«نتـ.»، «مکـ.» تمـ: ئاویلکە: لە ئاوزەنگییان دایە. ٭ئاوزینگ. ئاوەزینگ.

«نا.» دڵۆپە ئاوێکە شەوی بەهاران، لە بەرە بەیانا دەنیشێتە سەر گژوگیا و هەر شتێکی تر کە لە بەر هەوای ئازاد داندرابێ. «لەب پڕ لە تەبەسسوم بە نەسیمێکی بەهاران» «ئاونگی بەیانانی بنێشێ لەسەر کەناران» «ئەدەب: گمـ: ۴۴» ٭خوناو. شەونم. «سنـ.» قەراو.

«ستـ.»، «سنـ.» ۱- زەوی و زارێ کە بە ئاوی ڕووبار و ئەستێڵ و... کشتوکاڵی لێبکرێ. ٭۱- ئاویە. بەراو.. //دێم۲- ڕەنگی ئاو کە زۆر لە جێگایەک کۆبووبێتەوە «گۆم، بەحر...» ٭ «مکـ.» عابی. ۳- ئەو گیاندارانەی لە ئاوا دەژین.: ماری ئاوی.

«سـ.»، «سنـ.» تر: ۱_ئاوی/۱.

«سمفـ.»، «مکـ.» ۱-حاڵی شتێ کە زۆر لە ژێر ئاوا مابێتەوە، یا زۆر ئاوی بەسەردا ڕۆییشتبێ و لێک و لووس بووبێ.: خیزی بن چۆمان ئاوەسوو دەبن. ۲-حاڵی شتێک بە ئاو تەڕ بکرێ و لە بەردەزوورە یا هەر شتێکی تر بخشێندرێ تا ساف و لووس ببێ.: هەڵماتەکەی ڕەشۆ ئاوەسوو کراوە. ۳- «کن.»، «سنـ» ئینسانی بێ شەرم، پیاوی چاو قایمی بێ چاوەڕوو. هس.: چەقاوسوو.

«ستـ.» ۱-هەرشتێکی وەکوو ئاو شل بێ، (عا.) مایع. ۲- «سنـ.» تەڕ.

«ند.» بۆ سەرسوڕمانێکی زۆر بە کاردێت. ئای ئای!! خۆ لێشم مۆڕ دەبێتەوە. ئای ئای خۆ هێشتا ئەویش ناڕازییە.

«پبـ.» بە دوای «ناو» ێکەوە دەلکێ و دەیکا بە «سفەت» .: هێشتا خەواڵوو بوو چاوی هەڵدەگڵۆفی. تێبــ. ــ ا» ئەم پاشبەندە تەنیا «ناوی مەعنا» ی دەچێتە سەر و بۆ ناوی زات «ــ ئاوی» مان هەیە. ب» ئەوەندەی پێم شک بێ هەر لە وشەی «خەواڵوو» دا ماوەتەوە، ئەگەر دەگەڵ ناوی تریش بە کار هاتبێ لە بیر چۆتەوە. هس.: ئالوودە.

«نا.» مانگی هەشتەمی ساڵی ڕۆمی، دەکەوێتە نێوان تەممووز و ئەیلوول. * ئاغستۆس، ئۆت.

«نتـ..» بەڕەونەق، خاوەن جەوهەر «بۆ تیغ».

«نتــ.»، «مکـ..» جوورە گولەباغێکە، ڕەنگی سووری مەیلە و بنەوشە و بۆنی لە گوڵی گوڵاو کەمترە و گوڵاوەشی لێ ناگیرێ.

«نا.»، «بکـ.» ١- خاک و خۆڵ، تۆز. ئاخی باڕوود «خاکی بارووت» شۆرە. تێبــ. ـ ئەم وشەیە لە لەهجەی ناوەندی زمانی کوردیدا لە بیر چۆتەوە و تەنیا لە هەندێ مەڵبەند، زیاتر لە هەولێر و دەور و پشتی لە وشەی «ئاخەلێوە» دا ماوەتەوە کە ئەمەشیان لە موکوریان و هێندێ ناوچەی تر هەر بۆتە «خاکەلێوە».

«ئمـ.» بۆ سەرکۆنەکردن، لۆمە یا داوای نەکردنی کارێک. □ «کوڕە ئاخر وازی لێ بێنە»، «ئاخر لە سەر چیم هەیە غەیانی». «تحفە: ج٢- ٢١٥» : ئاخر ئەمە کاری کردنێیە؟ ئاخر نەچی باشترە.

(ئم.) بۆ لۆمە و سەرکۆنە کردنە لە سەر کردنی کارێک کە لە پێشدا داوای نەکردنی کرابێ: ئاخری هەر چووی، ئاخری شکاندت، ئاخری وای لێدەکەی بە کەڵکی هیچ نەیەت.

