تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 20
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
گەرێ
پێویستە٬
گەرەکە
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ئاژاوەگەرێتی
فەرمانڕەوایی
ڕووتە
و پووتە و بۆرەپیاوانی
سەرکێش
و
لاسار
.
ئاژاوەگەرێتی
(مۆبۆکراسی) بریتییە
لە
حکوومەتی کەسانێکی
نەزان
و
نەفام
کە
لە
کاتی
قەیران
و
شۆڕش
و کۆدەتا*و گۆڕانکارییەکاندا
بە
شێوەیەکی
کاتی
دەسەڵاتی وەڵاتێک
بەدەستەوە
بگرن.
لەم
حکوومەتەدا
دەسەڵات
دەکەوێتە
دەست
خەڵکانێکی
بێ
پرەنسیپ و ئاژاوەگێڕ، خەڵکێک
کە
بە
ڕێگەی عەقڵیاندا ناڕۆن
بەڵکوو
ملکەچی
هەستیان
بن
و
بۆ
گەیشتن
بە
ئامانجەکانیان
دەست
ئەکەن
بە
شەڕنانەوە
و
ئاژاوەگێڕی
.
ئاژاوەگەرێتی
ڕووکارە گەندەڵەکەی
دیموکراسی
لەئەژمار
دێت
.
لەم
بارەوە «هێرۆدۆت»، مێژوونووسی بەناوبانگی یۆنانی دەڵێ:
هەرچەندە
دیموکراسی
هەموو
کەس
لە
بەرانبەر
یاسادا
بە
یەکسان
دەزانێ
بەڵام
عەیبەکەشی
ئەوەیە
کە
بە
ئاسانی
دەبێتە مۆبۆکراسی
یا
حکومەتی کەسانی
نەفام
و
نەزان
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ئاژاوەگەرێتی
غوغاسالاری
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ئاژاوەگەرێتی
Mobocracy
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
ئەگەرێکو
اگرکه
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
ئەگەرێکو
[[ئەگەر+ یێک + ئۆ (ئەتف)]]
(بنت.) تم:
ئەگەر
.
جا
باشە
ئەگەرێکو
لەوێ
نەبوو
چی
بکەین *ئەگەرکو. تێبــ.-
ئەگەرچی
ئەم
وشەیە
هەر
کاری
ئەگەر
دەکا
،
بەڵام
(
ئەگەر
) موتڵەقە و
ئەمە
(
مقید
)
کراوە
بە
(
یەک
)
بۆیە
دەلالەتی
لە
هی
(
ئەگەر
) سووکترە.
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
ئەگەرێکوو
اگر
که
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
ئەگەرێکوو
ئەگەرکوو
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
بونیادگەرێتی - بنەڕەتخوازی
بنیادگرایی -
اصول
گرایی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
بونیادگەرێتی - بنەڕەتخوازی
Fundamentalism
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
بونیادگەرێتی - بنەڕەتخوازی
بڕوابوونی
کوێرانە
بە
هەموو
ناوەڕۆکی
ئینجیل
و ئەوەیکە
ئەم
کتێبە
پاک
و بێغەشە و
وشە
بە
وشەی «فەرمایشتی خودایە»
وەک
چۆنییەتی درووستبوونی
جیهان
و
ئادەم
و
حەوا
و
بەهەشت
و
دۆزەخ
.
ئەم
زاراوە
لە
زنجیرە
وتاڕێک لەژێر سەردێڕی بناغەکان وەرگیراوە
کە
لە
ساڵی 1909
لە
وەڵاتە یەکگرتووەکانی
ئەمریکا
بڵاو
کرایەوە.
هەندێ
لە
پرۆتستانە ئەمریکییەکان
تا
سەر
ئێسقان
بونیاتگەران و کلێسەی کاتۆلیکی ڕۆما و
هەر
ئەندێشەیەکی
تازە
و نوێباو،
بە
کوفر
دەزانن.
بونیاتگەرێتی
بە
مانای گەڕانەوەیە
بۆ
بناغەکان.
وەکوو
دەرئەکەوێ
ئەم
زاراوە
لە
دنیای مەسیحیدا
سەری
هەڵداوە
بەڵام
لە
دنیای
ئیسلام
زێدەتر پەرەی سەندووە.
لە
دنیای مەسیحی سڕینەوەی پیرۆزیی
لە
ئایین
و شکاندنی تابۆ ئایینییەکان
هاوکات
دەستی
پێکرد.
ئارێشەی بونیاتگەراکان
لەسەر
هەقیقەتە.
