«نا.» یەکەم ئینسانێ کە لە سەر زەوی پەیدا بووە. قوڕئان و تەوڕات باسی دەکەن: خوا دروستی کرد و دەگەڵ ژنەکەی لە بەهەشتا دایینان، پاشان لەسەر نافەرمانی فڕێی دانە سەر زەوی و هەموو ئینسان بنیچەی ئەون.

«سـ.» ئینسان کە لە ناو گیاندارانی سەر زەویدا لە باری مێشک و تێگەییشتنەوە لە هەمووان پێشکەتوو ترە.

«نتـ.» ئەو گیاندارانەی کە لە ئادەم کەوتوونەتەوە، نەتەوەی ئادەم * ئینسان، بنیادەم، بەشەر.

«ئمتـ..»، «سیمـ.» ئامرازی هاندانە بۆ کردنی کارێ: ئا دەی پڕ دەنە پیلی، ئا دەی هەڵسە سەر پێ، یا دەی تۆزێ بچۆ بەو لاوە * دا دەی، دەی، یاڵڵا.

«نا.»، «مکـ.» ١- پەیوەندی دۆستایەتی و ناسیاوی دوو کەس داگەڵ یەکتر: حەسەن و شیڕکۆ ئارایان پێکەوە نییە. ٢- «مجـ.» حەز کردن لە خواردەمەنی یا هەر شتێکی تر: نەوزاد دەگەڵ پەنیر ئارای نیە «حەزی لێ ناکا و نایخوا»، کاک جەمال دەگەڵ مریشک ئارای باشە «حەزی لێ دەکا». ٣- نێوان، مابەین، دووری دوو شت لە یەکتر. تێبــ. ـ ئەم وشەیە لە ئەسڵا بە مەعنای سێیەم «دووری دوو شتی مادی لە یەکتر» بووە، بەڵام بەرەبەرە جێگەی بۆ ئەوانی تر چۆڵ کردووە. لە زمانی لاتیندا AREA بە جێ خەرمان کوتراوە و هەر ئەم وشەیە لە زمانی ئینگلیسیدا هەیە و بە «مەساحەت، مەڵبەند، داڵانی تەنگی درێژ کە لە ناو ماڵەوە بچێ بۆ ژێرخان و ژێر زەمینان» دەکوترێ، لە تورکی ئازەربایەجانیدا هەر بە مەعنای سێیەم وەرگیراوە * پەیوەندی، نێوان. هس.: ئاران.

1- «ند.» ئۆقره، ئیسراحەت، تابشت، توانا، حەجمین: ژانە سەر ئارامی لێ هەڵگرتبوو، لە تاو ئێشی برینەکەی هیچ ئارام ناگرێ. 2- «سـ.» هێمن، لەسەرخۆ. // تۆرە و تۆسن: مام نادر پیاوێکی ئارامە. 3- کش و مات، بێ هەست و خوست، بێ تەقە و ڕەقه، بێ شەڕ و شۆڕ، بێ قڕە و بڕە: چەند ڕۆژێکە زۆر ئارامه، ماڵ وەک ماڵی کاک برایمی ئارام هەر نەبووه، منداڵدکە ئارام بن دەنا دێم لێتان دەدەم، ئارام دانیشە 4- «بنـ.» بە ئاسپایی، لە سەرەخۆ، بە یەواشی: ئارام ئارام لێی چوومە پێش. تێبــ. - بە قسەی دوکتۆر معین «فەرهەنگ: جـ 1، ل - 40» و پوورداوود «یگد، جـ 2، ل - 54» ئەم وشەیە لە مەسدەری ئاوێستایی «رەم» بە مەعنای حەسانەوە و پێشبەندی تەئکیید «تا» پێکهاتووە و سانسکرێتییە کەی «رامەیەتی» یە «تمـ: معین، بورهان، جـ 1، ل- 30».

«مستـ. لا.» 1- بێ دەنگ بوون، لە جووڵە کەوتن. 2- بڕانەوەی شەڕ و هەوا و ئاژاوە. 3- نێشتنەوەی ڕق و تووڕەیی. 4- بەس کردن لە گریان و هەرا و هوریا و قیژەقیژ. 5- شکانی ژانی برین و کەم بوون یا دامرکانی ئێش و ئازاری نەخۆشی.

«مستـ. لا.» ناڕەحەت بوون بە هۆی ژان و ئێش و نەخۆشی یان خەم و پەژارە و خەیاڵاتەوە: چەند ڕۆژە نەوزاد سوورەکوانێکی لێ هاتووە ئارامی لێ بڕاوه، لە تاو پیرۆت ئارامم لێ بڕاوه، ئەوەندی پەرۆش بوو ئارامی لێ بڕابوو* ئارام لێ هەڵگیران.

