی دەوڵەت و ئیدارەکانی قسەی بخوا.

«ست.»، «مک.، سیم، سن.» 1- حاڵی ئادەمیزادێکی توند دەست به ماڵی خۆیەوه دەگرێ و بەخشەندەیی لەسەر ناکا هیچ، بۆ ماڵ و منداڵی خۆشی به زەحمەت له دڵی دەبێتەوه و لای وایه هەر دەستی لێدا و لێی خەرج کرد دەبڕێتەوه و لەبرسان دەمرێ..* «مک.» لەچەر، ڕژدی. پیسکه. «سن.» دەس وشک. «جن.» چەش تەنگ. 2- ئەو کە سەی چاوی بەرایی نادا خەڵک له خۆشیدا ببینێ و حەز ناکا خەڵک هیچیان هەبێ

«حمس.» ئەنجامی کار و کردەوەی پیاوێکی بەر جاو تەنگ.* ڕژدی، لەچەری، پیسکەیی.

«ست.»، «مک.» پیاوی بێ دە م و پل و دەستەوەستان. ئینسانی بێ دەسەڵات * «سیم.» بەسزمان. بەسەزمان.

«نت.»، «کعر.»، «بک.» پێخەفی پێویست بۆ تاقه نەفەرێک «لێفه، دۆشەک،...، پشتی» که ده جاجم یا چارشێوێکەوه دەپێچرێ::پاڵ بده به بەستەکەکەوه.* «مک.» دەستە نوێن.

«نت.»، «مک.، سیم.» حاڵەتی دەشت و دەر و کووچه و کۆڵان، کاتێ دەرەجە ی سەرما دادەبەزی بۆ ژێر سیفر و ئاو د ەیبەستێ.:: سەرما بەستەڵەکێک بۆ ئێسترەکه به هەزار حاڵ قاچی به ئەرزەوه گیر دەبوو.* سەهۆڵ بەندان.

«ستـ..» ١- هەرچی بە ڕەنگ یا تەبیعەتی ئاگر سوور یا گەرم بێ: یاقووتی ئاتەشی. سووری ئاتەشی. ٢- «کنـ..» ئینسانی تووڕە و تووسن، توندەمیزاج: ئەم پیاوە ئاتەشی میجاز «میزاج» ە.

«نتــ.»، «مکـ..» جوورە گولەباغێکە، ڕەنگی سووری مەیلە و بنەوشە و بۆنی لە گوڵی گوڵاو کەمترە و گوڵاوەشی لێ ناگیرێ.

«کن.»، «سیم.» زۆر دووپاته کردنەوەی قسەیەک. زۆر باسی شتێ کردن.

«بنت.»، «مک.» زۆرکەم:: بە عاستەم و دوو بەڵا لەبەری هەستا. دوو بەڵا بەلاوە چوو. بە عاستەم و دوو بەڵای مابوو له بانەکه بکەوێتە خوار. تێبــ.ینی: نازانم وشەی «بە ڵا» لێرەدا هەر «بلاء» ی عەڕەبییه یا شتێکی تر.

«نمفـ.» «سنـ.» ١- پەرێشان، پەشۆکاو. ٢- شێواو، ئاڵۆز، تێکەڵ و پێکەڵ. □ «بەڵێ دز بازاڕ ئاشفتەی ئەوێ» «تایەر هاشمی». هس.: ئاشووب

«سمفـ.» ١- تێکەڵاو. ٢- چلۆنایەتی ماددەیەک کە لە تێکەڵ کردنی دوو شتی هاوچەشن پێکهاتبێ.: نانی هەژاران ئامێتەیە «لە ئاردی گەنم و جۆیە». □ «دەردم ئامێتەی دەردی فەرهادە + منیش چون فەرهاد ڕەنجم بە بادە» «فۆلکلۆر». «باوەس بالینم سێڵا و هوون بۆ + ئامێتەی زووخاو دیگ دەروون بۆ» «مەولەوی: مکب، ل ــ ٤». * ئاویتە.

«مستـ. لا.» تێکەڵاوبوونی دووشت لە خۆیانەوە.

«مستـ. متـ.» تێکەڵ کردنی دوو ماددە.

