کنفرانس یالتا

Yalta Conference

ئەم کۆنفرانسە لە ڕێکەوتی 4 تا 11/2/1945 بە بەشداربوونی سەرۆکی وەڵاتانی ئەمریکا، سۆڤیەت و بریتانیا لە شاری یاڵتا (باشووری نیمچە دوورگەی کریما) گرێدرا و ئەم بڕیارانەی خوارەوەی دەرکرد:
1ــ پاش خۆبەدەستەوەدانی ئەڵمانیا، ئەو وەڵاتە بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی فرەنسی و وەڵاتانی بەشدار لە کۆنفرانسەکەدا.
2ــ کۆنفرانسی سان فرانسیسکۆ بە مەبەستی بڕیاردان لەمەڕ دامەزرانی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان و لە بابەت شێوازی ڤیتۆ کردنی بڕیارەکان لێکۆڵینەوە بکات.
3ــ یەکیەتی سۆڤیەت ڕازی بوو کە لە ماوەی 3 مانگدا لەگەڵ ژاپۆن بکەوێتە شەڕەوە.
4ــ گەڕاندنەوەی دوورگەکانی «ساخالین» و «کوریل» بە سۆڤیەت و گەڕانەوە بۆ دۆخی ساڵی 1904 لە «پورت ئارتۆ» و «دارن».
زاراوەی یاڵتا لە نەریتی سیاسیدا مانای دابەشکردنی جیهان لە پشتی درەرگە داخراوەکان دەدات.

یالانچی، دروغگو.(ترکی است)

یالانچی، مروارید دروغی.

درۆزن[درۆکەر(وشەیەکی توورکیە)]

مرواری دەسکرد و نائەسڵ

مَقَلّد.

تُومَة، خَضَل، مَشخَلَبة.

مروارید بدلی
دروغگو

مرواری دەسکرد و ناعەسڵ، مرواری بەدەڵ
درۆزن

کلمه تشجیع
پیش درآمد دک کردن
کلمه تشکر
علامت تعجب
مقدمه برخاستن پیش پای شخصی
کلمه خیر مقدم و احوالپرسی

وتەیەکە بۆ دنەدان: یاڵلا کوڕگەل بگەنێ
پێشەنگی دەرکردن: یاڵلا وەدەرکەوە لە ماڵم)
وتەی سوپاس: ها ئەم چایە بخۆ یاڵلا
وشەی سەیرمان: یاڵلا ئەوە لۆکوێ چوبوی
وتەی پێش لەبەرهەستان
وتەی بەخێرهێنان و مەرحەبا

