«نفا.» «کعر.» تمـ: ئاشپەز.

«سـ.» چلۆنایەتی کار، مەسەلە یا شتێک کە ئەوەندە ڕوون و بێ گرێ و گۆڵ بێ، پیاو بە هاسانی سەرە و دەری لێ بکا و تێی بگا.: ئاشکرایە خوێندن باشە. وەک ڕۆژ ئاشکرا بوو ئەو کارە سەر ناگرێ. // نهێنی. تێبــ. ــ پوورداوود ئەم وشەیە دەباتەوە سەر ئەو وشانەی لە سەرەوە نیشانمان داون «تمـ: پد. یگد. جـ ٢ - ل ٨٣/ ١٢٠ / ٣٣٧» و ژابا «تمـ: ل - ١١» هەر «ئاڤیشیە» ی نووسیوە مووبەد فیرووز ئازەر گوشەسب بۆ ئەم وشەیە وشەی «ئەشکەرە» ی هێناوە و دەشنووسی: «لە کوردیشدا «ئاشکار» دەڵێن». (تم: بخشی از فرهنگ اوستا-١٥).

١- دەرکەوتنی نهێنی کارێک، قسەیەک یا مەسەلەیەک. ٢- لاچوونی پەردە لە سەر ئیشێکی نهێنی. ٣- ڕوون بوونەوەی مەسەلەیەک.: ئیمڕۆش نەبێ سبەینێ هەر ئاشکرا دەبێ. بەم کردەوەیان ئەوانی پێشووشیان لێ ئاشکرا بوو. ئێستا زۆر چاک ئاشکرا بووە دوژمنی میللەتی کورد کێیە.

«مستـ. متـ.» ١- دەرخستنی نهێنی کارێک، قسەیەک یا مەسەلەیەک لە لایەن کەسێکەوە. ٢- داماڵینی پەردە لە سەر کارێکی تا ئەو کاتە کەس نەیزانیبێ. ٣- ڕوون کردنەوەی مەسەلەیەک: کەس بە جێگای چاپخانەکەی نەدەزانی خولە ئاشکرای کرد. کەس ئاگای لەم کەین و بەینە نیە تۆ بۆ چی ئاشکرای دەکەی. حوکمی زاتی مەسەلەی کوردی بۆ دنیا ئاشکرا کرد.

«حمسـ.» چلۆنایەتی شتێ یا کار و مەسەلەیێکی بێ گرێ و گۆڵ. سادەیی و ڕوونی و بێ پێچ و پەنایی.: ئاشکرایی لەمە زیاتر! کە خۆی پێی لێدەنێ.

دەرخستنی نهێنی مەسەلە و کارێک، کە دوو یان چەند کەس بیزانن، لە لایەن یەکێک لە خۆیانەوە. : ئاشکرایی لێ بڵێ با بە خۆیدا بشکێتەوە. * ڕاستی لێ گوتن. ئیعتیڕاف لە سەر کردن.

«سفا.» ئەوەندە «ئاو» ەیەکە ئاشێک دەخاتە گەڕ. ئەویش بەندە بە گەورە و پچووکی و تەنکی و ئەستووری بەرداشی سەرەوە و ڕژدی و ناڕژدی دۆڵیانی ئاسەکەوە.: جۆگەی تەیناڵ حەوت ئاشگێڕ ئاوی پێدا دێ.

«نا.»، «سنـ.» تمـ: ئاشووب.

«ستـ.»، «سنـ.» خەونی ئاڵۆز و ناخۆش: هەر کەس شەو فرە بخوا، خەوی ئاشۆپاشۆ دەبینێ. * «مکـ.» هاتەران پاتەران. «سنـ.» هەڵیت پڵیت.

«نفا.» ئەو کەسەیە باراش دەباتە ئاشی بۆ هاڕین.

تمـ: ئاشوبەتەنوورە.

تمـ: ئاشەبەتەنوورە.

«نتـ.»، «سیمـ.» یاریپەکی کوردەواری مناڵانەی فولکلۆرییە. تێبــ. ــ مناڵەکان دەبن بە دوو دەستە و مامۆستاکانیان لێک «دادێنن»، هەر لایەکیان تێکەوت «دادەبێ» : مناڵەکانی ئەم دەستەیە «هەر چەند کەسێ بن» لە دەوری یەک ئاڵقە دەدەن و سەر بە سەری یەکەوە دەنێن. منداڵەکانی دەستەکەی تریش بە دەوریاندا هەڵدەخولێن و هەوڵ ئەدەن خۆ باوێنە سەر پشتیان و هەر کەس توانی «سواربێ» تا دەستەی تێکەوتوو «هەڵدەستێتەوە» دانابەزێ. مامۆستای دەستەی «تێکەوتوو» ش بە دەوری هاوڕێکانی خۆیدا سووڕ ئەخوا و دەریانپارێزی تا ئەوانیتر نەتوانن سواریان بن. ئەگەر مامۆستای دەستەی تێکەوتوو توانی دەست یا لاقی لە مناڵێکی دەستەکەی تر بدا «پیسی کا» ئەوا ئەوجار ئەوان تێدەکەون و دەستەکەی تر هەڵدەستێتەوە. * ئاشەبەتەندوورە. ئاشەبەتەندوورێ. «سنـ.» ئاشەتەنوورێ. «مکـ.» کەری سووری پشتدرێژ.