«نمفـ. سمفـ.» شتێک، کارێک و مەبەستی کە بۆ وەدەست هێنانی، زۆر هەوڵ درابێ.: ئاواتەخواستەش وا نابێ. ٢- «کنـ.» هەرچی زۆر خۆشەویست بێ و بە دڵەوە نووسابێ. «بە تایبەتی منداڵ» .: کوڕە خۆ تۆ ئاواتە خواستە نی، بۆ وازنابێبی. * ئاواتی.

«سمفـ. لە: «ئاوارتن»، «زا» جیاکراوەوه، بە جێ هێڵراو، لادراو «شتی دەربراو «مستثنی». تمـ: خا. جـ ١، ل - ٦٠».

«کعر.»، «نمسـ.» وەدەست خستن و دەست بەسەردا گرتنی شتێک بە فڕ و فێڵ یا بە هەر جۆرێکی تر.: بۆچی ئاوانتەیە؟ *هاوانتە، هەوانتە.

«کعر.» ۱- «نفا.» کەسێکی بە فڕ و فێڵ و کەڵەک دەست بەسەر ماڵی خەڵکدا بگرێ: ئاوانتەچی وەک خۆی هەر نابێتەوە. ۲- «سفا.» حاڵی کابرایەکی ئاوا: تووشی کابرایەکی ئاوانتەچی بووین دەیویست هەڵمان خەڵەتێنێ

«سمفـ.» تمـ: ئامێتە.

«نمغـ.»، «سیمـ.» ١- ڕازاوە. ٢ ڕێک و پێک کراو. ٣- ڕێکخراو «لە شکروسوپا». ٤- ئامادە. تێبــ.: هەر وەکوو لە وشەی «ئاڕا» دا باس کرا مەسدەری «ئاڕاستەن» ی پەهلەوی لە کوردیدا بووتە ڕازاندنەوە، بەڵام ئەم «نمغـ.» ەی وەکوو خۆی لێ بەجێ ماوە، کە لە سلەیمانی بەکاردێت و لەگەڵ «کردن» مەسدەرێکی تێکەڵی لێ دروست کراوە.

«مستـ. متـ.»، «سیمـ.، کعر.» ١- ڕووی چەک، خەبات یا قسە دە کەسێک، ڕێژیمێک یا بەروباوەڕێک کردن: بزووتنەوەی نەتەوایەتی کورد، خەباتی خۆی ئاڕاستەی ئیمپڕیالیستەکان کردووە. ٢- پێشاندانی ڕێگای کارێک بە یەکێک یا کۆمەڵێک، تەوجیهـ: پاڕتی ئەندامەکانی خۆی بە ئامۆژگاری پێشکەوتوانە، ئاڕاستە دەکرد. ٣- حەواڵە کردنی قسە و توانج و جوێن و مست و تێڵا و ئەو جۆرە شتانە بۆ یەکێک: خولە مستێکی ئاڕاستەی جوامێر کرد.

«نمغـ.»، «سنـ.» تێک تەپیو، ڕووخاو، وێران * «مکـ.» ڕفتە. هس.: «بکـ.» ئاروودە: بێکارە، خوێڕی «تمـ: ژابا - ٦» و: کەفتە و ڕفتە.

«نمفـ.»، «مکـ.» تمـ: ئاڵوودە.: شاباز ئاڵفتەی ڕۆمان خوێندنەوە بووە و دەرس و دەوری وەلا ناوە. تێبــ. ــ ئەم وشەیەش لە زمانی کوردیدا مەسدرەکەی لە بیر چۆتەوە و لەوانەیە، یەکەندەردوو بە بیراندا بێ کە لە «ئەلفەت» ی عارەبی وەرگیراوە، بەڵام مەسدەری «ئالوفتەن» بە مەعنای «عاشق بوون» کە لە فارسیدا هەیە و زۆر زۆر کەم دەکار دەکرێ، ئەم گومانە ناهێڵێ.

«نتـ.»، «سنـ.» تمـ: ٢- ئاڵەت.

«نا.» مافوورەی گەورە کە لە ژوورا ڕای دەخەن و دەورەی بە ڕایەخی دیکە یا قەنەفە پڕ دەکەنەوە.: ئۆرتەیێکی ۳بە۴ی کاشانیان کڕیوە. //کەنارە، لاکێش.

