تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 65
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
به ئەنداز «ه»
«بنت.» له
قەدەر
حاڵ
، نه
زۆر
نه
کەم
،
به
حیساب
. «نەڕووی
فەرش
گوڵ
،
مەست
مەست
به
ئەنداز
+ گرتشان
چۆپی
وێنەی چوپی
باز
» .. «خانا- 62
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
به برینگ ئەنگوتن
مست. مت.»، «مک.» تم:
به
برینگ
هەڵگەڕان
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنام
(نا.)، (سن.) تم:
ئەندام
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنتیکە
[[=فرەنسی: ئانتیک. لاتینی: ئانتیکووس= کۆن، قەدیمی]]
(نا. س.) ١-
هەر
شتێکی کونیینەی زەمانەکانی
پێشوو
کە
لەژێر
خاکا
بدۆزرێتەوە.
دریاز
دێیەکە
لە
نیزیک
مەهاباد
شتی
ئەنتیکەی
زۆر
لێ
دەدۆزنەوە،
هەندێ
قەبری
کۆن
لە
کوردستان
شتی
ئەنتیکەیان تێدایە. ((...
ئەم
ماوەیە
شتی
ئەنتیکەم زۆردی...)) (قەفتان: چیرۆک-٣) ٢-(مج.) آ)
هەموو
شتێکی
نایاب
. ب) سەیروسەمەرە.
ئەم
پیاوە
زۆر
ئەنتیکە
و قسەخۆشە. ج) بەتەڕییەوە _نالەبار،
ناقۆڵا
،
کەم
فام
...
کوڕە
خۆ
ئەم
پیاوە
هەر
زۆر
ئەنتیکەیە. *
عەنتیکە
. تێبــ.-
ئەوی
ڕاست
بێ
ئەم
وشەیە
کەم
دەکار
دەکرێ
و
خەڵکی
لادێ
و نەخێندەوار
هەر
(
عەنتیکە
)
دەڵێن
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنجام
[[پە: هەنجام]]
(نا.٩.دوایی،
نەتیجە
، ءاقیبەت.
ئەم
کارە
ئەنجامێکی
چاکی
نابێ
، دیاربوو ئیشەکەیان
ئەمە
ئەنجامێتی.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنجامە
(نت.)، (کعر. سن.)
پارچە
ئاسنێکی
دوولەتە
کە
بەسەریەکا دەنوشتیتەوە،
دەرگا
و
پەنجەرە
بە
چوارچێوەوە دەبەستێتەوە،
گەلێ
جۆری
هەیە
*(مک.)
لاولاوە
. تێبــ.-
ئەم
وشەیە
لە
زمانی فارسیدا ئەویش
هەر
لە
قامووساندا (ئاهەن جامە)یە
کە
شکڵێکی کۆنتیر وشەکەیە و
لە
زمانی کوردیدا پلەیەک زیاتر
لێک
و
لووس
بووە
و
دەنگە
سستەکانی
سەنگ
و
سووک
کراون.
یەکەندەردوو
وا
دیتە
بەرچاو
کە
(ئاهەن جامە)
لە
دوو
کەرتی: (ئاهەن =
ئاسن
) و (جامە=
کراس
) پێکهاتبێ سەرەڕای
ئەوەی
کە
(کراسی
ئاسن
)
هیچ
پێوەندێکی
دەگەڵ
ئەو
شتە
نییە
کە
ناوی
نراوە
(
ئەنجامە
یا
ئاهەن جامە)،
ئەگەر
لە
ڕاستیدا کەرتی
یەکەم
وەک
بەڕوالەت دەردەکەوێ (ئاهەن) بوایە دوبوایە وسەکە
بێ
سێ
و
دوو
لە
کوردیدا ببێتە (ئاسنجامە).
من
واتێدەگەم پارچەکانی
ئەم
وشەیە ئاوابن: [
ئان
(
ئا
+
هەن
) +
جام
+ ئە]
کە
هەریەکیان بەجیا
باس
دەکەین. آ)
ئا
- پێشبەندێکی ئاوێستاییە (مانای:
بە
، لەکن،
دەگەڵ
،
لەسەر
و سەرەوەیە و
هەندێ
جار
لەپێش
وشەیەکدا
دێ
بەڵام
کار
ناکاتە
سەر
مانای...
