(مست. مت.) ١- یارمەتی کاروانی یا هەر کەدێکی دیکە بۆ راست کردنەوەی بارێکی لاسەنگ بووبێ. ٢- (کن.) یارمەتیدانی کەسێکی تووشی گیروگرفت و ناڕەحەتی بووبێ بە تایبەتی لە لانی پارە و پووڵەوە. ئازاد حاڵی شڕ بوو شێرکۆ فریای کەوت و باری ڕاست کردەوە.

سخن دان
سخنگوی

قسەزان
نوێنەری خەڵکی ئاوایی بۆ قسەکردن

کنایه از مشاور، یاور، دستیار

برێتی لە کەسێ کە هەمەکارە و یارمەتی دەری کەسێکی تر بێ، دەستیار

دەستی لای ڕاستە،سەرەک وزیر،بەخشش،خەڵات.

نگا: دم ڕاست

دم ڕاست

دوباره ثروتمند شدن بعد از ندار شدن

دوای هەژار بوون دارا بوونەوە

ڕاست بێژ. –ی: ڕاست بێژی

مەردوومی خێل

هەموو شتێک کە ڕاست و چەپ تێک پەڕیبی

چەلیپای گاوران

چپ و راست

Left and right

ئاخێزگەی زاراوەی چەپ و ڕاست، شۆڕشی فەڕەنسەیە کە لە کۆمەڵی نەتەوەیی نوێنەرانی شۆڕشگێڕی توندڕەو لە لای چەپ و نوێنەرانی کۆنەپارێزیش لە لای ڕاستەوە دائەنیشتن. لەو سەردەمەدا ئەم دوو زاراوە مانایەکی ئاشکرا و جیاوازیان هەبوو: چەپ بە مانای شۆڕشگێڕیی و حەز بە گۆڕان کردن بووە و ڕاستیش بە واتای نەیاریکردن لەگەڵ هەر چەشنە گۆڕانێک یان گەڕانەوە بۆ ڕابردوو. بەڵام لەوە دوا، واتای زاراوەکان تووشی هەوراز و نشێو بوون و هاوکات لەگەڵ سەرهەڵدانی لاگیریی نوێی سیاسی، دیاریکردنی سنووڕێکی بەرچاو لە بەینی ئەم دوو چەمکەدا ئەستەم بووە.
بەگشتی بزاڤی چەپ بریتییە لە هەموو گرووپێکی ڕیفۆرمخواز* و شۆڕشگێڕی ئەم سەردەمە. واتە لیبراڵ و سۆسیالیست و ئانارشیست و کۆمۆنیستەکان کە لە باری ئایدیۆلۆجییەوە کەوتوونە ژێر ڕکێفەی ئەندێشەی نوێی پاش ڕێنێسانس. ئەندێشەگەڵێکی وەک: ڕاسیۆنالیزم (بڕوا بە ئەقڵ) لە بەرانبەر بڕوای ئایینی، پێشکەوتنخوازی، یەکسانخوازی، دیموکراسی و ئازادی و مرۆڤدۆستی. تایبەتمەندییەکانی چەپ بریتییە لە:
1ــ لایەنگری لە گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و ئابووری بەمەبەستی دابینکردنی یەکسانی و لەناو بردنی جیاوازی چینایەتی و کورتکردنەوەی دەستی دەوڵەت لە کاروباری کۆمەڵایەتی و ئابووری.
2ــ لایەنگری لە ئیمانی سەرزەمینی، واتە بڕوا هێنان بە پێشکەوتنی بێسنووری زانست و مرۆڤ و مێژوو لە بەرانبەر ئیمانی ئایینی و پەسڵانی، ڕووهێنانە ئەقڵ و بەڵگاندن و بڕوای فەلسەفی نائایینی و دژەئایینی.
3ــ لایەنگری لە ئینتەرناسیۆنالیزم لەبەری نیشتمانپەروەری و ناسیۆنالیزم*. بڕواهێنان بە هاوسانیی مرۆڤ و چارەنووسەکەی.
