قەجەری، مەحرەکە [جۆرە کورتانێکە]

بَردَعَه، رِحالَه، قَرّ، بَرزَعَه

کەسێکە کە نیشتەجێ نەبێ و،گەرمیان و کوێستان بکا

کوچری (عشایری که زمستان و تابستان به گرمسیر و سردسیر می روند)

کۆچکەر [ڕەوەند (ئەو خێڵانەی گەرمیان و کوێستان دەکەن)]

نُوری، نَوَر، نَوَریَّه، ناقِلَه

از ایل کوچنده

کۆچەراتی

چادرنشینی٬ چۆڵگەردی٬ کۆچەبەری کەسێکە نیشتە جێ نەبێ کۆچکەر و گەرمێن و کووێستانێ بکا

ئەنجومەنی زانیاری کورد

العجز

کۆیلەداری دیاردەێیکە کە پێوەندی دەسەڵاتدارێتی و ژێردەستەیی نیشان دەدات. سنووری ئەم پێوەندییە لە دەسەڵاتی کۆیلەدار بە سەر مەرگ و ژیانی کۆیلەوە بگرە تاکوو ڕێسای وشکی چاودێری بە سەر مافەکانی دوولایەن، جیاوازە. ڕەگەزی سەرەکی ئەم دیاردە مافێکە کە کۆیلەدار بەو پێیە دەتوانێ کۆیلە مەجبوور بکات هەندێ کار بە قازانجی ئەو ئەنجام بات. بازرگانی کۆیلە لە پێوەند لەگەڵ کشتوکاڵ لەو شوێنێنە کە کرێکار کەم بن، ئاسایی بووە. کۆیلەداری لە ناوماڵ، لەگەڵ کاروباری خێزان و خزمەتگوزاری شەخسی پێوەندی هەبووە. پاساوی ئەم کەشە بۆ کۆیلەدار ئەوە بووە کە سوود و بەهرەی ئابووری و ئایینی کۆیلەکان دەستەبەر دەکات.
کۆیلەداری دیاردەیەکی زۆر کۆنە و لە چوار هەزار ساڵ پێش زایین، لە شارستانەتیی سۆمەرەوە دەستی پێکرد. تەنانەت لە یۆنانی کۆنیش بووە. ئەرەستۆ، کۆیلەداری بە دەرەنجامی سروشتیی پێوەندی نێوان سوڵتە ــ فەرمانبردن و کۆیلە بە «دارایی زیندوو» ناوبردە دەکات. یاسای ڕوومی، کۆیلە نەک بە مرۆڤ نازانێ بەڵکوو لەگوێن کەرەستەیەک لە خزمەت ئامانجەکانی کۆیلەدار ناوبردەی دەکات. یەکەمین شۆڕش و ڕاپەڕینی کۆیلەکان بە ڕێبەرایەتی سپارتاکووس بەڕێوەچوو کە لە ساڵی 73ی پێش زایین بەدژی ڕژێمی کۆماری ڕۆم خەباتیان کرد.
کۆیلەداری لە هەندێ شوێنی ئەورووپا لە سەدەکانی ناوەڕاست بەردەوام بووە. بەڵام پاش دەستێوەردانی مەسێحییەکان، حاڵ و وەزعیان باشتر بووە. لە قۆناغی نوێدا کۆیلەداری بەسرایەوە بە کارکردن لە ناو مەزرای گەورە لە وەڵاتانی ڕۆژاوا و وەڵاتانی موسوڵمان (وەک کەنیز) و سەپان. لە سەدەی بیستەمدا سەرلەنوێ کۆیلەداری لە وەڵاتانێکی پیشەسازی وەک ئەڵمانیای سەردەمی نازیسم، ژیایەوە. کۆیلەداری لە دوو سەرەوە پێوەندی بووە لەگەڵ ناسیۆنالیزمدا: لە لایەکەوە بەرهەمی هەست و سۆزی ناسیۆنالیستی حکوومەتێک بووە. لە لایەکی دیکەوە، کۆیلەکان بە خۆڕاگری و ڕاپەڕین، یارمەتییان داوە بە بەهێزکردنی ناسیۆنالیزم.
مۆرکردنی پەیماننامەی 1956 لە لایەن 33 ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ باشتر کردنی هەلومەرجی کۆیلەداری، نیشانەی دەوامەی سەرسەختانەی دیاردەی کۆیلەدارییە.

بردەداری

Slavery

تَبَنگو، تَپَنگو، کَکه دان، قَقه دان

توورەکە، دەرماندان [جێگە دەرمان]

جُونَه، رَبعَه

خەریکبوون بەکیمیاوە

گیپا

کیپا: کیپاری و چای بە قلاوە زەزای/ خێرا خودێ دای خۆتی بچەرینی «ناڵبەند»