«کنـ.» ١- وێران کردنی ماڵی کەسێ «تەخت کردنی جێ ماڵەکەی، کە بکرێتە کێڵگە و ئاوی لێ بندرێ تا ئامادە بێ بۆ کێڵان. ٢- تووشی بەڵاکردنی کەسێک بە جوورێ وەکوو ماڵ وێرانی وابێ.

آب آوردن برای مصرف، نوعی بیماری چشم، آماسیدن پاغر ستور

جلق، استمنا

«مستـ. متـ.»، «کنـ.» بە دەست یا هەر جۆرێکی تر ڕەحەت کردن.

«مستـ. متـ.» ۱-بە دۆڵچە ئاو لە کارێز و چاڵاو هەڵکێشان: چاڵاو کە مشکی تێکەوت دەبێ حەوت ستڵ ئاوی لێ هەڵێنجن «هەڵ هێنجن» ئینجا پاک دەبێتەوە. ۲- بە قاپ یا ئاوگەردان ئاو لە دەفرێک بەتاڵ کردن.: ئاوی سەر مەنجەڵی گوڵاو، کە گەرم بوو، بە ئاوگەردان هەڵی دێنجن.

«مستـ. مت.» تمـ: ئاوزەنگی لێدان

وەرسیاندن، لە کاتی جووتبوونێدا

بریتییە لە خۆ ڕەحەتکردن بە دەست

مەنی هێنانەوە، خۆ دامرکاندن بەدەست، دەسپەڕ

بوسیله سطل یا... آب را برکشیدن

ئاو بە سەتڵ یان دۆڵچە یان ئامانێک هەڵکێشان

وتەیەکە دەوترێ بە یەکێک کە زۆر دەنگوباسی ناخۆشت بۆ بێنێ و نوقڵانەی خراپت بۆ لێ بدا

شووشەیەکی پاکی ڕووناکە دیوێکی دەرمانێکی پێوەیەو دیوەکەی تری شت دەنوێنێ

آینه

قودیک، عەینک، نەینک، نەینووک، جام

«نتـ.» تەبەقە شووشە یان معدەنە کە ڕوویەکی مشت وماڵ کراوە یان دەرمانی تایبەتی تێدراوە، وێنەی ئینسان و شتی تر دەخۆیدا دەنوێنێ. «یەک زەڕڕە عەکسی پڕتەو دەرکەوت و «توور» ی سووتاند» «ئاوێنە سەخت ڕووبوو، لەم عەکسە تابی هێنا» «سالم: گمـ_۳۵» ٭نەینێ «زا». جام. نەینک، قۆدیک «بکـ.». هاوێنە «مکـ.». تێبــ.ینی: لە زەمانانی کۆندا، تەبەقە مەعدەنێکیان «زیاتر زێو» دەهێنا و ڕوویەکیان لێک و لووس دەکرد و مشت و ماڵیان دەدا، تا وێنەی دەخۆیدا دەنواند، بۆ گەلێ مەبەست کە یەکیان خۆئاڕاییش دان «بە تایبەتی ژنان» بوو. بەڵام ئێستا شووشە یان بلوور جێگەی «مەعدەن» ی گرتۆتەوە کە ڕوویەکی «نیترانی زێو» یا «قەڵایی» و جیوەی بەسەردا دەکرێ و بۆ ئەوەش کە «هەوا» خراپی نەکا ڕەنگی دەکەن. ڕەنگە کۆنترین جۆری «ئاوێنە» کە ئادەمیزاد وێنەی خۆی تێدا دیتبێ «ئاو» بێ و پاشان هەوڵی داوە شتێک لە وێنەی ئاو دروست کا و لەوە دەچێ کە ناوەکەشی لە «ئاو» و «وێنە» تەرکیب بووبێ، ئەوەش مەعلوومە کە هەردوک وشە گۆڕانێکی زۆریان بەسەردا هاتووە تا گەیشتوونە شێوەی ئێستایان. ئاوێنەی ئاسایی لە شووشەی تەخت دەکرێ، بەڵام بۆ هەندێ کاروبار و پێویستیی عیلمی جوورە ئاوێنەیەک لە شووشەی «کووڕ» دەکەن، کە ئەگەر دەرمانەکە لە دیوی زەقایی شووشەکە بدەن وێنەی شت بچووک دەکاتەوە و ئەگەر لە دیوی قووڵەکەشی بدەن ئەوا گەورەی دەکا، لە فیزیادا دوور و درێژ باسی ئەم جۆرە ئاوێنانە دەکرێ. ئاوێنەی باڵابەژن_ «نتـ.» پارچە ئاوێنەیەکی گەورە و چوارگۆشەی درێژووکەیە کە دە چوارچێوە گیرابێ. ٭ئاوێنەی باڵاڕوان، ئاوێنەی باڵانوان، ئاوێنەی باڵانوێن. تێبــ.ینی: جاران لە کوردستان، کە بووکیان بە سواری ئەسپ، یا بە پێیان دەگوێزتەوە، ئاوێنەیەکی ئاوایان ڕووبەڕووی ڕادەگرت تا دەیان گەیاندە ماڵی زاوای. ئاوێنەی باڵاڕوان_ «نتـ.» تمـ: ئاوێنەی باڵابەژن. ئاوێنەی باڵانوان_ «نتـ.» تمـ: ئاوێنەی باڵابەژن. «وەی وەی چەند جوانە، ئاوێنەی باڵانوانە» «فولکلۆر». ئاوێنەی باڵانوێن_ «نتـ.» تمـ: ئاوێنەی باڵابەژن.

نەینۆک، نەینک، وێنەی ئاو، ئاووێنە، ڕۆنایی،(باک)درووڤ، قبالە،(جا.، هەورا)جام،(هەمە)جامەک،(باک)قۆدک،(شوان.، جا)باڵەبان،(موک)ڕۆگە، ئاوێنە._ی باڵانووێن: ئاوێنەی گەورەیە._موک)_ی بەرد: ئاوێنەی بەردو بلوورین._بەند: شووێنێکە بەدیوارەکانیەوە زۆر ئاوێنە چەسپکرابێ._ی گچکە: قۆدیلە

«ستـ.» تالار یا وەتاغێکی دارودیواری پارچە ئاوێنەی تێ گیرابێ: کۆشکی میرزێندینی هەمووی ئاوێنەبەند بوو. تێبــ.ینی: جاری وا هەیە کە ئەم وشەیە لە باتی «ستـ.» دەبێتە «نتـ.» ئەویش وەختێکە ئەو شوێنەی مەبەستە، زۆر مەشهوور بووبێ و ناوبانگی بڵاو بووبێتەوە.: ئاوێنەبەندەکەی شێخ حەمە سەددیقی نەهرێ جێگەی سەت کەسی زیاتر تێدا دەبێتەوە.

وێنەدانەوە لە ئاوێنەدا، وێنەی کەس یان بابەتێک لە ئاوێنەدا

شوێنێکە کە ئاوێنەی زۆر چەسپ کرابێ بە دیوارەکانیەوە