(نت.)، (مک.) گیایەکی بۆنخۆشی لاسک سەوزی باریکی گەڵا وردی بەهارییە، گوڵی سپییە و لە ناوەڕاستیا تۆزێ زەرد و بۆنی خۆشە، بۆ هەندێ داودەرمان بەکاردێت، زیاتر گوڵەکەی ئیشک دەکرێ، وەکوو (چا) دەمی دەکەن و دەیخۆنەوە یارمەتی (هەزم) دەدا و ئەگەر خەست بێ، بۆ (ڕەوانی) باشە. * بابوونە.

(سفا.) حاڵی سمێڵی زۆر گەورە و ئەستوور.

(ست.)، (مک.) حاڵی گۆڵە سەگێکی بە شوێن دێڵە بەبادا هەڵوەدابێت. //بەبا.

(نت.) ١- (مک.) نانی لوول دراو کە پێخۆرێکی زیاتر (ماست، پەنیر، ڕۆنی کەرە،...) و ئەو جوورە شتانەی دە ناودا بێت. ساندویچی کوردی. ٢- (سن.) منداڵی ساوا کە دە پارچەیەکەوە پێچرابێ و بەسترابێ *(مک.) قۆنداغە. کردنە بابۆڵە- آ) دانانی هێندێ پێخۆر لە ناو نان و پێچانەوەی. کوڕم ڕۆنەکە دە نانەکە هەڵسوو بیکە بابۆڵە و بیخۆ. ب) (-کەسێک)، (مج.) تێکەوەپێچان و زاڵ بوون بە سریدا. کوڕە لەسەر پەت و سینگی خۆت دانیشە، دەنا هەڵدەستم دەتکەمە بابۆڵە.

(نت.)، (سن.) تیزماڵکە پەڕۆیەکە منداڵی ساوای پێ دەپێچنەوە.

(معت. مت.)، (سن.) پێچانەوەی منداڵی ساوا بە شکڵی مەلۆتکە.

(نت.)، (کن.) ئەستوورایی قۆڵی ئینسان. * (سیم.) بازۆڵە.

(نت.)، (کعر.) یارییەکی منداڵانەی کوردەوارییە. تێبــ.- منداڵەکان دەبنە دوو دەستە یەکیان (تێکەوت) سەر بە دیوارەوە دەنێن و دەستەکەی تر بە پڕتاو دێن خۆ داوێنە سەر شانیان، ئەوجار هەر یەکیان چەند پەنجەی دەستی جیا دەکاتەوە و لەوی تێکەوتووە دەپرسێ: ((بابی بابی، چەند بابی))، ئەگەر هەڵیهێنا چەند پەنجەیە هەڵدەستیێتەوە و بەو جۆرە یاری درێژەی پێدەدرێ. * (مک.) کەری سووری پشت درێژ.

١- وشەی (باب)ە و لە حاڵەتی بانگهێشتن دایە، منداڵانی باوکێک- بۆ (خطاب) و (ندا) بەکاری دێنن *باوکە، باوە (بک.) بابۆ. ٢- (مج.) گەورەش بە ڕووی قسە دە کەسێ کردن بەکاری دێنێ. بابەگیان ئەو قسانەی تۆ ئاسمان و ڕیسمانیش نین. ٣- (مج.) جاروبارە خۆی دەبێتە ئامرازی بانگهێشتن. بابە! خەڵکینە، بابە! عالەمینە، بابە ئەی خەڵکی گەڕەک ئەوە چەند ساڵەخراپەیەکتان لەم کابرایە دیتووە؟ ٤- نازناوێکە دەکەوێتە پێش ناوی شێخ و دەروێش و چاک و پیران. بابە قەتار، بابەگورگوڕ، تەکیەی بابە غەلیفەی لە گەڕەکی سئ ئاشان بوو *بابا، باوە.

(نت.)، (سی،.) ئادەمیزادی بە دیمەن منداڵی بە تەمەن پیر. تێبــ.- ئەم حاڵەتە هۆی فیزیۆلۆژی هەیە و زیاتر ئینسانی وا کۆسە دەبێ.

(نا.) ١- جۆری کاڵا، نەوعی شتوموک. ئەم مەغازەیە هەموو بابەتێکی تێدایە. ٢- هەر شتێکی بۆ کارێ یا کەسێ دەس بدا، لاییقی ئەو کەسە بێ، بە کەڵکی ئەو کارە بێت. ئەم جلکانە بابەتی ئێوە مانانن، فڕنی بابەتی بێ ددانە. (( پاڵان قەجەرییەکی باش بابەتی کوێخا سجیلی موحتەڕەم))، (کابرایرکی سەقزی). ٣- لەباتی، لە جێگەی، دەربارەی. ئەو دە تەغار گەنمە بابەتی دە و دوو ئەدی زەکاتەکە؟ تێبــ.- بە مانای سێیەم لە فارسی ڕا پەڕیوەتە ناو کوردی * (سن.) باوەت.

(شر.)،(مک.) تم: باوکەلێ.

(شر.)، (مک.( تم: باوکەڕۆ.