بۆیە
دەتوانین
بڵێین
ئەم
پێشبەندە
بۆ
بەهێز
کردنی مانای
هەندێ
وشەیە)) تم: (ئەورەنگ: بەهرام-١٧٥). ب)
هەن
- ((... پیشبەندە و مانای:
پێکەوە
دەگەڵ
،
هاو
،
دەدا
)) (سەرچاوەکەی پێشوو-٢٤٧). ج)
جام
-
ئەم
وشەیە
لە
(
گەم
، گام)ی ئاوێستایی
ڕا
جەڕاندراوە
کە
((...
گەم
(=جەس)
بە
مەعنای
هەنگاو
هەڵێنان
، -
گەیشتن
... و
نیزیک
بوونەوەیە)) تم: (
پد
، یگد، ج٢-٥).
لە
موکریان (
گاو
)
بە
پارچە
ئاسنێکی
بچکۆڵە
(
بەقەدەر
بزمارێ)
دەڵێن
کە
لەت
و
کوتی
(
چینی
)
شکاوی
پێ
پێکەوە
دەلکێنن.
بەم
جۆرە وشەکە بەتێکڕایی مانای:
پێک
گەیشتن
،
پێک
گەیاندن
دەدا
و
پڕ
بە
پێستی
ئەو
ئامرازەیە
کە
دەرگا
و
چوارچێوە
پێک
دەگەیەنێ و
ئەم
وشەیەی
بۆ
کراوە
بە
ناو
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنجن ئەنجن کردن
(مست. مت.) ١- وردوردکردن،
لەت
وپەت
کردن
،
پارچەپارچەکردن
،. ٢- تم:
ئەنجنین
.
هەموو
گیانیان
ئەنجن
ئەنجن
کرد
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنجندراو
(سمف. نمف:
ئەنجنین
)
پارچەپارچە
کراو
،
لەت
و
پەت
کراو
، وردوردکراو، لەشێکی
زۆر
خەنجەر
لێدراو
*
ئەنجنراو
، جندراو،
جنراو
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنجنراو
(سمف. نمف.) تم:
ئەنجندراو
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنجنین
[[ئەن+جنین]]
(مست. مت.)، (مک.) ١-
وردورد
کردنی
گۆشت
و
پیواز
و
ئەم
جۆرە شتانە.
فاتە
خێراکە پیوازەکە بنجنە (بئەنجنە) ٢- برینی
زۆر
لە
کەسێک
کردن
(
بە
خەنجەر
،
چەقۆ
... و...)
بە
خەنجەران ئەنجنیبویان *
جنین
،
هەنجنین
. تێبــ.-
ئەم
وشەیە
هەروەک
لە
سەرەوە
پیشان
دراوە
لە
دوو
پارچەی (ئەن=هەن) و (
جنین
) پێکهاتووە
کە
هەردووکیان دەگەڕێنەوە
سەر
ئاوێستایی و یەکەمیان
لە
باسی
وشەی (ئەنجامە)دا
شی
کراوەتەوە، دەمینێتەوە دووەمیان (
جنین
)ە
کە
لە
زمانی
کوردی
ئێستادا شکڵی مەسدەری بەخۆیەوە گرتووە،
لە
فیعلێکی
کۆنی
ئاوێستایی (جەن) وەرگیراوە: ((جەن
بە
مانای
لێدان
،
کوشتن
و
لەناو
بردن
،
لە
ئاوێستادا
زۆر
هاتووە، وشەکانی
کە
لێی
کەوتوونەوە زۆرن)) تم: (پد: یگد، ج٢-١٦٦)
بەم
جۆرە مانای تەرکیبی وشەکە دەبێتە (
پێکەوە
لێدان
)
کە
ئێستاش
هەر
ئەو
مانایەی
هەیە
(زۆرجار
چەقۆ
لە
شتێک دەدرێ و لێدانی ناپسێتەوە-
پێکەوە
-یە).