ئەوان
بانگەشەی
ئەوە
دەکەن
کە
هەقیقەت
،
وەکوو
چەمکێکی
ڕەها
بە
تەواوەتی
لای
ئەوان
دەست
ئەکەوێت.
هەندێ
خەسڵەت
بۆ
بونیاتگەرێتی دیاریکراوە
کە
هەندێ
بنەڕەتی مەعریفی
تایبەتی
هەیە
.
بۆ
وێنە
خوایەکی
«
قەهار
» و «سزادەر» وێنێ دەکەن و بڕوایان
بە
هەقیقەتێکی
تاقانە
هەیە
کە
تەنیا
لە
لای
خۆیان
دەست
ئەکەوێ.
لە
باری
مرۆڤناسییەوە،
مرۆڤ
بە
کەسێکی
تاوانبار
دەزانن و
ئەم
دنیاش
وەکوو
شوێنێک
بۆ
بەسزاگەیاندنی تاوانباران دەبینن.
بەڕای
هەندێ
، بونیاتگەرێتی
جیاواز
لە
ئۆرتۆدۆکس، دیاردەیەکی نوێیە و لەسەردەمی جیهانگیریدا بواری باشتری
بۆ
دەڕەخسێ (گیدێنز).
بە
وتەی هەندێکی دیکەش بونیاتگەرێتی، سەرچاوەیەکە
بۆ
بەرهەمهێنانی
شوناس
کە
لە
کۆمەڵگەی ڕایەڵەییدا
بە
گەڕانەوە
بۆ
ڕابردوو
و
هەروەها
گوڵبژێرکردنی
چەن
ڕەهەندێکی
ئەو
ڕابردووە، دەخوازێ
بە
شوێن
هاوسانکردنەوە بێت (کاستێڵز).
ئەم
کەسانە پێیان
وایە
کە
بونیاتگەرێتی
بە
درێژایی
مێژوو
بووە
بەڵام
لەم
سەردەمەدا
دەرەتان
و ئیمکانی زیاتری
بۆ
ڕەخساوە.
«سکاتلی»، پێی
وایە
ئەبێ لەنێوان
دوو
جۆر
بونیاتگەرێتی
جیاوازی
قاییل
بین:
یەکەم
، بونیاتگەرێتی
ئایینی
و نامودێرنە.
دووهەم
، بونیاتگەرێتی مودێرنە.
دیارە
بونیاتگەرێتی ئیسلامی لەڕووی مەعریفییەوە،
لە
چەشنی
یەکەم
ناونووس
دەکرێ
.
لە
کۆتایی
سەدەی
بیستەم
و سەرەتای سەدەی 21
بە
تایبەت
کارەساتەکەی 11ی سیپتەمبەری 2001
لە
ئەمەریکا
، بونیاتگەرێتی
لە
ڕواڵەتە ئیسلامییەکەیدا
بە
جۆڕێک
لەگەڵ
چەمکی تیرۆریزم*هاوواتا دەبێتەوە
لەبەرئەوە
تۆڕێکی
شەڕەنگێز
بە
ناوی
ئەلقائیدە*،
بە
دەسپێکی ئیسلامخوازی و ڕزگارکردنی موسوڵمانان
لە
چنگی
کافرەکان، چەندەها هێرشی
تۆقێنەر
و
کوشندە
لە
جیهان
ئەنجام
ئەدەن
کە
هاوکێشە
سیاسی
و ئەمنی و نێونەتەوەییەکان
بەرەو
پێناسەیەکی
دیکە
دەگوازێتەوە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
بەندەگەرێتی
نۆکەرێتی،
کۆلەیێتی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ناوەندگەرێتی
مرکزگرایی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ناوەندگەرێتی
Centralism
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ناوەندگەرێتی
ناوەندگەرێتی
(سەنترالیزم)
لە
وشەی لاتینی
centrum
بە
واتای
ناوەند
وەرگیراوە.
لە
زاراوەی سیاسیدا
بە
سیستەمێکی دەسەڵاتداری دەگوترێ
کە
هەموو
کاروبارە
ئابووری
و
سیاسی
و ئیدارییەکان
لە
ناوەندی
وەڵاتدا کۆدەبێتەوە و
هەموو
دامودەزگە ناوچەیی و پارێزگاکان
دەبێ
ملکەچی
دەسەڵات
و بڕیارەکانی
ناوەند
بن
. ڕژێمی هیتلەر نموونەیەکی تۆخی
ئەم
سیستەمەیە
بە
چەشنێک
کە
لەم
حکوومەتەدا
پلە
و
پایە
ناوچەییەکان
تاکوو
ئاستی
دەزگە
نزمەکانی حکوومەتی
ناوەندی
داکشابوون.
