«نا.»، «کعر.» تم: بۆشکه. تێبــ.ینی: ئەم وشەیه به ڕێگای زمانی ئینگلیسیدا، لە کوردستانی عێراق هاتۆتە ناو زمانی کوردی، ئەسڵەکەی لە ئینگلیسیڕا «بار- ڕێل» ه که ئەویش له «باریل» ی فڕە نسی وەرگیراوه «تم: و «تم: قامووسی باغەڵی ئۆکسفۆرد، 1961، ل- 57» بەڵام بۆم ساغ نەبۆتەوه و نازانم دە نگی «م» ی چۆن لێ پەیدا بووه.

ئەو، ماوە یەی دایکێک له مەمکی خۆی شیر دەدا به منداڵ، ئەو ماو یەی منداڵێک به شیری مەمکی دایکی بەڕێ دەچێ:: یەکێکی تازه پێ هەڵدەگرێ و یەکێکی بەرمەمکانیشی هەیه.

«ست.» حاڵی منداڵێکی که هێشتا شیری مەمکی دایکی د ەخوا و لە مەمکێ نەکرابێتەوه.

«نت.»،، «کئێر.» 1- ئەو کارانەی له کۆ بوونەوەی ئەنجوومەن، هەیئەتێکی کۆمەڵایە تی و سیاسی و.... یا ئاهەنگ و جەژنی نەتەوایەتی و....دا دەکرێن یا تاقه ئینسانێک ڕۆژێکا یا لە ماوەیێکا دەە یکا:: بەرنامە یەکی باشیان بۆ جەژنی نەوڕۆزی پار سازکردبوو. کاکه دلێر ئیمشەو بەرنامه چییه ؟ 2- کاغەزێکی سیایی کارەکانی ژمارە 1ی لێ دەنووسرێ و پێشان دەدا چ کارێک لە پێشدا دەکرێ و چی به دوودا دێت. 3- لیستەیێکه نیشان دەدا که قوتابیەکانی کلاسێک له هەفتەیەکدا چ د ەرسانێ دەخوێنن و فڵانه ڕۆژ له فڵانه ساعەتا دەبێ بخوێنن. تێبــ.ینی: «بەرنامەج = بەرنامج» ی عەڕەبی هەر «بەرنامه» ی کوردییه که لە ڕێگای فارسییەوه وە ریان گرتووه.

1- هاتنەدەری بەچکەی گیانداران و منداڵی ئادەمیزاد بە مردوویی له زگی دایکیان پێش ئەوەی مانگ و ڕۆژی خۆیان تەواو کردبێ.:: بەری.:: بەری هاویشت. تێبــ.- ئەم وشەیە زیاتربۆ ئادەمیزاد و (بەرفڕیدان) بۆ گیانداری تر بەکاردێت. *(مک.) لەبەرچوون. (سیم.) لەبارچوون. بەرفڕێدان. ٢- (کن.) سوێ بوونەوەی کەسێک بۆ خواردەمەنییەک کە یەکێکی دی لەبەر جاوی دەیخوا. کجێ دە تۆزێکی بەش بدەن خەریکە بەر داوێ.

«نت.»، «کعر.» تم:بەرتاو

«مست. مت.»، «کعر.» 1- دروست کردنی شت لە فابریقه. 2- به هۆی کری بیر و مێشکەوه شتێک «شیعر، مە قال و کتێبــ.» خستنە مەیدانەوه. 3- بە هۆی کشتوکاڵەوە دانەوێڵە و... زیادکردن. *«مک.» ڕەنێوهێنان «تەنیا بۆ بەندی 3». «کعر.»

«نت.»، «مک.» نە خۆشیێکە تووشی بۆری هەناسه کێشان د ەبێ و پیاو تەنگەنەفەس دەکا، ئەم نەخۆشییه زیاتر مرۆڤێ د ەساڵەوەچوو دە گرێتەوه، «عا.» ڕەبو.

«ست،» مک.» کەسێکی نەخۆشی «بەرهەنگ» ی هەبێ.