(س.) ١- ئەسپێکی گونیان دەرهێنابێ (خەساندبێتیان). ٢- (مج.) پیاوی غللوور و بە گوڕەگوڕ کە هەڵسوکەوتی بە ڕمبەڕمب و زرموکوت بێ. ٣- (نمف.) (ئیختە کراو)ە کە کورت بۆتەوە. *یەختە، ئێختە.

(نت.) ١- تەویلەیەکی تایبەتییە کە لە سەردەمی دەربەگایەتیدا پاتشا و میر و بەگان بۆ ئەسپە یەختە کراوەکانی خۆیان تەرخانیان دەکرد. ٢- موتڵەقی تەویلە. ((دەچوو ئیختەخانان دەری دەهێناوە جوانوولێکی نۆزینی سێ ساڵی)) (تحفە: ج٢-١٩٦)، ((لە بۆ ئیختەخانەی ڕاکێشاوە))، (تحفە: ج٢- ١٦٥). ٣- ناوی دێیەکە لە موکریان و شانی سەرخاسە. *یەختەخان (خانە)، ئێختەخان (خانە).

(مست. مت.) ١- دەرهێنانی گونی ئەسپ (بە تایبەتی) و هەر حەیوانێکی تر ( بە گشتی). ٢- (مج.) بەیدەست کردن، ژێردەست کردن، هێنانەبەربار، ڕام کردن، لە هەڕ و گیف و گوڕەگوڕ خستن. هەر دەڵەی ئیختەیان کردووە هەرا و هۆریای جارانیان نەماوە. * یەختە کردن، ئێختە کردن، خەساندن.

(بنت.) ئەم دەقیقە و لەحزەیەی کە تێیداین، ئەم کاتە، ئەم زەمانە. ((...ئێستە ئێمە شارەوشار بە دوای ئەوا دەگەڕێین یان...)) (قزڵجی: پێکەنین-١٢٠) *ئەمێستا، ئەمێستە، ئەوێستا، ئەوێستاکە، ئەوێستاکێ، ئێستا، ئێساکە، ئێستا، ئێستاکوونێ، ئێستاکە، ئێستاکێ، ئێستەکانێ، ئێستەکە، ئێستەکێ، ئێستێ، ئێستێکانێ، ئێستێکێ، (سن)، ئێسە، ئێسەتێ، (هل.) هەنووکە. (بک.) نها، نهۆ، نووکە. تێبــ.- آ) وەکوو دەبینن ئەم وشەیە و وشەکانی (ئێرە) و (هێشتا)ش کە هەرسێکیان پێوەندیان بە (زەمان و مەکان)ەوە هەیە، گەلێ وەچەیان دەرکردووە کە لە هەر سێ وشەدا زۆر دەچن [ئەسڵی وشەکە + کا، کە، کێ،...] بێ ئەوەی گۆڕانی شکڵ کارێکی کردبێتە سەر مەعناکەیان و لە حاڵی حازردا هەموو وەچەکانی ئەم سێ وشەیە وەکوو (مرادف)ی وشە ئەسڵیەکان بەکار دەهێنرێن. ب) وشەی (ئێستە) و لک و پۆپەکانی هیچ ئەو پەیوەندییەیان دەگەڵ (نوو)ی ئاوێستایی و (نوون) پەهلەوی نییە کە (نها، نهۆ، نووکە)ی باکووری و (هەنووکە)ی هەولێری هەیانە. جا ئەم وشەیە یانی دەورێکی پێش زمانی (ئاوێستا)یە یاخۆ هی زەمانێکە کە زمانی پەهلەوی لە سک و زاکەوتووە کە ئەمەش دەکەوێتە دوای بڵاو بوونەوەی ئیسلامەتی لە کوردستانا. بە لای منەوە ئەمەیان لە ڕاستی نیزیکترە و پێش پەیدا بوونی ئەم وشەیە بۆ مەدلوولەکەی وشەی تر لە ڕیشەی ئاوێستایی (ئەوانەی لەهجەی باکووری و هەنووکەی ناوەندی) بەکارهاتوون.