لەڕێ لادان
دوورە پەرێز وێستان

(کەمابیش – kemab)

کەم تا زۆر، کەم دابێژێک.

کۆخین.

ئەو دوو دارەیە کە دەکەوێتە سەر ملی گای جووت

چوب گردنبند گاو هنگام شخم زدن
ریشه دندان

دوو داری سەر نیر کە دەچتە ملی گاجووتەوە، کەڵەوە
ڕیشەی ددان، ڕەگی دران

قولابە٬ دارێکی ئاڵقەیە لە نیری دەخرێ ٬ ئەو دوودارەیە٬ کە دەخرێتە سەر ملی گاجووت.

ڕۆچنە.

کولی ٬ کووت٬ برین٬ قوونێر٬ (باد.)ژوورێکە لە حەسیر و قامیش دروستکرابێ . (بابا.٬ هەو.٬ ڕەوا.٬ ئەردە.) دڵ بەخەم٬ پەرۆشدار٬ دڵی خەفەتبار٬ (باک.) پارچە٬ کوت٬ لەت٬ (باد.) کول.

مەمرەمەژی بۆ خوواردنێک بەکاردەبرێ٬ کەزۆرکەم و ناڕێک بێ.

غُلبَه (سوراخ باغ که آب از آن عبور کند)

[ (کونی باخ کە ئاوی لێوە تێدەپەڕێت)]

بالَوعَه

ئاوورگ٬ ئاگردان٬ قۆرتی ئاگری٬ سێپێ لە ئاسن٬ سێکوچکە٬ (کەبەردبێ).

لە کۆتابوون نەیەت.

دلقک

گاڵتەجار، حەنەک چی

Mahabad republic

جمهوری کردستان (مهاباد)

لە شەڕی دووهەمی جیهانیدا ئەگەرچی ئێران بێلایەنی خۆی ڕاگەیاندبوو بەڵام لە لایەن بەریتانیا و ڕووسەکانەوە لە ئاگۆستی 1941، کەرتی ڕۆژاوای ئێران داگیر کرا. بەریتانیا، بۆ پاراستنی کەرتی ڕۆژهەڵاتی عێراق ناوچەی کرماشانی گرت و ڕووسەکانیش، ئازەرباییجانی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا بێجگە لە شارەکانی مەهاباد و شنۆ و نەغەدەی داگیر کرد. لەم ناوەدا ناوچەی مەهاباد و سەقز، لە کۆنترۆڵی هیچ لایەنێک نەبوو. نەبوونی هیچ هێزێکی دەسەڵاتدار (تەنانەت ئێرانیش) لە ناوچەکەدا زەمینەی بۆ دامەزراندنی حکوومەتێکی خودموختار خۆش دەکرد.
ئەم دۆخە، لانیکەم تا کۆتایی شەڕی جیهانی دووهەم بەردەوام بوو. قازی محەمەد ساڵێک دوای دامەزرانی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران لە 22ی ژانوییەی 1946، لە مەیدانی چوارچرای مەهاباد، کۆماری کوردستانی ڕاگەیاند. قازی محەمەد چەند ڕۆژ دواتر ئەنجومەنی وەزیرانی کۆمارییەکەی ڕاگەیاند کە پێکهاتبوو لە حاجی بابەشێخ، سەرەک وەزیر و 12 وەزیری دیکە.
کۆماری کوردستان و دەوڵەتی کوردی تەنیا 11 مانگی خایاند. هەر بۆیە لە ڕێکەوتی 17ی دێسەمبەری 1947، دوور لە پشتیوانی ڕووسەکان، هێزە سەربازییەکانی ڕژێمی پاشایەتی هێرشیان کردە مەهاباد و شارەکانی دەوروبەر و کۆماری نوێباو ڕووخا. سەرەتای ژانوییەی 1947 دەوڵەتی ئێران دادگەیەکی سەربازی بۆ قازی محەمەد و براکەی و ئامۆزاکەی، سەدر و سەیف سازاند و لە ڕێکەوتی 23ی ئەو مانگە لە سێدارە دران و کۆماری کوردستان کۆتایی پێهات.
کۆریس کۆچیرا، مێژونووسی بەناوبانگ دەربارەی هۆی ڕووخانی کۆماری مەهاباد لە زمانی مەلا مستەفا بارزانییەوە دەنووسێت: «ئەوە کورد نەبوو کە لە هێزەکانی ئەرتەشی ئێران تووشی شکست بێت بەڵکوو ئەوە یەکیەتی سۆڤیەت بوو کە لە بەرانبەر ئەمریکا و بەریتانیادا شکستی خواردبوو!». لەو هۆکارانەی کە دەتوانێ ئەم بۆچوونە بسەلمێنێت، یەکەم، چوونەدەرەوەی هێزەکانی ئەرتەشی ڕووس بوو لە ئێران. دووهەم، قسەکانی باڵیۆزی ئەمریکا لە تاران کە گوتبووی، دەوڵەتی ئەمریکا لە یەکپارچەیی خاکی ئێران داکۆکی دەکات.