تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بەتۆ
[[به/8+تۆ «تۆم» ]]
ست.» «مک.» حاڵی ڕەپستەیەکی چڕ و پڕ بێته بەرچاو.
ئۆتۆ
ئامرازی بێدەستەڵاتی و سەرسووڕمانێیە._ئەز بەتەڕا کەتم بەڵایی: ئاها ئەوا ئەمنیش بەتۆوە کەوتمە ناو بەڵایێ، ئۆتۆدکەم ناکەم، بەڵایێ خوە ژ من ڤەناکەی
ئیمپڕاتۆ (توو) رێتی
(حمس.) ڕێژیمێکی پاتشایەتی و دەوڵەتییە کە سەرۆکەکەی ئیمپڕاتوور بێ. دوای شەڕی دووەم ئیمپڕاتۆرێتی ژاپۆن گەلێ گۆڕانی بەسەرداهات. ٢- بە تێکڕایی هەموو ئەو خاکانەی کە لە ژێر دەسەڵاتی ئیمپڕاتوورێکدا بن، مەیدانی فەرمانڕەوایی ئیمپڕاتۆرێک. ئیمپڕاتۆرێتی بریتانیا جاران ڕۆژی لێ ئاوا نەدەبوو. ب) گشت وڵاتانێ کە دەوڵەتێکی توانا و بە زیپک بە سەریان ڕادەگا، سەرۆکەکەی هەرچی دەبێ ببێ.
ئیمپڕاتۆ (یووو) ری
[[ئیمپڕاتۆر + ئی]]
(ست.) هەر شتێکی پێوەندی بە ئیمپڕاتۆرەوە هەبێ. تاجی ئیمپڕاتۆری لەسەرنا. فەرمانی ئیمپڕاتووری دەرچوو. ٢-(حمس.) تم: ئیمپڕاتۆرێتی. تێبــ.- بەم مەعنایە شێوەی داڕشتنەکەی زیاتر فارسییە تا کوردی.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئەتۆ
تۆ
ئەتۆ
ئەتۆ: ئەتۆ ئەی چرچە پیسەی لینگ گوواوی! /لەگەڵ زەڕڕاتی عاڵەم تێکەڵاوی؟ «جەنابی مەلا»
ئەتۆ
[[ستـ: توو، تووم، تڤەم، تەڤە، توم، تڤێم.، پهـ: تۆ]]
«ز.»، «مکـ.» زەمیری نەلکاوە «مونفەسیل» بۆ دووەم کەسی موفڕەد «ئەوەی قسەی دەگەڵ دەکرێ». «... بە وی گوت: ئەرێ! ئەتۆی ئەوی کە دێ یان چاوەنۆڕییەکی دیکە بین؟...» «ئینجیل: مەتی_۲۷» ٭ «کعر.، سنـ.» تۆ، «بکـ.» تە.
ئەتۆ
تۆ، تە،(هەورا.، کۆن)تەوە._ش: تۆش، تەژی. ئەتوو، تۆ
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئەستۆ
ئەستووراییی مل
ئەستۆ
ئەستوو: دەستم کە لە سەد جێگە بە سەد وەعدە شکاوە/جەبری نیە ئەم کەسرە هەتا نەیخەمە ئەستۆ «نالی»
ئەستۆ
«نا.» ئەندامێکی لەشی ئادەمیزاد و گیاندارانی چوارپێ و باڵندانە، سەلک و لەشیان تێک دەکاتەوە ٭گەردن، مل، «بکـ.» ستوو، ستووکور. خستنە ئەستۆ «سەر ئەستۆ» _ «کنـ.» ۱- هەڵاوەسینی دەستێ کە شکابێ و هەڵبەسترابێتەوە، بەملدا. «دەستم لەسەد جێگە بە سەد وەعدە شکاوە» «جەبری نییە ئەم کەسرە هەتا نەیخەیە ئەستۆ» «حەریق» ۲- سەپاندنی کار، تاوان،... بەسەر کەسێکدا: گوناهی دزییەکەیان خستە ئەستۆی، پاش قڕە و هەرایەکی زۆر دە دیناریان خستە ئەستۆی، هێندەیان کار خستۆتە ئەستۆی لە ژێری دەرناچێ. دست د ئەستۆ کردن_ «کنـ.» ۱- ئاشت کردنەوەی یەکێک۲- ئاشت بوونەوە دەگەڵ کەسێک: دەستی دە ئەستۆی کە با هیچی دە دڵیدا نەمێنێ. ۳- نیشانەی خۆشەویستییە: دەستیان دە ئەستۆی یەک کردبوو دانیشتبوون. گرتنە ئەستۆ_ «کنـ.» قبووڵ کردنی کار و فەرمانێک بۆ جێ بە جێ کردنی: نووسینەوەی کتێبــ.