«نا.» ١- خواردنەوەیێکی ئالکۆلدارە، ٧٠- ٥٠ % ئالکۆلی تێدایە، خواردنەوەی پیاو سەرخۆش دەکا. بە شێوەیەکی تایبەتی «تمـ: ئارەق گرتن» لە ترێ، کشمیش، خورما و هەندێ میوەی تر دەگیرێ. تێبــ. وشەی ئارەق بە تەنیایی ئارەقی ترێ، کشمیش و خورما دەگەیێنی بۆ ئارەقی میوەی تر دەبێ ناوی میوەکەی دەگەڵ بگوترێ: ئارەقی ئاڵوباڵوو، ئارەقی سێو. ٢- جەوهەری هەندێ گژوگیایە کە بە شێوەی تایبەتی و بۆ مەبەستی جیاجیا ئەگیرێ: ئارەقی جاترە، ئارەقی شاتەڕە. تێبــ. ــ جگە لە گوڵاو کە بۆ بۆنخۆشی دەگیرێ، مەبەستی گرتنی ئارەقی گژوگیا، لە کوردستان، بۆ داوودەرمانە.

«نا.»، «سنـ.» دارێکە لە دیواری هەڵدەکێشن بۆ ئەوەی قایم تر بێ * «سنـ.» دیمەک. تێبــ. ــ ١» دیوار چ بە خشت و بەرد یا موورە بێ پاش ئەوەی هەندێ بەرز دەبێتەوە ئاڵوودار یا هەر پارچە دارێکی تری لە سەر دادەنێن و دیسان هەڵیدەستێنن و هەروا ناو بە ناو دارێکی تێدەخەن ئەمەش بۆ ئەوەیە کە دیوارەکە لە سەرێرا بۆ خوارەوە شکست نەیێنێ. بابلییەکەن بۆ ئەم کارە قامیشیان دە کار کردووە. ٢» لە قامووسەکانی کوردی کە لەبەر دەستم بوون «مردۆخ» ئەم وشەیەی نووسیوەو مەعنا فارسییەکەی بە «مەهار» و «ئەرەقە» لێکداوەتەوە و بۆ زیاتر ڕوون کردنەوەش نووسیوێتی «تیر توی دیوار» یەعنی: داری ناو دیوار، بەڵام قامووسەکانی فارسی «ئەرەقە» هەر ناگرن و «ماهار» یش لە فارسیدا هەر بە مەهاری وڵاخ دەگوترێ و هیچیان بە «داری نێو دیوار» نەکوتراون. «خاڵ» یش ئەم وشەیەی بە دوو مانای «١- ئارەقە» و مەهاری وڵاخ نووسیوە.

«نا.» ١- نیشانە و شوێنەوارێکی لە شتێک مابێتەوە □ «وا ئەزانم مووڕزیوی پێستی دەباغجانە بوو» «چونکو ئاساری کەتیرە و جەوت و مازووی پێوە بوو» «ڕەزا ــ٣٥». ٢- پاشماوەی سەنعات و خانوو، ئەشکەوت و نووسینی سەر تاشە بەردان، سکە و کەلوپەلی جۆربەجۆر کە لە ژیانی شارستانێتی کۆنی ئادەمیزاد بە جێ ماوە و لە ژێر خاک دەدۆزرێنەوە و لە عەنتیکەخانە دادەنرێن: بەردەنووسەکەی پەیکوڵی ئاساری «نەرسی» پاتشای ساسانییە. ئەشکەوتی کەرەفتوو لە سەر ڕێگای «سنە» و «سەقز» ە یەکێکە لە ئاسارەکانی کوردستان. تێبــ.: ئەم وشەیە بە شێوەی جەمع لە عەرەبیدا هاتۆتە ناو زمانی کوردی، بەڵام وەکوو «مفرد» دە کار دەکرێت.

«نا.» «سنـ.» هەوا و جەڕاحەتی کە لە کوان و بریناندا کۆ دەبێتەوە * چڵک. زووخ. زۆخ. کێم. هەوا.

«پێبـ.» تمـ: ٢- «ئاوــ»

«ئمـ.» ١- پاشبەندی جەمعە بۆ ناوان: ترکان، کوردان، عەجەمان، چاوانی دەردێنم. □ «سووریلەی خوریلە هەرمێیانیش دەخوا و درۆیانیش دەکا». * گەل، «ــ ئێل»، یەل. ٢- بە دوای ئەو ناوانەوە دەنووسێ کە کات پێشان دەدەن.: ئێواران، بەیانیان، بەرە جێژنان، بەهاران، خەرمانان، ڕۆژان، نوێژی خەوتنان. ٣- بە دوای جێگاوە دەنوسێ: ئێران، بەرانان «شاخێکە نیزیکی سلەیمانی»، دیلمان، سیدەکان، سەرقەبران، شۆڕان، لەندی شێخان «شاخێکە لە کوردستانی ئێران». ٤- نیشانەی درێژخایێنی کارێکە: گەڵارێزان، مێوەگەنان. ٥- پاشبەندی سفەتی فاعیلییە.: ڕەوان، پەشیمان، نیگەران، هەڵەداوان. ٦- نیشانەی ئاهەنگ و جەژنە.: خەتەنەسووران، خەنەبەندان. ٧- بە دوای سفەتەوە دەنووسێ و دەیکا بە ناو.: ئەستووران، باریکان، نەرمان، سوورکان، ڕاستان.