«نتـ.» ئافرەتێ، کە ژنی سەرۆک عەشیرەت یا خاوەن مڵک یا هەر کەسێکی تر بێ کە «ئاغا» ی پێ بگوترێ: ئاغاژن ئایشێ، ئاغاژن مرۆت.

١- «نتــ» باجێکه، دەرەبەگ و خاوەن مڵک لە ناوچەیەکدا کە خۆیان مڵکیان تێدا نەبێ بەڵام دەستیان بەسەر مەڵبەندەکەدا بڕوا، لە جووتێرەکان و خەڵکی لا دێی دەستێنین. ٢- «ستــ» ئەوەی لە ئاغا دەوەشێتەوه، کارێکی بۆ ئەوە ببێ بۆ ئاغا بکرێ یا هەر یاغا بیکەن.: ئەم فێز و ئیفادەی ئاغایانە بۆ تۆ نەهاتووە. ڕاوێکی ئاغایانەمان کرد. ٣- «بنتـ» بە شێوەی ئاغایان، وەکوو گەورە پیاوان، وێنەی جوامێران.: ئاغایانە وازمان لێ بێنە. ئاغایانە دانیشە.

تمـ: ئاغایەتی.

«حمس» ١ - مڵکداری، سەرۆکایەتی عەشیرەتان: ئاغایەتی لەم زەمانەدا باوی نەماوە. ماڵی حەمەدئاغای چەند پشت ئاغایەتی مامەشانیان کردووە. ٢- چۆنێتی و پایەی ئاغا، گەورەیی.: ئاغایەتی هەر لەخۆی دەوەشێتەوه، ئاغایەتی کارێکی هەروا هاسان نیە. * ئاغایی.

«نتـ.» ئاڵقەیێکه، لە مەعدەن، شاخ یا ئێسک و ئەو جۆره شتانه، بە شکڵی داییرە یا چوار گۆشە و... دروست دەکرێ، لە ناوەڕاستیا تیزماڵکێکی لە عەینی ماددە پێدا ڕایەڵ کراوە. وەکوو قوتری داییرە «تمـ: پردەڵە»، ئەمەشیان «زمانە» یێکی تێدەخرێ. ئەم ئامرازە دەخرێتە سەری پشتێندی قاییش، هەمیان، بەندە سەعات و فیشەکدان و گەلێ شت لەم بابەتە و لە پشت یا هەر شوێنێکی تر توند دەکرێ. * ئاڵقەزوونه، ئاوزوونە. «بکـ.» ئاغزووم، ئاڤزووم «ژابا - ١٥/١٢، کفـ ــ ٥٤/٤٢» .

«سنـ.، کعر.» پارچە کاغەزێکی بچکۆلەیه، لە سەرێکەوە کوول دەیبڕن و لوولی دەدەن دەیخەنە بنی قامیشە جگەرەوە بۆ ئەوەی کە تووتنیان تێکرد نەڕژێتە خوار و لە وەختی کێشانی جگەرەشدا کاری دار جگەرە دەبینێ. * بنک. بنکە جفارە. دەمە.

«نا.» تمـ. 2- ئاب

«مکــ.»، «س.» تمــ: ئەغڵەب

«نا.»، «هلـ. سنـ.» تمـ: ئاغا. ماڵی کاکەخانی ئاغەنە «ئاغان».

«نتـ.» تمـ: ئاغابانوو.

«نا.»، «مکـ.» ١- ئەشکەوتی تەبیعی یا دەسکرد لە کێو، یا چاوە خانوێک لە ناوماڵ کە بۆ داکردنی مەڕ و ماڵات تەرخان دەکرێ. ٢- چوار دیوارێکی سەردانەپۆشراو لە دەشت، بۆ داکردنی مەڕ وماڵات. لەو شوێنانەی زۆر سارد نیە و بەفر، یا هەر نابارێ یاخۆ نامێنێتەوه، هەم ناهێڵێ ماڵات بە دەشتا بڵاو ببێتەوە و هەم بای ساردی زستانیش کەسیرەیان ناکا. ٣- جێگایێکی تایبەتییه، لەو شوێنانەی بەردیان کەمە بۆ داکردنی مەڕ وماڵات بە «چەپەر» دەیکەن. * غەڵ.