«نت.»، «مک.» پارچەیەک قوماشی چوار گۆشەیه زیاتر له خامی شین یا سپی دروست دە کرێ و کابان و بێری کاتی ئیش و کاری ناو ماڵ و مە ڕ دۆشین و... به پێش خۆیانەوه د ەگرن و لەناو قەدیانی گرێ دەد ن بۆ ئەوەی جلکیان پیس نەبێ. «بەرهەڵبێنە و بەر هەلبێنه، بەرەڵبێنەی خام هەلاوه، هەر د ەڕۆی و دەکراوه...»، «کابانی گەوره ماڵان له خۆی دا بەرهە ڵبێنه،» «فولکلۆر» : * «هل» بەرامپیل، بەراپێچ. «شاروێران» بەربێنکه.

«نت.»، «تت.» هەر جۆره مانعێکی ماددی یا مەعنە وی که لەپێش جێ بەجێ بوونیا ئەنجام دانی کارێک و ڕاپەڕاندنی مەسەلەیەک و لابەلا کردنی کێشەیێ، دروست دەبێ یا دروست دەکرێت،:: ئیمپریالیزم بەرهەڵستی گە شەکردنی ئابووری وڵاته پچکۆلەکانه.

«حمس» ئەنجامی کارێکی «بەرهەڵست» دەیکا، پێشگرتن بە جێ بەجێ بوون و ڕاپەراندنی کار و کێشه و مەسەلەیەک.

«نت.» «مک.» دێوارێکه لە پێش دیوارێکی دیکه که شکست بێ و هاتبێته ئە وەی بڕووخێ - دروستی دەکە ن تا ڕایبگرێ هەتا ئەو دەمەی دیواره کۆنەکه سەرلەنوێ دروست دەکەنەوه یا چاکی دەکەنەوە.

«نت.»، «سن.، بک.» تم: بەروانکه. تێبــ.ینی: له نێوان دوو دەنگی «ن» و «ک» دا بزوێنه کوردی هەیه.

«نت.»، «مک.» سیم.» پارچەیەک قوماش د ەیدروون و به بەر سینگی منداڵی ساوایەوە دەگرن و له پشت مل و ناو قەدی منداڵەکه له پشتەوه گرێ دەدرێ بۆ ئەوەی جلکەکانی پیس نەبێ.* «بک.، سن.» بەروانک.

«ست.»، «سن.» تم: بەروپشت.

«نت.» هەموو ئەو بوخچانەی که له ماڵێکی کوردەواریدا هەیه یا ئافر تێک هەیەتی:: نازەنین خێرا دەستی به ناوماڵەکەدا بێنه و بەروبوخچە ت له گۆڕی هەڵگره.

«نت.» 1- ئەوەی بەهۆی کشتوکاڵ لە زەوی و ەردەگێرێتەوه یا به هۆی کارگە و فابریقە وه دروست دەکرێ. «عا.» مەنتووج، سە مەر، مەحسوول. 2- «مج.» نەتیجه و ئەنجامی هەر کردەوە و کۆششتێک چاک بێ یا خراپ:: به ڕوبووی خەباتی دژی ئیمپریالیزم ئازادی میللەتانه. تێبــ.ینی: بەلای منەوه، وشەی «بوو» لە مەسدەری «بوون» وەرگیراوه و لە ئەسڵا «بو، وه» یه که سیغەی موفڕ ەدی غایبی زەمانی حاڵه.* بەرهەم.

«ست.» حالی کار، مەسەلە یا شتێ کە زۆر بخایێنێ یا وا دیاربێ کە زۆر دەخایەنێ.:: زستان بەروبووی درێژه، بەم هاسانییانە نابڕێتەوه. تیێب- هەر وەکوو کەرتەکانی ئەم وشەیەیان لێ پێکهاتووه بۆمان د ردەخە ن، وشەی «بەروبوو» هیچ پێوەندی دەگەڵ «بەروبوو» ی به مانای «سەمەر» نییه. * درێژخایێن.

، «نت.» لانکی منداڵ و هەموو ئەو کەلوپەلەی بۆ پێچانەوەی منداڵ دەناویدا پێویسته، جا منداڵەکەی تێدابێ یا تێدانەبێ:: کچێ ئەوه چ دەکەی وەره ئەوبەروبێشکەیه لێره لابەره.