تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئاگربەردانەوە
«مستـ. متـ.»، «سیمـ.» ئاگرتێ بەردان، سووتمان پەیداکردن لە شوێنێ.: چەتەکان ئاگرێکیان بەردایەوە خێرا کوژاندیانەوە.
ئاڵفانە
[[ئاڵف + ئانە/٣]]
«نتـ.» یەکێکە لە باجەکانی دەرەبەگایەتی، کە لە باتی هەقی ئەو ئاڵفەی لادێیێکان بۆ زستانان دایدەخەن لێیان دەستێندرێ.
ئاڵوو هەڵدانەوە
«مستـ. متـ.» دەست پیدا هێنان و داماڵینی «ئاڵوو» لە دیوی دەرەوەڕا، بۆ نیشاندنەوەی ئاوساوییەکەی و چاککردنەوەی. تێبــ. ــ لە کوردەواریدا، کە ئاڵووکەوت بەم جۆرە چارەی دەکەن. ا» چەند بەیانییەک لە خورێنی، بە قامکی گەورە لە دیوی دەرەوە و لە ژێرڕا بۆ سەرەوە دەستی پێدا دێنن و جاروبارەش پەنجەیان چەور دەکەن تا چاتر گەرمی دابێنێ و پاشتر دابماڵدرێ. ب» چەند بەیانیان لە خوڕێنی پەنجەی گەورەی دەست دەنوشتێننەوە و قەفی ناوەڕاستی بە بەرزایی دەخەنە نێوانی دوو ڕیزی ددانەوە و ماوەیێک بەم جۆرە دەیهێڵنەوە. ئەمەیان تەنیا بۆ ئاڵووی قوڕگە. * ئاڵوو هەڵدانەوە.
ئاڵۆزاندن
«مسـ. متـ.» تمـ: ئالۆز کردن: ئیشەکەیان لێ ئاڵۆزاندین. کچێ ماشەرەکە ناڵۆزێنی.
ئایساندن
«مستـ. متـ.» ۱- داگیرساندنی ئاور و چرا و... و نە کووژاندنەوەیان.: تا ڕۆژ سۆبەمان گەرممان نەدەهاتەوە. ۲- سووتاندنی سووتەمەنی: نەوت زۆر دایسێنن. هەڵایساندن [هەڵ «پیبفبـ.» +ئاییساندن]، «مستـ. متـ.» ۱- داگیرساندنی ئاگر، چرا... «دەڵێن فەرموویە یار، بێتە مەتاڵای خەتی ڕێحانی» «بڵێن با شەمعی ڕوخساری هەڵایسێنێ! ئەوا هاتم» «حەریق». ۲- «کنـ.» سازکردنی فیتنە و شەڕ و شۆڕ.: لە سەرەتای ئەم چەرخەوە ئەڵمان دوو شەڕی گەورەی لە دنیادا هەڵایساند.
ئوقیانووس
[[=لاتینی: ئۆسێئانووس]]
«نا.» دەریای زۆر گەورە و پان و بەرین. تێبــ.ینی: آ» لە دنیادا پێنج ئوقیانووس هەن: ۱- ئوقیانووسی گەورە «کەبیر، هادی، ساکن، ئارام» ۲- ئوقیانووسی ئەتڵەس «موحیتی ئەتڵەسی، ئاتڵانتیک» ۳- ئوقیانووسی هیند. ۴- ئوقیانووسی سەهۆڵ بەندی باکوور. ۵- ئوقیانووسی سەهۆڵ بەندی جنووب. ب» ئوقیانووس و دەریاکانی تر، تێکڕا لە دە بەش حەوت بەشی ڕووی زەوییان داپۆشیوە. ج» ئەم وشەیە لە لاتینیڕا چۆتە ناو زمانی یۆنانی و بۆتە «ئۆکێئانۆس»، ئەو جار عەڕەب وەریانگرتووە و کردوویانە بە «ئوقیانووس» وە بەم شێوە عەڕەبییەی هاتۆتە ناو زمانی فارسی و کوردی و زمانانی ترەوە. ٭بەحری موحیت.
ئوقیانووسیە
«نا.»، «کئێر.» یەکێکە لە پێنج بەشەکانی دنیا لە قاڕەی «ئوستوڕالیا» و لە چەند کۆمەڵە دوورگەیەک پێکهاتووە، کە لە ئوقیانووسی ئارامدا پەرش و بڵاون. هەشت میلیۆن و ۹۷۰هەزار کیلۆمەتری چوارگۆشەیە و ۱۹ میلیۆن نفووسی هەیە «۱۹٦۹»، تمـ: «لاڕووس_۱۴۴۴».