«نا.» بەڵا، زەرەر و زیان «بۆ کشتوکاڵ»، نەگبەتی. نەخۆشی «بۆ ئاژاڵ و پاتاڵ» : دەغڵەکەی ماڵی مام خدری ئافاتی زۆرە. هەرچی حەیوانیشیان هەبوو ئەمساڵ ئافاتی گەییشتۆتێ. □ «تاقانە یەتیمی خەڵەفی قەترەیی نیسان» «تۆ خۆش بی، سەدەف بوو، بە نیدات دوور بی لە ئافات». «نالی: مقبل ــ ١٠» تێبــ. ــ ئەم وشە عەرەبییه، بە شێوەی «جەمع» هاتۆتە ناو زمانی کوردی، بەڵام زیاتر وەک «موفڕەد» بەکار دێت.

«نا.» ١- تمـ: ئاسۆ. □ «لە ئافاتی ژیانی ناهومێدیم خەندەکەی بابی» «فریشتەی پاکی هیوامی نیشاندام کە بیدوێنم» «دڵدار - ٥٢» ٢- دنیا. □ «ئاخر نە ئافاق سەدای عەشق ئەو» «بەرز بی چون خوڕۆش، کووس کەیخوسرەو» «خانا - ٣٥٤»

«نتـ.» هاوتا، هاوچەشن، وێنە. □ «ئەگەر چاوی خۆم بە یایەزینێ هەڵدێنایە ئەو خاتوونەم دی و ئافتای کاکەمەمی جوانە.» «تحفە: جـ ١: ٢٢٦»

«نا.» ١- خۆر، هەتاو. ٢- ناوە بۆ ئافرەتان. تێبــ. ــ ئەم وشەیە لە زمانی کوردیدا، بە تەنیایی هەر بە مەعنای «٢» دەبیندرێ، بەڵآم لە تەرکیبدا، ئەویش کەم، هەیە. * ئافتاو.

«نتـ.» رۆژاوا، تاو پەڕ. □ «تا وەخت غورووب وادەی ئافتاب پەڕ» «پەڕان تەر جە نەخش، پەڕ داڵ گوڵ زەڕ» «خانا - ١٩٤»

«نتـ.»، «مکـ.» پێشچاوکەیە کە لە چەرم یا موقەبا - بە شکڵی مانگی کەمتر لە حەوت شەوە - دروستی دەکەن و ئەو سەرەو سەرەکەی بەنێکی تێدەخەن. لە وەختی دروێنە یا کاری دیکەی کشتوکاڵا جووتیاران لە ناوچاوانیانی دهادەنێن و لە پشتە سەریان گرێی دەدەن تا تیشکی هەتاو لە دەم و چاویان نەدا.

«نتـ.»، «سنـ. سیمـ.، مکـ.» ١- تمـ: ئافتاب /١ □ «سبحەینێ ئەگەر ئافتاو دەرپەڕییه، ماڵ ماڵ ئەوێ ڕۆژێ دەهاتە بازاڕییە» «تحفە: جـ ٢ - ١٦» ٢- تمـ: ئافتاب /٢.

«نتـ.» تمـ: ئافتاب پەڕ. □ «چۆگە هەم خەرگەی خوسرەوی گوڵ زەڕ» «کردشان وە پا وەخت ئافتاپ پەڕ» «خانا - ١٨٨»

«نتـ.» دەفرێکه، لە تەنەکه، مس، زەرد یا ورشەو دروست دەکرێ، بۆ دەست و چاو شوشتن و دەستنوێژ هەڵگرتن بە کاردێت. * مەسینە.