تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 336
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمۆن
کومون
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمۆن
Commune
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمۆن
ئاوەدانی
یان
کۆمەڵێکی
خەڵکی
کە
لە
هەرێمێکی
بەربەست
(
شار
یان
دێهات
)
نیشتەجێ
بووبێتن.
کۆمۆن
بە
مانایەکی
گشتی
بریتییە
لە
جەماوەرێک
کە
بۆ
ئیدارەی کاروباری
خۆیان
بە
شێوەیەکی
سەربەخۆ
یارمەتی
یەکتر
دەدەن،
بێ
ئەوەی
پێویستیان
بە
دەستێوەردانی کاربەدەستان بێت.
لە
هەندێ
لە
وەڵاتانی ئەورووپی، بچووکترین یەکەی
ئیداری
بە
کۆمۆن
ناوبردە دەکەن. کۆمۆنی
سەرەتایی
یا
کۆمەڵگەی
هاوبەشی
سەرەتایی
بە
یەکەمین
شێوازی
بەرهەمهێنانی
مێژوو
دەگوترێ
کە
بنچینەکەی
لەسەر
خاوەندارێتی
گشتی
بەسەر ئامرازی
سادە
و
سەرەتایی
بەرهەمهێنان
و
کاری
هەرەوەزیی دامەزرابوو.
لە
مێژووی سەدەکانی ناوەڕاستدا
پاش
ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی ڕۆما،
هەر
شارێک
ئاوەدان
بکرایە
بە
کۆمۆن
ناوبردەیان دەکرد.
کۆمۆنی پاریس،
لە
باری
مێژوییەوە
بە
دوو
حکوومەتی
شۆڕشگێڕی
پاریس
لە
ساڵەکانی (1795ـــ 1792) و 1871 گوتراوە.
لە
ئاکامی ڕاپەڕینی کرێکارانی پاریس
لە
مانگی
مارسی 1871،
بۆ
یەکەمین
جار
لە
مێژودا حکوومەتی
چینی
کرێکار
یا
کۆمۆنی پاریس دامەزرا
کە
لە
لایەن
حکوومەتی فرەنسی و
بە
یارمەتی
ئەرتەشی پرۆس
شەڵاڵی
خوێن
کرا
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمۆنیزم
کمونیسم
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمۆنیزم
Communism
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمۆنیزم
ئەم
زاراوە
لە
ڕیشەی لاتینی communis
بە
واتای هاوبەشیی وەرگیراوە.
لە
ساڵی1840 بەملاوە
کە
زاراوەی
کۆمۆنیزم
ڕەواجی
پەیدا
کردووە، مانای جۆراوجۆری لەخۆ گرتووە
کە
بریتین
لە
:
1ـــ هەوڵێکە
بۆ
پیادەکردنی
ئەو
ئاواتانەی
کە
هەندێ
لە
سۆسیالیستە خەیاڵییەکان بیریان
لێ
دەکردەوە.
بەم
پێی
ئەم
خەیاڵانە، دەبوایە
تەواوی
دارایی
و
سامانی
سەرزەوی
دابەش
بکرێت.
هەرکەس
دەبێ
کار
بکات و
بە
ڕێژەی توانستی
خۆی
بەرهەم
بهێنێت و
بە
ڕادەی پێداویستییەکانی بکەوێتە
خۆشی
و
ناز
و نیعمەتەوە.
ئەم
ڕێبازە خاوەنداریەتی شەخسی
لە
بوارەکانی ئامرازی
بەرهەمهێنان
و
کاڵا
مەسرەفییەکان
بە
شتێکی
یاساغ
دەزانێ.
2ـــ ڕێکخراوەیەکی کۆمەڵایەتییە
بە
مێتۆدێکی
زانستی
و ڕاستبینانە
کە
لە
بۆچوونەکانی مارکسدا
بەم
جۆرە
باسی
لێکراوە: «مێژووی
مرۆڤ
،
خەبات
و ململانێی
هەمیشەیی
جەماوەرە
بۆ
باشتر
کردنی
باری
گوزەران
. خەباتێک
کە
لە
قۆناغی سەرمایەداریدا پەلدەکێشێتە ململانێی چینایەتی و
سەرەنجام
بە
دیکتاتۆری
پرۆلتاریا
کۆتایی
پێ
دێت
».
لەم
سەردەمەدا تاکەکەس دەبێتە بەرهەمێکی ماقووڵی
کۆمەڵگە
کە
توانستەکانی دەگەنە ئەوپەڕی فراژووتن و
بە
تەواوی
گەشە
دەکەن.
