تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئاشنایانە
[[ ئاشنا + ئانە/ ١ ]]
«ستـ.، بنتـ.» وەکوو ناسیاو. بە شێوەی ناسیاوان.: ئەم کارەتان لە ئاشنایانە نەدەچوو. ئاشنایانە قسەیان دەگەڵ بکەن.
ئاشپەزخانە
«نتـ.» «مکـ.» ئەو ژوورەیە لە ماڵان بۆ چێشت لێنان تەرخان دەکرێ و کەل و پەلی چێشت لێنان و قاپ و قاچاغیشی تێدا دادەنرێ. * «سیمـ.» مووبەق.
ئاغایانە
[[ ئاغا + ئانه‌ ]]
١- «نتــ» باجێکه، دەرەبەگ و خاوەن مڵک لە ناوچەیەکدا کە خۆیان مڵکیان تێدا نەبێ بەڵام دەستیان بەسەر مەڵبەندەکەدا بڕوا، لە جووتێرەکان و خەڵکی لا دێی دەستێنین. ٢- «ستــ» ئەوەی لە ئاغا دەوەشێتەوه، کارێکی بۆ ئەوە ببێ بۆ ئاغا بکرێ یا هەر یاغا بیکەن.: ئەم فێز و ئیفادەی ئاغایانە بۆ تۆ نەهاتووە. ڕاوێکی ئاغایانەمان کرد. ٣- «بنتـ» بە شێوەی ئاغایان، وەکوو گەورە پیاوان، وێنەی جوامێران.: ئاغایانە وازمان لێ بێنە. ئاغایانە دانیشە.
ئاقڵانە
[[ ئاقڵ٢+ ئانه‌١ ]]
«عا. کو.»، «بنتـ.» بە شێوەی یەکێکی عاقڵ، وەکوو کەسێکی تێگەییشتوو: هەرچی پێی بسپێرن ئاقڵانە ڕایدەپەڕێنێ، ئەم کارە ئاقڵانەیە لە دەست هەموو کەس نایێ، خۆ دنیا خرا نابێ جارێک ئاقڵانە بجوڵێتەوە.
ئامان لەرزانە
«نتـ.» هەوایەکی کلاسیکی گۆرانی کوردییە.
ئانە
[[٢- ئان/١ + ه‌ ــ ئه‌/١]]
«پبـ.» ١- بە دوای «ناو» و «سفەت» ەوە دەنووسێ و دەیانکا بە «قەید» و مانای «جۆری، بە شێوەی، وەکوو، وێنه، لە کاتی و لە وەختی» یان لێ زیاد دەکا.: ئازایانه، پاڵەوانانه، پیاوانه، مەردانه، مەستانە. ٢- بە دوای ناوەوە دەنووسێ و ناوێکی تازەی لێ دروست دەکا، بۆ «کرێ» و هەقی ئیش و... کە بدرێ بە کەسێ.: جێژنانه، ڕۆژانە «هەقی کاری ڕۆژێکی کرێکار»، سەرقەڵەمانە، مانگانە «مەعاشی مانگێکی کەسێ»، کاڵەدڕانە. ٣- بە دوای «ناو» ەوە دەلکێ و دەیکا بە ناوێکی تازە بۆ کۆمەڵێ لەو باج و پیتاکانەی دەربەگەکانی کوردستان لە جووت بەندە و مسکێنانی دەستێنن.: پووشانه، ڕۆنانه، سوورانه، فڕووجانه، مڵکانە. ٤- بە دوای «ناو» ەوە دەلکێ و دەیکا بە «سفەت» .: ئازایەنه، پیاوانە. تێبــ. ــ فەرقی «قەید» و «سفەت» کە بەم پاشبەندە دروست دەبن بەندە بە جێگا ی دە کارکردنی وشە تازەکەوە.
ئاوخانە
«نتـ.» تمـ: ئابخانە.