4ــ لایەنگری لە شکاندنی ترادسیۆن و نەریتەکان و حەزکردن بە شۆڕش لەبری ڕیفۆرمخوازی و ئاڕاستەکردنی پلانی نوێی کۆمەڵایەتی بەپێی پێودانگی ئایدیۆلۆجی لەبری کۆنەپارێزی و کۆنەپەرستی، بڕواهێنان بە جەماوەر وەک تاکە سەرچاوەی هەقیقەت و دەسەڵاتی سیاسی.
زاراوەی ڕاست دەربارەی زنجیرە تیۆرییەکی سیاسی دەدوێ کە لە بەرانبەر چەپ ڕادەوەستێ. لە ڕاستیدا باڵی ڕاست بۆ ناوبردەکردنی ئەو کەسانە بەکار هات کە بەرگرییان ئەکرد لە دەستێوەردان و ڕمبازێنی شۆڕشی فەرەنسە بۆ سەر دەزگەکانی پاشا. بەدرێژایی سەدەی نۆزدە زاراوەی ڕاست بە مانای قەبووڵی دەسەڵات و سەرچاوەبوونی دەزگەیەک یان کەسێک (دەوڵەت، کڵێسە، ڕێبەر) پێناسە کراوە. بڕواهێنان بە حکوومەتێکی زۆردار، موڵکداریەتی، کڵێسە و بەهێزبوونی سپا. تایبەتمەندییەکانی باڵی ڕاست لە سەدەی نۆزدە بریتین لە:
1ــ ڕەوابینینی نابەرانبەریی کۆمەڵایەتی و جیاوازیی چینایەتی لە کۆمەڵگەی سەرمایەداری لەبەرانبەر هێرشەکانی سۆشیالیزم.
2ــ پشتیوانی و داکۆکیکردن لە دەزگە مێژینەکانی کۆمەڵگە وەک خێزان، کڵێسە و پاشا لە بەرانبەر هێرشی چەپەکان.
3ــ لایەنگری توند لە ناسیۆنالیزم و بردنەسەرەوەی دەسەڵاتی نەتەوەیی و ڕێزگرتن لە کەلتووری نەتەوەیی و نەژادی لە بەرانبەر لاگیریی ئینتەرناسیۆنالیستی.
4ــ داکۆکیکردن لە ئازادی سیاسی و ئابووری تاکەکەس لە بەرانبەر هەر گوشاڕێکی دەوڵەتدا.
ڕووداوەکانی دوای شەڕی جیهانی دووهەم بە تایبەت دزەکردنی ئایدیۆلۆجی نوێی سیاسی لە ئەورووپاوە بە ئاسیا و ئەفریقا، دەسەڵات و بزاڤگەلێکی سیاسی وای هێناوەتە کایەوە کە جیاکردنەوەی ڕەگەزەکانی ڕاست و چەپ لە یەکتر دژوار دەکات. بۆ وێنە هەندێ لەم بزاڤ و حکوومەتانە لە لایەکەوە، لایەنێکی ناسیۆنالیستی بەهێزیان هەیە و لە لایەکی تریشەوە، زۆربەی دروشمەکانی چەپ دەڵێنەوە و خۆیان وەک شۆڕشگێڕێک لە قەڵەم دەدەن و بانگەشەی پێشکەوتن و گەشەسەندن دەکەن.
لەم ساڵانەی دواییدا زاراوەی ڕاست و چەپ بۆ پۆلێنبەندی ناوخۆیی حیزبەکان بەکار براوە. وەک چۆن لە حیزبی کۆنەپارێزی بەریتانیا، مەبەست لە باڵی چەپ ئەو کۆنەپارێزێنەن کە هەندێ چەمکی چەپی وەک پلان دانانی ئابووری و بەربڵاوکردنی خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی و سەربەستی داگیرکراوەکانە. لە حیزبی کرێکاری ئەم وەڵاتەش، مەبەست لە چەپ گەیشتن بە سۆشیالیزمە و لایەنگری لە ڕاست، بە واتای لیبڕاڵەکانی ئەو حیزبەیە.

صلیب
بریدن دست راست و پای چپ یا برعکس
از چپ و راست

چەپ و ڕاس
بڕینی دەسی ڕاست و لاقی چەپ یان پێچەوانە
لە ڕاستەوچۆپەوە

خاچ، چەلیپاو بۆ هەموو چتێکیش بەکار دەبرێ، کە ڕاست و چەپ تێکپەڕیبێ