لە
بواری ئابوورییەوە
کۆمەڵگە
بەپێی
ئەم
قانوونە
بەڕێوە
دەچێت: «
هەر
کەسێک
بە
قەدەر
تواناییەکانی و
هەر
کەسیش
بە
قەدەر
پێداویستییەکانی».
3ـــ سیستەمێکی
کۆمەڵایەتی
ـــ
ئابووری
:
بەدەر
لە
چینایەتی و مسۆگەرکردنی خاوەنداریەتی
خەڵک
بەسەر ئامرازەکانی
بەرهەمهێنان
و
یەکسانی
کۆمەڵایەتی
هەموو
ئەندامانی
کۆمەڵگە
کە
تێیدا هێزەکانی بەرهەمهێن
لەسەر
بنەمای
زانست
و تەکنۆلۆژی،
دایم
ڕوو
لە
پێشکەوتن
بن
.
مەبەست
لە
کۆمۆنیزمی
سەرەتایی
، سیستەمی
ئابووری
کۆمەڵگە
سەرەتاییەکانە
کە
گۆیا
لەم
کۆمەڵگەیانەدا سەرچاوەی
سەرەکی
ئابووری
وەک
زەوی
و
بەلەم
و … بەشی
هەموو
خەڵکانی کۆمەڵگەیە
نەک
بەشی
تاک
و تەراک و بنەماڵەکان.
بۆ
نموونە
کۆمەڵگەی
سپارتی
کۆن
.
لە
سەردەمی
کۆندا بزاوتگەڵیکی
زۆر
بەدیهاتن
کە
ئامانجی کۆمۆنیستیان هەبووە
بۆ
وێنە
بزاوتی مەزدەکییان
بە
ڕێبەرایەتی کەسێک
بەناوی
مەزدەک
کە
باوەڕی
بە
هاوبەشیی
سامان
و
ژن
بووە
و سەرچاوەی
ناکۆکی
و ململانێی چینایەتی
لەم
دوو
هۆکارە دەبینێت. پێداگرتنی ئەفلاتوونیش
لەسەر
هەڵوەشانەوەی بنەمای حاکمییەت و هاوسەرێتی (
ازدواج
)
لە
نێوان
باڵادەستان و تاقمی
دەسەڵاتدار
، دەگەڕێتەوە
بۆ
باوەڕە کۆمۆنیستیەکانی
ئەم
بیرمەندە.
سۆشیالیزم
، کۆمەڵگەیەکە
کە
بێ
هیچ
ناونجییەک
لە
سەرمایەداری
دەرباز
دەبێ
و
کۆمۆنیزم
، تەشکی
پایەبەرز
و شکۆمەندی کۆمەڵگەیە و
تەنیا
کاتێک دەتوانێ
پەرە
بستێنێ
کە
سۆشیالیزم
بە
تەواوەتی
پاوەجێ
بووبێت.
کۆمۆنیزم
، دەرەنجامی وەرچەرخانی سۆشیالیزمە.
مەرجی
ئەم
وەرچەرخانەش
ئەم
سێ
ئەرکە
سەرەکیەیە: دانانی بناغەی ماددی و تەکنیکی
کۆمۆنیزم
لەسەر
بنەمای باڵاترین تەکنۆلۆژی و ئاستی سەرەوەی دەسکەوتە زانستییەکان. پاوەجێکردنی پێوەندییە کۆمەڵایەتییەکانی
کۆمۆنیزم
و پەرەپێدان
بە
دیموکراسی
سۆشیالیستی (بڕوانە سۆسیال
دیموکراسی
). پەروەردەی ڕۆحی و جەستەیی مرۆڤی
هاوچەرخ
.
بە
گشتی
سۆشیالیزم
و
کۆمۆنیزم
،
دوو
قۆناغی
بەرز
و
نەوی
پێکهاتەیەکی
کۆمەڵایەتی
ـــ
ئابووری
پێک
دێنن
کە
بە
پێکهاتەی کۆمۆنیستی
ناوی
دەرکردووە.
کۆمۆنیزمی
نوێ
پەیوەندی
هەیە
بە
بیر
و بۆچوونەکانی مارکس و کۆمەڵگەی
بەدەر
لە
چینایەتی
کە
لەسەر
بنەمای خاوەنداریەتی
هاوبەشی
ئامرازەکانی
بەرهەمهێنان
ڕاوەستاوە. گرنگترین
دەق
بۆ
موتاڵای
کۆمۆنیزم
، «مانیفستی حیزبی کۆمۆنیست» ـە
کە
لەسەر
داوای دەستەی ڕێبەرایەتی «
یەکیەتی
کۆمۆنیستەکان» نووسراوە.