ئۆڕانیۆم
[[فرەنسی]]
«نا.»، «کئێر.» یەکێک لە عونسورەکانی خۆڕسکاو، لە ڕێزەی «فلیززات» حیسابە و ڕەمزی کیمیایی «U» ە، سەنگی تایبەتی «۷ر۱۸» ە، لە کاندا بە شکڵی ئووڕان «ئۆکسیدی ئۆرانیۆم» دەست دەکەوێ کە «اشعاع» ی زۆر نییە، ئەگەر ئاتۆمی ئۆرانیۆم بشکێنن هێزێکی گەورەی لێ پەیدا دەبێ کە بۆ گەلێ ئیش و کاری ژیانی ئیمڕۆ کەڵکی لێ وەردەگیرێ، بۆمبای ئاتۆم ئەنجامی تەقاندنی ئاتۆمی ئۆرانیۆمە. ٭یۆرانیۆم.
ئیحیانە
[[محر، عا.: احیانا]]
ئیحیانەن
[[عا.]]
ئیرووکانە
[[ئێرە + ئووکە + ئان + ئە]]
(نت. بنت.) تم: ئێرەکانە. تێبــ.- لە ڕاستیدا ئەم وشەیە شوێنێکی بچووکتر و نیزیکتریش پیشان دەدا.
ئیشتییانەبردن
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) ١- حەز لە خواردنی خواردەمەنێکی معین نەکردن. خەڵکی شار ئیشتییایان چەنگ سووتەکە و ئەو جوورە چێشتانە نابا. ٢- (کن.) تێرخواردن لە چێشتێک، کەم خواردن و ئارەزوو بەسەرچوون لە خواردەمەنیەک، حەز بە خواردن نەکردن. وەرە بە زیادی کە ئیشتییام نابا.
ئیشکانی
[[ئیشک + ئانی]]
(نت.) ١- هەر شوێنێکی ئیشک کە دەوروبەری قوڕوچڵپاو بێ. ڕۆڵە بە ئیشکانییەکەدا بڕۆ با کەوشەکانت قوڕاوی نەبن. * ئیشکایی. ٢- جێگا وشکەکانی سەر زەوی// دەریا. پاش حەوت ڕۆژان ئیشکانی دەرکەوت. ٣- [ئیشک +ئانی]. (س.) ئەو حاڵەی پاش تەواو بوونی تەڕوقوڕی زستان بە سەر زەویدا دێ. لە باران بڕانەوە ئیتر ئیشکانی دەست پێدەکا.
ئیعانە
[[عا.: ئیعانە= یارمەتیدان]]
١- (نمس.) یارمەتیدان، کۆمەگ کردن. ٢- (نا.) پیتاک.
ئیعانە کۆکردنەوە
[[ئیعانە + کۆ + کردنەوە]، [عا. کو.]]
(مست. مت.) خڕ کردنەوەی پارە یا هەر شتێکی دیکە لە خەڵک، بۆ یارمەتیدانی کەسێک یا هەیئەتێکی کۆمەڵایەتی یا بۆ کاری خێر. مزگەوتەکە ڕووخابوو ئەهلی گەڕەک ئیعانەیان کۆ کردەوە و چاکیان کردەوە.
ئیماندار
[[ئیمان + دار]، [عا. کو.]]
(سفا.) تم: ئیماندار.
ئیماندار
[[عا. کو.]]
(سفا.) کەسێکی باوەڕی بە دینی ئیسلام هەبێ. خوا عافووی کا ئیشاڵڵا لە ڕێزی ئیماندارانە و دەچێتە بەحەشتێ. ٢- کەسێکی باوەڕی (بە هەرچییەکی بێ) بەهێز بێ.
ئینتیقام ئەستاندن
[[عا. کو.]]
ئینجارەکانێ
[[ئینجار + ئە + کە (ئم: تەعریف) + ئان +ئێ]]
(بنت.) تم: ئەمجار. ئەوجا.
ئینجانە
[[؟]]
(نا.)، (کعر.) قاپێکی سواڵەتە بنەهوڵی تێدا دەچنن. * (کئێر.) گوڵدان.