ەکەی گرتۆتە ئەستۆ، ئێوە ئەم کارە بگرنە ئەستۆ، پەنجا دینار قەرزداریی فەرهاد بوو گرتمە ئەستۆی خۆم ٭وە ئەستۆ گرتن. ۱- له ئەستۆدان_ «کنـ.»، ئێعدام کردن، سەر بڕین: بیبەن لە ئەستۆی دەن. تێبــ.ینی: جاران سەرپەڕاندان بە شیر، شێوەیێک بووە بۆ ئێعدامی کەسێک، جا چونکوو میرغەزەب شەمشیرەکەی بە دوودەست دەگرت و بە هەموو هێزی خۆی دایدەهێنایەوە و لە ملی کابرای دەدا، وتراوە: «لە ئەستۆی دەن». ۲- لە ئەستۆدان_ «کنـ.» بە ڕاست زانینی قسە یا کردەوەی کەسێک، تەئیید کردن، شایەتی بۆدان: لە ئەستۆی دا و کوتی باپیر ڕاست دەکا، هێندە پیاوێکی چاکە هەرچێکی بیکا و بیڵێ خەڵک بۆی لە ئەستۆ دەدەن. تێبــ.ینی: سەر بۆ لای شانی ڕاست لار دەکرێتەوە و بە لەپی دەستی ڕاست دەکێشرێ بە لاملی چەپەدا، لەوانەیە سەرچاوەی ئەم کارەش هەر بچێتەوە سەر «۱- لە ئەستۆدان» وەک بیهەوێ بڵێ ئەگەر قسەکەی ڕاست دەرنەچوو ئامادەیە لە ئەستۆی بدرێ. وە ئەستۆگرتن_ «کنـ.» تمـ: گرتنە ئەستۆ: نووسینەوەی کتێبــ.ەکەی وە ئەستۆ گرتووە، ئێوە وە ئەستۆتان گرت، م کاری وا وە ئەستۆ ناگرم.
سەرچاوە: نالی
ئەستۆ
ئەستۆ
مل، گەردن، سکوور، سکوورت، سکوورد، ستۆ، ستۆە، پشت ئەستۆ: پژمل، ئەستوورایی مل، لەئەستۆی تۆیە: لەملی تۆیە واتا تۆ بەرپرسیاری
ئەستۆ خوار
«ستـ.»، «مکـ.» ۱- حاڵی کەسێکی لەبەر هۆیەکی فیزیکی ملی ڕاست هەڵ نەچووبێ ٭مل خوار. ۲- «مجـ.» عاجز و پەرێشان، ماتومەلوول. «نۆکەر و تابیعەی کوڕی من پاکی ئەستۆ خوارە» «تحفە: جـ۲- ۲۲۱» ٭مل خوار. ۲- «کنـ.» عاجز و کەچ/۱.
ئەستۆ شکان
«مستـ. لا.»، «کنـ.» مردن، لە ناو چوون: دەک بە ئەستۆی شکاو بێتەوە «نەیێتەوە».
ئەستۆ شکاندن
«مستـ. متـ.»، «کنـ.» زیان گەیاندن بە خۆ، یا خەڵک، وەسەر تەڵە پەڕاندن: ئەوە حەمەیە و دۆغری، ساڵی بە هەزاری چووبێ ئەستۆی خۆی دەشکێنێ، وادەکەی تا ئەستۆمان بشکێنی، هەستن با بڕۆین تا لە خشتەی نەبردووین و ئەستۆی نەشکاندووین.
ئەستۆ کەچ
«ستـ.»، «مکـ.» تمـ: ئەستۆخوار/۲ «ئەستۆکەچە ڕاوەستاوە، حەزرەتی عیسا بۆی پاڕاوە» «تحفە: جـ۲- ۲۴۲».
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
ئەوتۆ
وتەیەکە پەیوەستی دەخاتە ناوەندی دوو وتارە