تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بۆقەمەله
[[1-بۆق+3-ئه‌/2+مه‌له]]
(سیە.) جۆرێک مەلەوانییە کە بۆ سەرئاو کەوتن دەست و قاچ وەکوو ئی بۆق دەجووڵێندرێ *(مک،) مەلە بۆقە. (جن.) قۆرواق مەلە.
بۆم
[[محر.فرنسی:بۆمب]]
«نا.»، «کئێر.» تم: بۆمبا.
بۆمبی باڵدار
نت.»، «کئێر.» جۆرێک تەقەمەنییه که لە خۆیەوه- بێ ئەوەی به فڕۆکە فڕێ بدرێ یا بەتۆپ و... بهاوێژرێ- دەچێته سەر شوێنی مەبەست و بەسەریا دەتە قێتەوه. تێبــ.- یەکەم شتی لەم بابەته ئەڵمانیای نازی ساڵی 1944 دایهێناوه و ئەوسا به ناوی «ڤ-2» ناوبانگی دەرکرد.
بۆمبی دەستی
نت.»، «کئێر.» تم: نارنجۆک.
بۆمچەو
«نت.» «سن.»، تم: بۆمچ.
بۆمچەوه
«نت.» «سن.»، تم: بۆمچ.
بۆن
«نا.» تم: 1- بۆ. تێبــ.ینی: وەکوو دەیبینین ئەم وشەیه دەنگی «ن» ی زیاتره له «1- بۆ» که نە له «ئاوێستایی» وه نه له «پەهلەوی» یەکەیدا دەنگێکی وانەبووه و پێشم شک نایه کە د ەنگی «ذ» ی ئاوێستایی بووبێته «ن»، له لایەکی تریشەوه «؟» گۆڕان و گەشەکردنی زمانان که هەمیشه بەرەو ساکار بوونه ماوەی ئەوە نادا بڵێن ئەم دەنگی «ن» ه، پاش ساکاربۆنەوەی وشەکه له «به ئۆزی» ئاوێستایی ڕا بۆ «بۆز» ی پەهلەوی و «بۆ» ی دوا قوناغی وشەکه، هاتۆته گۆڕێ. بۆیه من بۆ ئەوه دەچم که «بۆن»، «بێن» «بێهن» ی باکووری له «بۆ» کۆنترین و زیاتر ڕێی تێد ەچێ که وشەیێکی «مادی» بن.
بۆن خۆشکه
«تت.» گیایەکی بۆنخۆسه، لە زەوی بووره دەوڕوێ، نیو میترێک بەرز دەبێتەوه، لاسکی درێژه لق و پۆپی چڕ و پڕه، گۆڵی وەکوو ئی بابوونه وایه، شیرەیێکی لێ دەگیرێ و زۆر تاڵه، ژەهرە و زەمانی پێشوو بۆ چاک کردنی نەخۆشی ئیفلیجی، لۆغه، لەرزۆکی، فێداری، نەخۆشی مە عدە و جەرگ و کرمی ناو زگ، کەڵکیان لێ وەرگرتووه.
بۆن و بەرام
«نت.»، «مک.» تم: بۆن و بەرامه.
بۆن پێوەکردن
«مست. مت.» 1- تم: بۆن کردن/٣. 2- شتێک له لووتی خۆ نزیک کردنەوه، لەبەر ئەوەی کە بۆنێکی خۆشی لێدێ. شەمامەیێکی بەدەستەوه بوو خێرا خێرا بۆنی پێوه دەکرد. 3- «کن.» دانانی شتێک بۆ کەڵک لێ وەرگرتنی:: ئەوه ئەو باقلاوەتان بۆچی داناوه بۆنی پێوه دەکەن ؟
بۆنخۆش
«ست.» تم: بۆندار.
بۆندار
[[بۆن+دار «پب» ]]
«ست.» هەرشتێکی بۆنی خۆشی لێ هەڵبستێ:: تووتنی بۆندار، برنجی بۆندار.* بۆنخۆش، بیندار.* «بک.» بیهندار تێبــ.ینی: لەم وشەیەدا «بۆن» وەکوو «بەئۆزی» ئاوێستایی به موتڵەقی مانای «بۆنی خۆش» ه.
بۆنسۆ
«نت.»، «هل.» تم: بۆ سۆ /1
بۆنه
[[په: = هۆ، عیله‌ت]
«نا.»، «کعر.، سنجن،» لەبەر، بۆ خاتری.:: کورد به بۆ نەی جێژنی نەورۆزه هەموو ساڵێ ئاهەنگ دەگێڕن. هس.: بەهانه، بیانۆ.
بۆنگ چێتی
[[كو. تو]، [ بۆنتگ+ چی+ ئه‌تی]]
«حمس.»، «هل.» پیشەی خۆش کردنی پێستە بۆ مەشکە.
بۆنگچی
[[كو. تو]]
«هل.» ئەو کەسەیه که پێسته خۆش دەکا بۆ مەشکه.
بۆڕدان
[[1-بۆڕ+دان]]
«مست. مت.0» شکاندن و ژێرخستنی یەکێک لەو کارانەدا که حاڵ ەتی «بۆڕی» دروست دەکەن.:: شێرکۆ و نەوزاد شەڕه شیعریان دەکرد. نەوزاد شێرکۆی بۆڕ دا.
بۆڕەبۆڕ
«نت.» 1- چەند بۆڕەی یەک له دوای یەک، بۆڕەی چەند پاتاڵ بەسەریەکەوه. «مج.» 2-دەنگی ناخۆش و ناسازی ئادەمیزاد:: ئەرێ ئەم کابرایه چ بۆڕه بۆڕێکیتی؟.
بۆکڕووز
[[1-بۆ+كڕۆز]]
«نت.»، «مکسیه.» بێنی سووتانی هەندێ شت کە لە گیانداران دەکەونەوە- ئەوەی لە زانستی کیمیاییدا پێی دەڵێن: مووادی عووزوی- وەکوو: خووری، موو، ئێسک، شاخی گاوگۆڵ و... *(سن.، سیە.) بۆپڕووز. (با.) بێهن زوویرهە. (جن.) بۆکز.
بۆگەن
[بۆ + گەن (گەنین)]]
کعر.، سن.» 1- «نت.» بۆی ناخۆش که له دەرکەوتنی باوبژی ناو زگی گیانداران.، له ئاودەست، له ئاوێ که ماوەیێک له شوێنێکدا مابێتەوه و لەبەری نەڕوا، بڵاو دەبێتەوه. *«مک.» بۆ گەنیو. «با.» بێهنگەنی. «جن.» بۆگەن. 2- «مج.» «ست.»، «کعر..»، «کعر.» 1- حاڵی کەسێک یا ڕژیمێکی بیر و باوەڕی کۆنەپەرەستانەی هەبێ، ب» حاڵی یەکێکی کردوە و ڕەوشت و خووی خراپ بێ. تێبــ.- له ئاوێستادا (بەئوزه، بەئۆزی) هەر به بۆنی خۆش» گوتراوه بۆ ئەوەی که ئێستا له زمانی کوردیدا «بۆگەن، بگەنیو» ی پێ دەڵێن، له زمانی ئاوێستاییدا «گەئبینی» و لە پەهلەویدا (گەند) هاتووه ئێستاش وشەی «گەنده، گەند» له لەهجەی ناوەندی زمانی کوردیدا بەتەنیایی و لە تەرکیبی هێندێ وشەشدا و لهە ن لەهجەی «لوڕی و فەیلی» دا «گەن» به مانای «خراپ» دە کار دەکرێ.