ئەم
مانیفستە
لە
لایەن
مارکس و ئینگلس (1847) نووسراوە و
لە
1848
لە
لەندەن
بڵاو
کراوەتەوە. لینین
لە
بارەی
مانیفستەکە دەڵێ: «
ئەم
نامیلکە
بە
قەدەر
چەند
کتێبی
گەورە
و
مەزن
بە
نرخە
».
لە
ڕاستیدا
مانیفست
،
بە
«ئینجیل»ی
کۆمۆنیزم
و چڵەپۆپەی ئەندێشەی مارکس و ئینگڵس
لە
قەڵەم
دراوە.
کۆمۆنیزم
بە
کردەوە
لە
دوای شۆڕشی ئۆکتۆبەری سۆڤیەت
لە
ساڵی 1917 بەدیهات. دواتر
پاش
ڕێکخستنی کۆمینتێرن (کۆمۆنیزمی نێونەتەوەیی)،
لە
لایەن
لینین و
هەروا
سیاسەتەکانی ستالین
هەوڵ
درا
هەموو
حیزبە کۆمۆنیستەکانی
جیهان
بکەونە
ژێر
چەترێکەوە و نەزمێکی
کرژ
بەسەریاندا
زاڵ
ببێت.
لە
هەلومەرجێکی وادا
هەموو
حیزبە کۆمۆنیستەکانی
جیهان
ملکەچی
سۆڤیەت
بوون
و دەبوا
لە
سیاسەتەکانی حیزبی بولشویکی سۆڤیەت پەیڕەوییان بکردایە.
پاش
مەرگی ستالین (1953) و
بەدەسەڵات
گەیشتنی خرۆشچۆف و پێشنیازی «سازانی ئاشتیخوازانە
لەگەڵ
ڕۆژاوا
» ،
پێوەندی
سۆڤیەت و
چین
کە
دوو
جەمسەری گرینگی جیهانی کۆمۆنیست
لە
ئەژمار
دەهاتن،
بەرەو
ساردبوونەوە
ڕۆیشت.
چونکە
چین
هێشتا
هەر
لایەنگری
ستالین
بوو
. ململانێی
ئەم
دوو
هێزە سەرەکییەی
کۆمۆنیزم
، لەمپەرێکی
لە
نێوان
بلۆکی ڕۆژهەڵاتدا
دروست
کرد
.
پێش
هەڵوەشانەوەی
یەکیەتی
سۆڤیەت
لە
نێوان
ساڵەکانی 1989
تا
1991، زاراوەی
کۆمۆنیزم
پتر
بۆ
ناوبردە کردنی ئایدیۆلۆژیای
ڕەسمی
و سیاسەتەکانی
ئەم
وەڵاتە و
چین
و وەڵاتانی
ئەندام
لە
پەیمانی وارشەو
بەکار
دەبرا.
لە
سەدەی بیستەمدا حیزبەکانی
پتر
لە
پەنجا
وەڵاتی
لایەنگری
کۆمۆنیزم
،
بە
شێوازی
جۆراوجۆر
چالاکییان دەنواند و
لە
هەندێ
وەڵاتیشدا دەسەڵاتیان
بەدەستەوە
بوو
.
بەڵام
پاش
ڕووخانی دیواری بەرلین و هەڵوەشانەوەی
یەکیەتی
سۆڤیەت، بزاڤی
کۆمۆنیزم
لە
جیهاندا
تووشی
نسکۆ
هات
و سیستەم و مەرامی کۆمۆنیستی
لە
وەڵاتانی بلۆکی
ڕۆژهەڵات
،
بە
ڕەسمی
کۆتایی
پێهات.
ئینجا
ئەم
وەڵاتانە ڕوویان
کردە
ئابووری
بازاڕی
ئازاد
و دەستیان
کرد
بە
پیادەکردنی
ئەو
بنەما
و سیستەمە
کە
نزیکەی 70
ساڵ
لەگەڵیدا دژایەتیان دەکرد.
جەمسەرەکانی
کۆمۆنیزم
: جەمسەرەکانی
کۆمۆنیزم
لە
جیهاندا
بریتی
بوون
لە
:
1ـــ کۆمۆنیزمی سۆڤیەت
کە
پێیان دەگوت کرملینیزم و ناوەندەکەشی مۆسکۆی پێتەختی
یەکیەتی
سۆڤیەت
بوو
.
2ـــ
مائۆئیزم
یا
کۆمۆنیزمی
چینی
(
ناسراو
بە
مائۆ تسەدۆن ڕێبەری
چین
).
3ـــ
کاسترۆئیزم
(کۆمۆنیزمی داتاشراوی
تایبەت
بە
فیدل
کاسترۆ
لە
کووبا).
4ـــ تیتۆئیزم (
ناسراو
بە
مارشاڵ تیتۆ ڕێبەری یۆگسلاڤیا).