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنجومەن
[[ست: هەنجەمەن، پە: هەنجەمەن]]
(نا.) ١- دەزگایەکی هەمیشەییە
کە
لە
چەند
کەس
پێکهاتبێ،
بۆ
هەڵسووڕانی
کاروبار
و
ناوبەناو
کۆببێتەوە
بۆ
تەگبیر
کردن
. ئەنجوومەنی وەزیران، ئەنجومەنی
ئاشتی
، ئەفراسیاو ئەندامی ئەنجومەنی
شارە
. ٢- جێگایەکی
بۆ
کۆبوونەوەی
ئەو
چەشنە دەزگایانە
تەرخان
کرابێ. ئەنجومونی
شار
لە
خانووی
میرزا
ڕەحمەتی
دایە
. تێبــ.- بەلای منەوە
ئەم
وشەیە
لە
سێ
کەرت
[
هەنگ
+
ئو
+
مان
] پێکهاتووە و کۆنترین شێوەی ئاوێستایێکەی (هەئێن (گ)
یۆ
دێمانە)
یا
(تهەنگیۆ دێمانە)
بووە
کە
هەردووکیان
بە
کەڵکی
ئەم
لێکۆڵینەوەیە دێن: ١-
هەنگ
لە
(هەئێنا)ی ئاوێستایی ورگیرابێ
کە
بە
مانای (
دەستە
،
کۆمەڵ
و
جەماعەت
)ە تم: (ئەوڕەنگ: بەهرام- ٢٤٤) و پەهلەویش
هەر
بەو
مانایە
لە
ئاوێستایی وەرگرتووە، ئێستاش
لەبن
لەهجەی موکریانی و
هەندێ
بن لەهجەی باکووریدا
لە
قالبی (ئەنگۆ)،
هەنگۆ
،
هنگ
،
هوون
= ئێوە)دا دەبیندرێ و زمانی
فارسی
زیندووی کردۆتەوە و
لەباتی
(
فەوج
)
بەکاری
دێنێ
. ب)
هەنگ
لە
(تهەنگ)ی ئاوێستایی
بە
مانای (
تێگەیشتن
،
زانایی
) داتاشرابێ. تم: (فرە: پفا-٢٠٦ و معین:
فەرهەنگ
، ج٤- ٥٢١٠)
کە
ئێستا
لە
وشەی (
فەرهەنگ
)دا دەیبینین. ج)
ئو
: ئامرازی ئیزافەیە، ئێستاش (
ئو
)
لە
لەهجەی هەورامیدا
هەر
ئامرازی ئیزافەیە. د)
مان
:
لە
(دێمانە)ی ئاوێستایی داتاشراوە و مانای (
ماڵ
،
خانوو
)
دەدا
. تم: (پد: یگد، ج٢-١٢٦)
لە
(
خان
و
مان
) و (نیشتمان)دا
هەر
بەو
مانەیە
ماوە
.
جا
ئێستا
ئەگەر
هەموو
ئەوانە
تێک
بکەینەوە
بۆ
وشەی (
ئەنجومەن
)
دوو
موعنایان دێتە دەست: ١) خانووی
جەماعەت
،
ماڵی
کۆمەڵ
. ٢) خانووی
زانا
و تێگەیشتوان، خانووی
زانین
و
تێگەیشتن
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنجەت
[[محر. عا.: حجە]]
(نا.)، (مک.) تم:
ئینجەت
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەنجەل
[[محر. عا.]]
(نا.) تم:
ئەجەل
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەندازە
[[پە: هەنداچەک]]
(نا.) ١-حەجم
یا
میقداری
هەر
شتێک
بە
کێشانە
یا
پێوانە
.
بە
ئەندازەی
شەش
گەز
فاسونیان
بۆ
بکڕە،
بە
ئەندازەی
سێ
کیلۆ
دەبێ
، ئەندازەی
قاچی
چەندە
؟ ٢-
نە
گەورە
نە
بچووک
، پڕبەپێست،
لە
قەدەر
حاڵ
، حەددی مەعموولی
هەر
شتێک. ((
بۆرە
نەبێ
بازەبێ، کلکی
لە
ئەندازە
بێ)). ٣- مقیاسە
هەندێ
لە
سەنعەتکار (
بەنا
، جلدوور...)
بۆ
هەندێ
کاروباری پیشەی
خۆیان
تەرخانی
دەکەن و بەپێی
مەبەست
شکڵی دەگۆڕێ و
گەورە
و بچووکیش
دەبێ
. ئەندازەی بەنایان، ئەندازەی
بەرە
تاسکڵاو
، ئەندازەی وڵاغان (
بۆ
پێوانی
بەرزی
و نزمی). ((
قەت
بە
یەک
ناگەن
لە
یەک
جا
ئەم
خەزان
و
ئەو
بەهار
)) ((
ڕاستی
شمشاد
و قەددی
تۆ
بە
ئەندازەی یەکن)) (سالم: گ،-٦٠)
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەندازە گرتن
(مست. مت.) ١-پێوانی
درێژی
،
پانایی
،
قووڵایی
،
بەرزایی
یا
ئەستوورایی
شتێک. ٢-
دیاری
کردنی مقیاسی جلوبەرگی
ئینسان
.
بچۆ
لای
خەییاتەکە با ئەندازەت بگرێ. ((...
