(تابان - taban)

پرشنگدار، درەخشان، بریقەدار، بەبریق و باق، بەدرەوشین، تابان.

تابان، درخشان
مطلع ماه
تا بالا، تا پشت بام

بەدرەوشین
هەڵاتوی مانگ
تاسەرو، تاسەربان

تیشکدەرەوە.

فەلەک پەردەی شەب ئەندەر ڕۆژی سەر فانۆسی ئافاقی
زەمین و ئاسمان، لەم بانە تا ئەو بانە تابانە

ترووسکەدەر، ڕۆشناییدەر. درەخشان. نێوی ئافرەتانە. گردێکە لە باشووری (حەسیکە)ی گردی تابان لە جزیرێدا ناودارە

گرووپێکی سیاسی ـــ چەکداری کۆنەپەرست و توندڕەوی ئەفغانییە کە لە میانەی ساڵی 1994 بە یارمەتی ڕاستەوخۆی وەڵاتانی ناوچەکە بۆ وێنە پاکستان، بوونی خۆی ڕاگەیاند. زۆرینەی ئەندامەکانی لە قوتابخانە ئایینیەکانی پاکستان لە بواری ئایینی و چەکدارییەوە ڕاهاتوون. پاش ئەو ئاخۆران باخۆرانە سیاسییەی کە لەدوای پاشەکشێی هێزەکانی ئەرتەشی سوور (یەکیەتی سۆڤیەت) لە ئەفغانستان هاتەکایەوە، تالیبان بە پاڵپشتی عەرەبستانی سەعودی و پشتیوانی چەکداریی پاکستان، توانی لە سیپتەمبەری 1996 دەست بەسەر کابول (پێتەختی ئەفغانستان) دا بگرآ و نەجیبوڵلا، سەرکۆماری پێشووی ئەم وەڵاتە لە سێدارە بدات. تالیبان لە دەوامەی هێرشەکانی خۆیدا توانی لە ئاگۆستی 1998 شاری مەزار شەریف بگرێتەوە و هەزاران شیعە و ئەندامانی کۆنسولگەری ئێران لەو شارە، بە کۆمەڵ بکوژێت.
تاڵیبان پاش گرتنەوەی نزیکەی 90% خاکی ئەفغانستان ناوی وەڵاتەکەی بە «میرنشینە ئیسلامییەکانی ئەفغانستان» گۆڕی و «مەلا محەمەد عومەر»ی وەک «امیر المومنین» بە دەسەڵات گەیاند. سیاسەتی توندڕەوانەی ناوخۆ و دەرەوەی ئەم ڕژێمە، بووە هۆی بەرپابوونی ترس و خۆفێکی گەورە لەناوەوە و دەرەوەی ئەفغانستان و دوای چەندەها کوشتاری بەکۆمەڵ لە لایەن دەستوپێوەنەکەی، ڕق و کینێکی جیهانی بەدژی هەڵگیرسا.
دوابەدوای ڕووداوە تیرۆریستییەکەی یازدەی سێپتەمبەری* 2001 لە ئەمریکا، وەڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، پەنجەی گومانی بەرە و ئۆسامە بین لادەن، بەرهەڵستکاری سەعودی درێژ کرد کە لە لایەن تالیبانەوە پشتیوانی لێ دەکرێ و ئەفغانستانی کردبووە مۆڵگە و فێرگەی هێزە تیرۆریستییەکانی خۆی بەدژی ئەو شتەی کە پێی دەگوت، بەرژەوەندی ئیمپریالیزمی جیهانی.
تاڵیبان کە نەیدەویست بین لادەن ڕادەستی ئەمریکا بکات و بنکەکانی«ئەلقاعیدە» * کۆ بکاتەوە، کەوتە بەر هەڕەشە و غەزەبی چەکداریی ئەمریکا و لە 7/11/2001، هێزەکانی ئەمریکا، هێرشیان بردە سەر خاکی ئەفغانستان و بە ساڕووخ و فڕۆکەی جەنگی ئەم وەڵاتەیان دابێژا. بەم بۆنەوە ڕێگە بۆ نەیاران و بەرهەڵستکارانی تاڵیبان خۆش بوو. لەم سەروبەندەدا کە یەکیەتی باکوور بە ڕێبەرایەتی ئەحمەد شامەسعوود، شیرازەی لێکپچڕا بوو، توانی هێزەکانی خۆی تەیار بکاتەوە و بە پشتگیریی نێودەوڵەتی دەست بەسەر کابولدا بگرێت. تاڵیبان، کە تەنیا ڕێگەی هەڵاتنی بۆ مابۆوە سەنگەرەکانی خۆی چۆڵکرد و پەڕەوازەی کوێستانەکان بوو. پاش دامەزرانی«لۆیە جەرگە» (ژووەنی 2002) حامید کارزای بە سەرۆککۆماری ئەفغانستان هەڵبێژدرا.
لەو کاتەوە تاکوو بەرایی ساڵی 2010 هێزەکانی ناتۆ خاکی ئەم وەڵاتەیان چوڵ نەکردووە و جارجارێک لە لایەن چەکداری تاڵیبان دەکەونە بەر هێرش و ئێستەش ئاسایش بۆ ئەم وەڵاتە نەگەراوەتەوە.

طالبان

Taliban

(تەڕزەبان - terzeban)

تەڕ زمان، زمان تەڕ، دەم ته ڕ قسەزان.

(تونبان - tunban)

بیجامه، دەرپێ.

شایلۆغان، تووتەک. تاخمی مۆزیقە

(سوئبان - su’ban)

ماری گەوره, ئەژدیها, حەزیا, زەها, هەژدیها, ئەژدەها.

(جادو زه بان - cadû zeban)

شیرین گوتار, زمان شیرین, ده م ته ڕ, زمان لوس.

(جەبان - ceban)

ترسنۆک، بێ¬زاخ، بێ¬جورئەت.

(جەببان - ceban)

دەشتی کاکی به کاکی، سارا، گۆڕستان، بیابان.

(جەببان - ceban)

پەنیر فرۆش.

(جەببان - cebban)

دەشتی تەختی رووتەن، سارا، بیابان، گۆڕستان.

(جولبان - culban)

جۆرە رووەکێکە، خلێرە، پۆڵکە، گاگۆز.

(جونوب جونبان - cunub cunban)

لە حاڵی جوڵاندا.

(جونبان - cunban)

جوڵان، جوڵاو، جماو، بزاو.