«مستـ. متـ..» کارێکی، ناڕەحەتی فیکری و جیسمی بەسەر کەسێکی دێنێ: ئەم سوورەکوانە ئارامی لە نەوزاد بڕیوە. * ئارام لێ هەڵگرتن.

«مستـ. متـ.» تمـ: ئارام لێ بڕین.

«مستـ. متـ.» تمـ: ئارام لێ بڕان.

«مستـ.. لا.» تمـ: ئارام بوون 1 و 3 و 4.

«ستـ.» حاڵەتی هێمنی، بێدەنگی، بێ هەست و خوستی، بێ شەڕ و شۆڕی.

«ستـ..» 1- «مکـ.» زەوی یا مەڵبەندێکی بێ گرد و تەپۆڵکه، کە زۆر گەورە نەبێ. دەشتایێکی بچوک □ «مەڕی ئاران وەکوو مەڕی کوێستانێ نیە.» 2- «سنـ.» نەرمان، تەخت «مخـ.، ج 1 - 6». 3- «نا.» چیمەن، لەوەڕگه «کف: 48» تیبــ - لە زمانی فرەنسیدا «ئارێن» کە لە «ئارێنا +زیخ» ی لاتینی وەرگیراوه، بە مەیدانی زۆرانبازی دەڵێن کە لە دەوری ڕۆمانییەکاندا، لە ناوەندی «ئامفی تیاتر» دا تەخت دەکرا و زیخیان تێدەکرد و «گلادیاتۆر» زۆریان تێدا دەگرت «تمـ: لاڕووس - 56».

«نتـ.»، «مکـ.» کەفاو و سابووناوێ کە پاش جل شوشتن لە سوێنە و تەشتا دەمێنێتەوە تێبــ. ـ ماڵە فەقیری کورد ئەو کەلوپەلەی زۆر دەربەستی خاوێنی نەبن لە «ئاراو» دا دەیشۆن، ماڵە دەوڵەمەندەکانیش جل و شتومەکی خزمەتکار و دەست و پێوەندیان. * «بکـ.» ئاراڤ: ـ بێجگە لەم مەعنایەی کە لە سەرەوە باس کرا، بە ئاو یا سابووناوێکیش دەڵێن کە بۆ جل شوشتن ئامادە کرابێ «تمـ: کفـ ـ ٤٨».

«نا.»، «بکـ.» جۆرە قامیشێکی ناوپڕە کە ڕاست هەڵدەستی، ڕەنگی جوان و ئاودارە، شلکە و تا ٢٠ مەتر بەرز ئەبیتەوە. گەڵای وەک دارخورمایە، لە شوێنی گەرم وەکوو هیندستان زۆرە، هەر مەشهوورە بە قامیشی هیندی، ڕمب، دار دەست و گۆچانی لێ دروست دەکرێ، گەڵا و توێکڵەکەشی دەکرێ بە ڕایەخ * حەێزەران.

«سـ.»، «مکـ.» تمـ: ئەرخەیان

«نا.» ١- ماددەیەکە لە هاڕێنی گەنم پەیدا دەبێ و دەکرێ بە نان. ٢- هاڕاوەی هەموو دانەوێڵەیێکی تر وەکوو: جۆ، برنج، گەنمەشامی، نۆک... ٣- وردە و خاکەی هەندێ شت بێجگە لە دانەوێڵە: ئاردی بەهاروو، ئەم ئاردە نانی باش لێ دێ. * «بکـ.» ئار. ئەرڤان «ژابا- ٦» تێبــ. - ئەم وشەیە بە تەنیایی هەر هاڕاوەی گەنم دەگەیێنێ ئەگەر مەبەست شتێکی تر بێ پێویستە ناوی ماددەکەشی بخریتە سەر: ئاردی جۆ، ئاردەنۆک، ئاردەتوو، ئاردەمشار.

«ستـ.» حاڵی کەسێکی تۆزی ئاشی لێ نیشتبێ و سپی بچێتەوە. ● «شانی خۆی ئارداوی دەکا» «کنـ.» ئەو کەسەیە کارێکی نە کردبێ، بەڵام وای نیشان بدا کردوویە. ئەو کەسەی لە هیچی نەبوو خۆی تاوانبار پیشان دەدا.

«نتـ.» کاری فڕێ دران و هاتنەدەری ئارد لە نێوان دوو بەرداشی ئاشەوە: ئارداوێژی ئاشی ئاگر چاترە لە ئاشی ئاو «زۆتر دەهاڕێ» * ئاردەشان.