لە
بەرانبەر
ناوەندگەرێتیدا سیستەمی نامەرکەزی (دیسەنترالیزم)
لە
ئارادایە.
لەم
جۆرە حکوومەتانەدا
بە
پێچەوانەوە،
هەموو
دەسەڵاتەکان
لە
ناوەند
چەق
نابەستێ
بەڵکوو
دەڤەرە
ئۆتۆنۆمی
یا
فیدراڵیەکان
لە
سەرانسەری وەڵاتدا ئەرکەکانی
خۆیان
جێبەجێ
دەکەن و
لە
چوارچێوەی
هەندێک
یاسای دیاریکراو
لە
کاروباری ناوخۆییدا سەربەخۆییان
پێ
دەدرێت. نموونەی بەرچاوی
ئەم
جۆرە حکوومەتە، سیستەمی فیدراڵیزمە. (بڕوانە
چەقبەستن
و فیدراڵیزم)
نوخبە سرآمد/ نخبه
elite
کەسێک
کە
لە
کۆمەڵگەدا
بە
هۆی
چەند
تایبەتمەندیەک (
واقیعی
یان
خەیاڵی
) خاوەنی پێگەیەکی
بەرجەستە
و
شیاو
بێت.
کەواتە
هەرکەسێک لێهاتووتر و شایستەتر بێت، نوخبە
لە
قەڵەم
دەدرێت.
ئەم
زاراوە
لە
لایەن
ویلفیرد پارتۆ کۆمەڵناسی ئیتاڵی،
بۆ
شرۆڤەی
کۆمەڵایەتی
لەسەر
دوو
توێژی
کۆمەڵگە
هاتە
ئاراوە: 1) توێژی
بن
دەست
یان
ڕەشەگەل. 2) توێژی
باڵا
یان
نوخبە. توێژی
باڵا
دوو
جۆرە:
یەکەم
، نوخبەی
فەرمانڕەوا
،
دووهەم
، نوخبەی
سەرکەش
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
نوخبەگەرێتی
سرآمدباوری/ نخبەگرایی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
نوخبەگەرێتی
Elitism
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
نوخبەگەرێتی
بەپێی
ئەم
ڕێبازە ماهییەتی
هەر
کۆمەڵگەیەک چ
زیندوو
بێت چ
مەنگ
و
مردوو
،
ڕەوا
یا
ناڕەوا
بەپێی ماهییەتی نوخبەکانی
خۆی
دیاری
دەکرێت.
لە
زاراوەی سیاسیدا بریتییە
لەو
باوەڕە
کە
لە
هەر
کۆمەڵگەیەک
یان
گروپی
کۆمەڵایەتی
،
ئابووری
،
سیاسی
، کولتووری و… کەسێک
یا
کەسانێک بەهۆی لێهاتوویی تایبەتەوە، باڵاترن
لە
ئەوانیدی و
ئەم
باڵادەستیە مافی پێشەوایی و ڕێبەرایەتیان
بۆ
دەستەبەر
دەکات.
نوخبەگەرێتی
لەگەڵ
دیموکراسیدا نەیارە و
ئەم
سیستەمە
بە
پێشێلکەری مافی خەڵکانی نوخبە و
لێهاتوو
دەزانێ و پێی
وایە
خەڵکانی
ڕەشۆکی
و
کەم
بەهرە
تا
ئاستێکی
نابەجێ
بەرز
دەکاتەوە.
نوخبەگەرێتی
لە
سیستەمی پەروەردەدا بریتیە
لە
هەڵبژاردنی هۆشمەندترین قوتابیان و پەروەردەکردنیان
بە
شێوازی
ناوازەی پەروەردەیی
بۆ
بەرهەمهێنانی
باشترین
و بەتوانترین مرۆڤەکان.
ئەم
شێوازە پەروەردەییە
لە
وەڵاتانێکی
وەک
بەریتانیا، فرەنسا، ئەڵمانیا، سۆڤیەت و
ئەمریکا
بە
کار
براوە. بەگشتی
باسی
چوارجۆر نوخبە دەکرێت
کە
بریتین
لە
:
1) نوخبەی دەسەڵاتی
سیاسی
2) نوخبەی
ئابووری
3) نوخبەی
سەربازی
4) نوخبەی فیکری
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
ئەگەرێ(جا)
لەبەر
سەرچاوە:
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
بەرماڵی له سەر ئاودەگەرێ
«کن.» پیاوی
چاک
و، موسڵمانه،
دەست
و دڵی
پاکه
،