(نت.) ١- تم: باپیر. ٢- منداڵان بۆ بانگ کردن و ڕووی قسە تێکردن، دەگەڵ باوکی باوکیان بەکاری دێنن. بابەگەورە گیان منیش دەگەڵ خۆت بەرە. تێبــ.- لەم حاڵەتەدا (٢-ئە) دەگەڵ دەنگی (ئە)ی دوایی وشەی گەورە تێکەڵ بوون *باپیرە.

(نا.) هەرشتێکی جێگای شتێ تر بگریتەوە یا پێی بگیرێتەوە، هەر کار یا شتێکی وەبەر شتێ یا کارێکی دیکە بکەوێ یا وەبەری بخرێ. ((لە باتی خوێنی خۆم ڕازیم بە ماچێ + دەسا بیدە هەتا زیندووم و ماوم)). لە باتی ئەوەی وا دەستەوئەژنۆ دانیشتووی هەڵستە بڕۆ هەوڵێ بدە. تێبــ.- ئەم وشەیە هەمیشە (لە)ی لە پێشەوە دێت و بە تەنیایی دەکار ناکرێ. * لە جیاتی، لە بری، لە برینی. (عا.) عوضا عن...، بدیلا....

(نت.) تم: با هەنجیر. تێبــ.- آ) مانای ئەڕفی ئەم وشەیە بەو جۆرەی کەرتەکانی نیشانی دەدەن، دەبێتە: شتێکی (با) پەلەی لە پێگەیشتنی کردبێ و زووتر لە وەختی ئاسایی گەیاندبێتی. ب) وشەی (تەز) لە زمانی فارسیدا بە مانای گیایەکە تازە سەری دەرهێنابێ و لە زمانی پەهلەویشدا یەکێک لە ماناکانی (تێز) خێرا (سەریع)ە. (تم: فرە، پفا، ل-٤٣٢). ج) تەنیا (معر.) ئەم وشەیەی نووسیوە (تم: کشت، ج١، ل-٢٥). هس.: تێزە تێز (=پەلەپەل)، تێزە (تێزکە، تێسکە)ی تفەنگ.

(نت.) ١- سەنگێکە بۆ کیشانەی شت و لە هەر شوێنە و ناوچەیەکی (کعر.) دەگۆڕێ و تا ٢٨ کیلۆ دەڕوا، بەڵام لە (کئێر.) هەروەک (بادەنان) ناگۆڕێ و ١٦ کیلۆیە. ((... ناردی بیست باتمانی پەمبۆ بۆ کڕی، میر شێخیان دەنێونا...)) (تحفە، ج١، ل-٣٧٣). تێبــ.- بە لای منەوە (مان)ی دوایی ئەم وشەیە هەر (مەن، من)ە کە ئەویش سەنگێکە و لە گەلێ ناوچە و مەڵبەندی کوردستانا باوە، لە زمانی سانسکریتیدا (مانە) بە مانای ((سەنگێکی دیاری کراو))ە و لە زمانی (ئاکەدی)شدا (مەنە) هەر بەو مانایە هاتووە (تم:معین، فەرهەنگ، ج٤، ل-٤٣٦٦). ٢- ناوی شارێکە لە کوردستانی تورکیا.

(نا.)، (مک.) گونی ئادەمیزاد. ئەو منداڵە باتووی ئاوساوە.

(معت. لا.)، (کعر.) تووشی نەخۆشی باداری بوون. شێرکۆ قاچی باتێداوە.

(مست. مت.) ١- پارە، زێڕ، زیو یا هەر شتێکی بەقیمەت کە پاتشایەکی تێکشکاو لە شەڕا (بەپێی ڕێک کەوتن و پەیمان) دەبوو بیدا بە پاتشای سەرکەوتوو. ٢- ئەو پارەیەی لە دەوری دەربەگایەتیدا، هەر دەربەگێک لە ناوچەی دەسەڵاتی خۆیا لەو کاڵا و ڕێبوارانەی دەستاند کە بە مەڵبەندی حوکمڕانی ئەوا تێدەپەڕین. تێبــ.- لە کوردستانیش ئەم ڕەسمە هەبووە و لە جەنگەی شەڕی دووەمدا سەرلەنوێ لە کوردستانی ئێران بووژاندرایەوە. ٣- ئەو پارەیەی دەوڵەتان لەبەر دەروازەی شاران، لەو کاڵانەیان دەستاند کە لە دێهاتانەوە بۆ شارەکان دەهات. * بارانە، ڕادانە. ٤- ئەو پارەیەی کە ئێستا دەوڵەتان لە کاسب و کاران و شەریکە و... (بەپێی دەسکەوتیان) دەیئەستێنن *(کئێر.) ماڵیات. (کعر.) زەریبە. ٥- (مج.) هەر پارەیەکی بە زۆر و ناحەق یەکێکی دەسەڵاتدار لە بێ دەسەڵاتێکی بستێنێ * (کعر.) خاوە، (کئێر.) سەرانە (مج.). (جنو.) قووە. بار لە باج ناناڵێ- (کن.) کەسێک مەبەستێکی هەبێ، لە پێناو جێبەجێ کردنیدا نابێ گوێ بداتە چەرمەسەری و گێرە و کێشە و پارە.