هادی
خان
بۆ
ئەندازە
گرتنی هێلکەکان، کونێکی
خڕی
کردۆتە تەختەیەک...)) (قزڵجی: پێکەنین-١١٨)
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەندام
[[ست: هەندامە. پە: هەنام، هەندام، هەننام]]
کەسێکی
لە
پارتێکی
سیاسی
، ڕێکخراوێکی پیشەیی
یا
لێژنەیەکی
تایبەتی
و... و... کاردەکا. ئەندامی
پارتی
دێمۆکراتی
کوردستان
، ئەندامی
یەکێتی
نووسەرانی
کورد
. ٣- (تت.)
دەوڵەت
یا
وڵاتێک
کە
لە
یەکگرتنی
چەند
دەوڵەتدا
بۆ
مەبەستێکی
تایبەتی
یا
بۆ
یەکێتی
و پێکهێنانی دەوڵەتێکی فیدڕاڵی،
بەشدار
دەبێ
.
دەوڵەتی
ئازربایەجان
ئەندامە
لە
یەکێتی
شووڕەویدا، عێراق ئەندامی جامیعەی عەرەبییە. تێبــ. آ)
وەک
ژابا
نیشانی
داوە دەنگی (ن)
لە
ئاوێستایی
ئەم
وشەیەدا (ن)ێکی
گنە
و
سووکە
دەنگێکی (گ)
لە
پاش
(ن)ەکەوە
هەیە
،
هەروەک
لە
بن لەهجەی سلەیمانیدا
بەدی
دەکرێ
. ب) ژابا. (تم:-٢٢)ش و
دوکتۆر
معینیش (تم: فەرهەنگ-٣٧٢)
جگە
لە
ئازای
لەش
ئەم
وشەیان
بە
ئامرازی نێرینەیی
مانا
لێداوەتەوە. * (سن.)
ئەنام
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەندۆ
[[پە: هەندۆه]]
(نا.)
خەم
و
خەفەت
،
پەژارە
. ((
ئەوەندە
ززاری
کەرد
جە
ئەوەندۆی
دەروون
)) ((خوڕۆش
کەرد
نە
سەنگ
قوللەی بیستوون)) (خانا- ٤١٣).
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەندێش
١- (نا.) تم:
ئەندێشە
. ((
هەرچەند
دەکەم
فکر
و
ئەندێش
، تەوەلابووم
لە
قەوم
و
خوێش
)) (فۆلکلۆر). ٢- (ری. فع.)
وەکوو
پاشبەندێک
لە
تەرکیبدا سفەتی فاعیلی
دروست
دەکا
. دوورەندیش (
ئەو
کەسەی
قووڵ
تێدەفکرێ،
ورد
لێک
دەداتەوە). تێبــ.-
ئەوەندەی
پێم
شک
بێ
لە
کوردیدا
هەر
ئەو
تەرکیبە
هەیە
.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەندێشە
[[پە: هەندێشیشن]]
(نا.) ١-
بیر
،
خەیاڵات
. ٢-
ترس
، غاییلە،
مەترسی
،
واهیمە
. ((
ئای
سلێمان
بەگ
عەداڵەت
پیشە
)) ((
لە
دێوی
کێوی
قاف
بێ
ئەندێشە
)) (پیرەمێرد-٣٣٨) ((فەرقی
ئینسان
و
وڵاغ
ئەندێشەیە، ئەندێشەیە)) ((
بۆ
نەمانی
عەقڵ
و
ئیدڕاک
،
مەی
، دزێکی کارییە)) (دلدار:
گم
- ٢٥) *ئەندێش تێبــ.-
هەرچەندە
ئەم
وشەیە
لە
ئەدەبیات
و فۆلکلۆری کوردیدا بەکارهاتووە
بەڵام
بە
لای
منەوە وشەیەکی فارسییە.
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەندەر
[[ست: ئەنتەرێ. پە: ئەندەر]]
(ئم.) مانای (
دە
...،
لەناو
...) دەبەخشێ و
لە
لەهجەی ناوەندیدا
بێجگە
لە
یەک
دوو
کینایەدا
نەبێ
بەرچاو
ناکەوێ و
بە
تەنیاییش نەبیستراوە.
بەڵام
لە
لەهجەی باکووریدا (
هوندور
، هوندروو)
بە
مانای (
ژوورەوە
،
داخڵ
)
ماوە
. یەکەندەر
دوو
(
یەک
ئەندەر
دوو
)، (کن.)
کتوپڕ
،
لە
ناکاو
.
1
2
3
4