ئاودەستخانە
«نتـ.»، تمـ: ئابخانە.
ئاورخانە
«نتـ.»، «مکـ.» ۱-تمـ: ئاتەشخانە/۲، ۲-تمـ: ئاتەشخان، ۳-تمـ: ئاگرخانە/۱.
ئاوەخانە
[[ئاو+ئە+خانە]]
«نتـ.»، «مکـ.» قوتویەکی تەنەکەیە بە ژێر بێشکەی منداڵەوە هەڵداوەسرێ و بلوێری دێتە ناو، کە مناڵەکە میزی کرد بە بلوێردا دێتە ناو ئەو قوتوە.
ئاوەڵانە
[[؟]]
«نا.»، «سیمـ.» خەڵاتێکی خاوەن مەڕان، دەیدەن بە شوان، کاتی کە یەکەم بێچووی کە لە دەشت بووبێ، بیهێنێتەوە بۆ ماڵ. «تمـ: هبێد_۴، خا_6۷، معر_۱۹».
ئاژانخانە
[[ ئاژان + خانە]، [فرەنسی. کو.] ]
«نتـ.» داییرەی پۆلیسی شارێک * پۆلیسخانە، شارەوانی، شورتە «عا.».
ئاکابرانە
[[ ئاکابر +ئانه‌/١]]
«عا. کو.»، «بنتـ.» ١- ئەوەی لە پیاو ئاکابر دەوەشێتەوه، کارێکی پیاوی ئاکابر بیکا. ئەم کوڕە بەم مناڵی خۆیەوە کارێکی هێندە ئاکابرانەی کردووه، پیاو سەری سووڕ دەمێنێ. ٢- بە شێوەی پیاوی ئاکابر، وەکوو ئاکابران.: کوڕم تۆزێ ئاکابرانە دانیشە ئەم جوڵە جوڵەت لە چیە ؟
ئاگر خانە
«نتـ.»، «سیمـ.» ١- کوورەی ئاسنگەران کە ئاسنی تێدا سوور دەکەنەوە. ٢- تمـ: ئاتەشخان. ٣- تمـ: ئاتەشخانە * ئاوورخانە، توونخانە، تونگخانە.
ئاگربارانە
[[ ئاگرباران + ە ــ ئە/ ]١ ]
«نتـ.» هەوایەکی گۆرانی کوردییە. □ «ئەی خودا لەم ئاگربارانە، ئەی خودا لەو ڕێزە خاڵانە، یار بەبێ تۆ مالم وێرانە». «فۆلکلۆر».
ئاڵفانە
[[ئاڵف + ئانە/٣]]
«نتـ.» یەکێکە لە باجەکانی دەرەبەگایەتی، کە لە باتی هەقی ئەو ئاڵفەی لادێیێکان بۆ زستانان دایدەخەن لێیان دەستێندرێ.
ئیحیانە
[[محر، عا.: احیانا]]
ئیرووکانە
[[ئێرە + ئووکە + ئان + ئە]]
(نت. بنت.) تم: ئێرەکانە. تێبــ.- لە ڕاستیدا ئەم وشەیە شوێنێکی بچووکتر و نیزیکتریش پیشان دەدا.
ئیعانە
[[عا.: ئیعانە= یارمەتیدان]]
١- (نمس.) یارمەتیدان، کۆمەگ کردن. ٢- (نا.) پیتاک.
ئیعانە کۆکردنەوە
[[ئیعانە + کۆ + کردنەوە]، [عا. کو.]]
(مست. مت.) خڕ کردنەوەی پارە یا هەر شتێکی دیکە لە خەڵک، بۆ یارمەتیدانی کەسێک یا هەیئەتێکی کۆمەڵایەتی یا بۆ کاری خێر. مزگەوتەکە ڕووخابوو ئەهلی گەڕەک ئیعانەیان کۆ کردەوە و چاکیان کردەوە.