5ـــ کۆمۆنیزمی ڕیفۆرمخواز (
کە
زۆربەی حیزبە کۆمۆنیستەکانی ئەورووپای
ڕۆژاوا
خۆیان
بەم
جەمسەرەوە هەڵواسیبوو).
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمۆنیزمی زانستی
کمونیسم
علمی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمۆنیزمی زانستی
Scientific
Communism
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمۆنیزمی زانستی
ئەم
زاراوە
لە
ساڵی 1962،
لە
لایەن
میخاییل سۆسلۆف،
بیر
داڕێژی
پایەبەرزی
سۆڤیەت
لە
کۆنگرەیەکی گەورەی ئایدیۆلۆژیک
چێ
کراوە
.
بە
باوەڕی
کۆمۆنیستەکان، کۆمۆنیزمی
زانستی
بریتییە
لە
:
زانستی
ململانێی چینایەتی
چینی
کرێکار
و شۆڕشی سۆشیالیستی و یاسامەندییە
کۆمەڵایەتی
و سیاسییەکانی
سۆشیالیزم
و
کۆمۆنیزم
. کۆمۆنیزمی
زانستی
خۆی
بە
چۆنیەتی
هەنگاونان
لە
سەرمایەدارییەوە
بۆ
سۆشیالیزم
لە
ئاستی
جیهان
و دامەزراندنی کۆمەڵگەی کۆمۆنیستی
سەرقاڵ
دەکات
کە
یەکەمین
قۆناغەکەی، سۆشیالیستی
لە
قەڵەم
دەدرێت.
لەم
ڕووەوە کۆمۆنیزمی
زانستی
، دەرەنجامی
سیاسی
کۆی
ئەو
ئایدیۆلۆژیەیە
کە
سەرەتا
بە
مەتریالیزمی
دایەلیکتیک
دەست
پێدەکا و
پاشان
«مەتریالیزمی
مێژوویی
» و «
ئابووری
سیاسی
» بەدوا خۆیدا دەهێنێت.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
کۆمی
قوزی،
کوژی
، خمیدگی، چمیدگی
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
کۆمی
کون
،
پند
، سُرین
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
کۆمی
چەمیاگی [چەماوەیی، کووڕی]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
کۆمی
قنگ
[قوون، کۆم]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
کۆمی
حَدَب، حَدَبَه، اِنحِناء، اِنحِداب، اِحدیداب، اِعوِج
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
کۆمی
اِست، مَقعَد، مَکوَه، سَبَّه
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
کۆمی
کۆمۆ٬پشت
کۆڕ
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمیسیۆنی ئابووری ئەورووپا
کمیسیون
اقتصادی اروپا
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمیسیۆنی ئابووری ئەورووپا
Economic Commission
for
Europe
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمیسیۆنی ئابووری ئەورووپا
ئەنجومەنی
ئابووری
و
کۆمەڵایەتی
ڕێکخراوەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان،
ئەم
کۆمیسیۆنەی
لە
28ی مارسی 1947
بە
مەبەستی پەرەپێدانی
هاوکاری
ئابووری
و بەرزکردنەوەی ئاستی
چالاکی
ئابووری
ئەورووپا
بۆ
پاوەجێکردنی
پێوەندی
ئابووری
وەڵاتانی ئەورووپی
لەگەڵ
وەڵاتانی
دیکە
دامەزراند. ئەندامانی کۆمیسیۆن بریتین
لە
: ئەندامانی ئەورووپی ڕێکخراوەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان و ویلایەتە یەکگرتووەکانی
ئەمریکا
.
ئەم
کۆمیسیۆنە
چەندین
کۆمیتەی
هەیە
کە
چاودێری
کاروباری
بەرد
و
خەڵووز
،
پۆڵا
، پەرەپێدانی
بازرگانی
و
کشتوکاڵ
، پیشەسازیی،
کارەبا
و
هاتوچۆ
دەکەن و وەڵاتانی ئەندامیش ساڵی
جارێک
کوبوونەوەی
جۆراوجۆر
ساز
دەکەن. بارەگای کۆمیسیۆن
لە
شاری
جنێڤ
دایە
.
پێویستە
بگوترێ
کە
ئەم
کۆمیسیۆنە
ئێستا
کارێکی
ئەوتۆ
ئەنجام
نادات و
لە
دانیشتنەکاندا
تەنها
لەمەڕ
ڕەوشی
ئابووری
و بابەتەکانی
دیکە
بیر
و
ڕا
دەگۆڕێتەوە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمیسیۆنی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان
کمیسیون
حقوق
بشر
ملل
متحد
5
6
7
8
9
10
11