جۆرێ ئەسپنگی تووکنە بنکێکی هەیە لە جۆزەرداندا دەری دێنن و دەیخۆن: دیاری شوانە وێلە ئاڵەکۆکە

«نتـ.» گیایەکی بەهاریە، هەر زوو لە پەنا ڕنوە بەفران سەردەردێنێ، لە شنگ دەچێ، بەڵام گەڵای پانترە و تووکن، بستێک بەرز دەبێتەوە، گوڵێکی زەردی هەیە، ڕەگی کەم لە زەوی دەچێتە خوار، بنێکی خڕی هەیە دەخورێ. تێبــ. ــ لە فۆلکلۆری کوردیدا لە زمان بەفرەوە ئاوا بە ئاڵەکۆک کوتراوە: «ئاڵەکۆکە پرچنە، چۆڕ چۆڕەم کەوتە بنە، چبکەم لەو ماڵ و ژنە.» * ئاڵەقۆق، هەڵەکۆک.

هەڵەکۆک، (با) ئاڵیکۆک،(کۆ) پیشۆک، (بڵ) ئاڵیقۆق،(هەورا) هاڵەکۆک،(هەو) پرچۆکە، قسزبەلە، گیایەکە وەکوو ئەسپنگی وایە و بۆ ڕەوانی زۆر پڕسوودە

شەڵوار بەکۆڵ، ڕخە، شەلەمە، گیایەکی بەهارییەو بۆ ڕەوانی زۆر باشە

تراخم

نەخۆشیەکی چاوە، تەراخوم

ئاخ

حرف درد
حرف تعجب

هاوار لە ئێشانئای مردم
وشەی سەیرمان: ئای چەند سەیرە

«ند.» بۆ چەند مەبەست بە کار دێت. ۱- بۆ پێشاندان و دەربڕینی هەست کردن بە هەموو ئێش و ئازارێکی ماددی کە بە لەشی ئینسان دەگا. ۲- بۆ دەربڕینی هەست بە ئازادی مەعنەوی. تێبــ.ینی: لەم حاڵەتەدا «ئا» یەکە درێژ دەکرێتەوە و پاش «ی» کەش نیمچە دەنگێکی «شهـ» بەر گوێ دەکەوێ.: ئای! بابەڕۆ لەو کۆستە گرانە. ۳- بۆ دەربڕینی هەستی واق وڕمان، سەرسوڕمان یا خۆشییەکی تێکەڵ بە وانە.: ئای دنیا سەیرە ها!، ئای بابە! لەو بەزمە، ئای، کارت کرد، ئای لەو خۆشییە. ۴- بۆ گاڵتە پێکردن «بە کەسێ، بە شتێ» : ئای بە لاقی خێوی. ئای تڕحێو. ٭ئاخ، ئۆف «بۆ ۱، ۲، ۳»، ۱_ئەی/۲ «بۆ۳» های «بۆ ۳و۴» هەی «بۆ۴».

وای، ووشەیێکە بۆ گەپ لێدان و سەرسووڕمانێیە

لەکاتی پێگەیشتنی و یا دیتنی و یا بیستنی کارەساتێکەو یا لە سەردەمی واق و ووڕمانێدا بەکار دەبرێ، ئاخ، ئاووف، ئۆف، ئاە، ئۆە، ئەدی، ئەی، ئۆی، ئاییش، ئۆ، وای، های، ئۆخ

حرف تعجب

وشەی سەیرمانە: ئای ئای لووتی چەند زلە!

جوورە گۆرانیێکی کۆنی کوردییە. چۆن چۆن، لەکاتی سەرزەنش و بەسەر ڕۆیشتنیدا بەکار دەبرێ

جوورە گۆرانیێکی کۆنی کوردییە

وای!، واخ!، وخ!، دخ!، آخ!، آه!، اوە!، های!، وی!، وا!، ویک! (کلمەی تألم و تحسر است.)

وای! (کلمەی استحقار و تعجب است.)

های!، ئاخ!، ئۆف! [ئایش! (وشەی ئێش و پەشیمانی دەبڕێنە.)]

[وەی لەوە! (وشەی بە بچووک زانین و سەیرمانە.)]