«نتـ.»، «سنـ.» تمـ: ئاشەبەتەنوورە.

«نتـ.»، «سیمـ.» تمـ: ئاشەتەندوورە.

«نتـ.» ئەو کەسەی لە سەر ئاش دادەنیشێ و چاوەدێری هاڕینی دان دەکا. ئەوەئ ئیدارەی ئاشی بە دەستە. * ئاسیاوان. «بکـ.» ئاشڤان، ئاشڤانچی «کفـ ــ ٥١»، «زا.» ئارەوانچی «ژابا ــ ٦» قەڕاش «جخـ: جـ ٢، ل ــ ٢٣٢»، کەڕاش «ژابا ــ ٣٢٨».

«حمسـ.» ئیشی ئاشەوان، لە سەر ئاش دانیشتن و سەرپەرستی کردنی ئیش و کارەکانی.: مام خدر حەوت ساڵان لە دێی «خاتوخاس» ئاشەوانی کرد.

«نا.» 1- لەقەبێکە بە دوای ناوی خاوەن مڵک و سەرۆک عەشیرەتەکانەوە دەندرێ: باپیرئاغای مەنگووڕ. حەمەدئاغای مامەش. بابەکرئاغای پژدەری. حەماغا «حەمەدئاغای» کۆیە. شێخ محمەدئاغای وەڵاشێ. حەمەدئاغای مێرگەسوورێ. تێبــ. ــ ا» ئەگەر ئەم کەسە لەقەبێکی تری وەکوو «بەگ» و «خان» یشی هەبێ، «ئاغا» کە دەخرێتە پێش ناوەکەی: ئاغا مۆمن بەگی یەکشەوەی. ئاغاخەلیل خان. ئاغاحەمەد بەگ ب» لە هەندێ مەڵبەندی کوردستان وەکوو سەقز و سنه، بێ ئەوەش هەر لە پێش ناو دادەندرێ: ئاغا حەسەنی یازیبڵاغی. 2- بۆ ئیحتیڕام دەخرێتە پێش ناوی دەوڵەمەندەکانی ناو شاران: ئاغامیرزا ڕەحمەتی شافیعی. ئاغامیرزا ساڵحی شاتری. 3- «کئێر.» لە نامە بۆ نووسین و قسە دەگەڵ یەکێکا کردن، بۆ ڕێزلێنان و حورمەت گرتن «ئیزافە» دەکرێتە سەر ناوەکەی. ئاغایی میرزا حوسێن ئاغای زەڕگەری. تێبــ. ــ 1» لە قسە کردنا «ئاغا» کە کورت دەکرێتەوە و دەبێتە «ئا» تمـ: «ە - ئا» ب» ئەم وشەیە لە کوردستانی ئێران بە «ق» دەنووسرێ: ئاقا، چونکوو ئەگەر ڤە «غ» بنووسڕێ لە فارسیدا مەعنای «خواجەی خەسێنراو» دەبەخشێ. 3- بەنیشانەی گەورەیی و بەگەورە زانین دەخرێتە پێش ناوی «سەید» ان: ئاغا سەیدجامی. ئاغا سەید عەلی. 4- داشێکی «دامە» یه، کە لەبەری یەکێک لە یاری کەرەکانەوە توانیبێتی بگاتە ڕێزی هەرە دوایی و هەقی ئەوەی دەدرێتێ کە ئەوەندەی بەری بەڕەڵڵا بێ بڕوا «چەند خان بە جارێک ببڕێ» : هەر وا زوو ئاغات کرد. ئاغاکەم دێنمەوە بەری خۆم. ئاغاکەت دەدەمێ بیخۆ. * دامە.

«مکـ.» گەیاندنی داشێکی دامە لە بەرێکەوە بۆ ئاخر ڕێزەکانی ئەوبەر، کردنی یەکێک لە دارەکانی دامە با ئاغا.: هەر ئێستا ئاغای لێدەکەم. نەمزانی کوێڕا ئاغات کرد. * دامە کردن.

«نتـ.»، «مکـ.» قوماشێکی لۆکەیه، یا دێغ دێغی ڕەش و سپییە یا گۆل گۆل بە ئەندازەیێکی تایبەتی و چوارگۆشە دروست دەکرێ و پیاوان لەسەری دەبەستن، لە هێندێک شوێن لە باتی ڕەش و سپی، سوور و سپی باوە. * جامانه، جامانی، جەمەدانه، جەمەدانی. 2 - هەر ئەو قوماشەیە و تۆزێ باشتره، بە ئەندازەی تایبەتی بڕبڕ نەکراوە و چەشنی قوماشی تر بە تۆپه، ژنان دەیکەن بە کراس. * ئاغەبانوو.