ڕێکخراوەیەکی نێونەتەوەیی بوو کە لە ساڵی 1920 بەپێی پەیماننامەیەکی 26 مادەیی کە بەشێک بوو لە پەیمانی ڤێرسای، دامەزرا. ناوەندی کۆمەڵە لە جێنێڤ بوو. کۆمەڵەی نەتەوەکان، بە دامەزراندنی «ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان» * لە ساڵی 1946 لێک هەڵوەشا. ئەم کۆمەڵە بەپێی مادەی 14ی پرەنسیپەکانی ویلسۆن (1856ــ 1919)، سەرکۆماری ئەمریکا، دامەزرا (بڕوانە چواردە مادەی ویلسۆن) بەڵام کۆنگرەی ئەمریکا پەسندی نەکرد و ئەم وەڵاتە نەبووە ئەندام. جاڕنامەی کۆمەڵە، ئەندامانی پابەند دەکرد بەوەی کە ڕێز بۆ یەکتر دابنێن و دەسدرێژی نەکەنە سەرخاکی یەکتر و بۆ ڕاهیکردنی کێشەکانیان، ڕوو نەکەنە زەبروزەنگ و ئەم کارە بسپێرنە کۆمەڵەی نەتەوەکان.
کۆمەڵە ساڵی جارێک دانیشتنی ساز دەکرد و نوێنەرانی هەموو ئەندامەکان تێیدا بەشدار بوون. «لیژنەی کۆمەڵە» پێکهاتبوو لە 15 ئەندام، لەوانە ئیتالیا، ژاپۆن، فەرەنسە و بەریتانیا و دواتر ئەڵمانیا و سۆڤیەت وەک ئەندامانی هەمیشەیی کە لە ساڵیکدا سێ جار دانیشتنی ساز ئەکرد. دادگەی جیهانی و ڕێکخراوەی نێونەتەوەیی کار لە ڕێکخراوە لاوەکییەکانی کۆمەڵە، لە ئەژمار دێن. گرفتی سەرەکی کۆمەڵەی نەتەوەکان ــ هەر وەک ڕێکخراوەی نەتەوەیەکگرتووەکانیش پێوەی ئەتلێتەوە ــ بریتییە لە نەبوونی زەمانەتێک بۆ بەڕێوەبردن و پیادەکردنی بڕیارەکانی چونکە ناتوانێ دەوڵەتە زلهێزەکان بە ئەنجامدانی ئەو بڕیارانە پێمل بکات.
سەرەتای هەڵوەشانەوەی کۆمەڵە، ئەو کاتە بوو کە دەوڵەتە گەورەکان، دەستیان دایە داگیرکاریی و کۆمەڵە هیچ کارێکی لە دەست نەهات. بۆ وێنە ژاپون لە ساڵی 1931 بە هەڵگیرساندنی شەڕی دووهەمی خۆی لەگەڵ چین، لەم کۆمەڵە هاتە دەرەوە. یان هیتلەر لە ساڵی 1933 بۆ پشت ئەستوورکردنی خۆی، وەڵاتەکەی لە کۆمەڵە کێشایە دەرەوە کە دەرەنجامەکەی شەڕی جیهانی دووهەمی لێکەوتەوە.

کۆمەڵی گشتی، بەشێکی گرنگ و سەرەکی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکانـە کە هەموو ئەندامانی نەتەوە یەکگرتووەکان تێیدا نوێنەریان هەیە. ژمارەی ئەندامانی کۆمەڵی گشتی تا سێپتەمبەری 1977، گەیشتە 149 وەڵات. لە ساڵی 2002، ژمارەی ئەندامان گەیشتە 191 وەڵات. هەر وەڵاتێکی ئەندام، دەتوانێ بە پێنج نوێنەری هەمیشەیی و پێنج نوێنەری یەدەکی لە کۆبوونەوەکانی ساڵانەی کۆمەڵدا بەشداری بکات بەڵام هەر وەڵاتێک یەک دەنگی هەیە. کۆبوونەوەکان، ساڵی جارێک لە سێهەمین سێ شەممەی مانگی سێپتەمبەر گرێ دەدرێ بەڵام سکرتێری گشتی دەتوانێ لەسەر داوای ئەنجومەنی ئاسایش یا زۆرینەی ئەندامەکان داوای بەستنی کۆبوونەوەی نائاسایی بکات.
کۆمەڵی گشتی، تاکە دەزگەی سەر بە نەتەوەیەکگرتووەکانە کە هەموو وەڵاتان نوێنەریان تێیدا هەیە و بەپێی جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بە تەنیا یا لەگەڵ ئەنجومەنی ئاسایش، دەتوانێ ئەندامی بەشەکانی دیکە دەست نیشان بکات. جگە لەمەش هەموو دەزگەکانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان دەبێ هەموو ساڵێک ڕاپۆرتی چالاکییەکانی خۆیان پێشکەش بە کۆمەڵی گشتی بکەن. بە گشتی بڕیاردان لەمەڕ کێشە و ڕووداوە گرنگەکان، وەک پێشنیاز و ئامۆژگاری دەربارەی ئاشتی و ئاسایشی جیهانی، هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایش، دەرکردن یا هەڵپەساردنی ئەندامەکان و … بە دەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی کۆمەڵە بە ئەنجام دەگات.
بەپێی جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان، کۆمەڵی گشتی لە چارەسەرکردنی ئەم کێشە نێودەوڵەتیانەی خوارەوەدا بەشداری دەکات:
1ـــ ئەو کێشە نێودەوڵەتیانەی کە پێوەندییان هەیە بە نەهێشتنی چەک.
2ـــ ئەو کێشە نێودەوڵەتیانەی کە هەڕەشە لە ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی دەکەن.
3ـــ ئەو کێشانەی کە پێوەندییان هەیە بە پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی، مادامێکی لە لایەن ئەندامێکی نەتەوەیەکگرتووەکان یا ئەنجومەنی ئاسایشەوە داوا بکرێ.
4ـــ ئەو کێشانەی کە زیان بە باری خۆشگوزەرانی گشتی و پێشکەوتنی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەگەیەنن.
5ـــ ئەو کێشانەی کە لە بەردەم سەقامگیر بوونی پێوەندییە نێودەوڵەتییەکان ئاستەنگ دروست دەکەن.