یال حیوان
کنایه از موی ژولیده

مووی سەرملی ئەسپ و شێر
برێتی لە مووی سەری قرژ و تێک ئاڵۆزاو

بریتییە لە کەچەڵ

ستیغ کوه
آل، دشمن زائو

شان و ملەی کێو
ئاڵە، جنۆکەی زەیستانکوژ

ندیم

هاودەم، هاونشین، هاوکردار و هۆگر

بەگشتی واتایەکە بۆ دەوڵەتێک کە لە دەرەوەی بەستێنی حکوومەتەکەی خۆی، دەست درێژ ئەکا بۆ وەڵاتانی دیکە و خەڵکی ئەم وەڵاتانە ئەکێشێتە ژێر ڕکێفی خۆیەوە و سەرچاوە ئابووری و ئینسانییەکانیشی ئەڕووتێنێتەوە. ئیمپریاڵیزم بە مانای ئیمپراتۆری* هەر لەسەرەتای مێژووەوە بووە.
لە زاراوەدا، ئەم وشە ئەگەڕێتەوە بۆ ئیمپراتۆری کە لە 1890 بەملاوە لە لایەن لایەنگرانی «ژوزێف چیمبەرلێن»، سیاسەتمەداری ئیستعمارخوازی بەریتانیا، هاتە ئاراوە. ئەم کابرایە، دەیەویست پەرە بدا بە ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا.
زاراوەی ئیمپریاڵیزم، خێرا چووە ناو زمانەکانی دیکەشەوە. ئەم وشە بوو بە بیانوویەک بۆ خاڵیکردنەوەی ڕق و کێشمەکێشی نێوان دەوڵەتە ئەورووپییەکانی ئەو سەردەمە. ئەم کێشمەکێشانە لە 1880 تا 1914، وەها بە سەر سیاسەتی نێونەتەوەییدا باڵی کێشا، کە ئەم قۆناخە بە «چاخی ئیمپریالیزم» ناوبردە کرا. لەم ناوەدا بەریتانیا و ئیمپریالیستە ئەوروپییەکانیش، بە ناوی پەرەسەندنی شارستانیەت و بەشکردنی دەسکەوتەکانیان بە سەر خەڵکانی ڕەگەز - ناپاک، درێژەیان بەم ئاکارە دا. دوای شەڕی جیهانی یەکەم، ئایدیۆلۆجیای ئیمپریاڵیزم لە قەبارەی فاشیزم و نازیسم دا گەیشتە لووتکەی خۆی.
یەکەمین ڕەخنەی تیۆریک لە ئیمپریاڵیزمی نوێ، لە لایەن «ج.ا.هابسۆن»، ئابووریناسی بەریتانی، لە کتێبێک بە ناوی ئیمپریاڵیزم (1902) بڵاو کرایەوە. لەم کتێبەدا بۆ یەکەم جار، بە ڕوانگەیەکی ئابوورییەوە سەیری ئەم دیاردە کرا. «لینین»، لەم ڕوانگەوە کتێبی ئیمپریاڵیزم، دواقۆناخی سەرمایەداری (1915) بڵاو کردەوە. دواتر ئەم ڕێبازە بە ناوی تیۆری ئابووری دەربارەی ئیمپریاڵیزم، ناوبانگی دەرکرد. تیۆری «لینین» جگە لەوەیکە ماهییەتی ئیمپریاڵیزم شی دەکاتەوە، تیۆرییەکە لە بارەی سەرچاوەی شەڕ ــ شەڕی ئیمپریاڵیستی ـــ کە بەرهەمی سیستەمی سەرمایەدارییە. (بڕوانە لێنینیزم)

امپریالیسم

Imperialism

بەکار هێنانی دەسەڵاتی سیاسی و ئابووری بۆ بڵاوکردنەوەی نەریت و بەهاکانی ئەو دەسەڵاتە لەنێوان خەڵکانێکی دیکە کە بە زیانیان بێت. ئیمپریاڵیزمی کەلتووری دەتوانێ یاریدەری ئیمپریاڵیزمی سیاسی و ئابووری بێت. بۆ وێنە فیلمی ئەمریکایی دەتوانێ بێتە خزمەت بەرهەمەکانی ئەو وەڵاتە و بازاڕی فرۆشی بۆ زیاد بکات.

امپریالیسم فرهنگی

Cultural imperialism

ناڵبەکی، ژێرپیاڵە

بَددلی، بدنهادی، بدسگالی، بداندیشی، اَزگاتی، بداَکی.

بەددڵی، بەدنیهادی، دڵ چەپەڵی. [دڵپیسی]

شَنائَة، سُوء الخِیال، سُوء الظَّن.

افکار زیاد
در فکر فرو رفتن
امر محال و ناممکن

بیر و هزری زۆر
دەبیرەوەچوون
فکری دوور و نەشیاو

خیالی، افسانه

شتێ کە نەبووە و بە خەیاڵ دروست کراوە: ئەم چیرۆکە خەیاڵییە

خەیاڵی خام، نیازی خاو

بێتام وێژ، هەرزە کاری، تازەدەمی دردوک و پیاڵەتی

ئەم زاراوە کە لە ڕوانگەی مارکسیەکانەوە بەرتەکێک بوو لە بەرانبەر سیابەختی و بێعەدالەتیەکانی کۆتایی سەدەی هەژدە و سەرەتای سەدەی نۆزدە، هەڵگری بیرۆکە و تیۆریگەلێکن کە لە لایەن ناودارانێکی وەک سەن سیمۆن، فۆریە، بوشە، کابە و لۆیی بلان ئاڕاستە کرابوون. سۆشیالیزمی خەیاڵی، ناوێک بوو کە کارۆڵ مارکس، بۆ پێناسەکردنی هەموو ئەو بزاوت و ڕێبازە مژاوییانەی کە پێشتر لە ئارادا بوون بەکاری هێنابوو.

سوسیالیسم تخیلی