تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



برایی
[[ برا /١+ ٢- ئی ]]
«حمس.» تم: برایەتی.
بنەوشەیی
[[بنه‌وشە+3-ئی]]
1- «ست.» هەر شتێکی پەیوەندی و نیسبەتی دەگەڵ گوڵی «وەنەوشه هەبێ و، هەرچێکی ڕەنگی وەک گوڵی وەنەوشە وابێ. 2- «نا.»، «سیم.» تم: بنەوش.
بۆشایی
[[تو. كو.][ [ بۆش ئایی/1] ]
«نت.» 1- ئەو جێگەیەی که «زەوی» له ڕێزی کۆمەڵە ئەستێرەی سەر به هەتاو تێیدا دەگەڕێ، «عا.» فضا. 2- پارچە زەوی یا جێگەیەکی بەرین. 3- جێگای یەک یا چەند زەلام لەناو کۆمەڵێ خەڵکا که بە ڕێز ڕاوەستا بن. 4-پله و پایەکی ڕەسمی و کۆمەڵایەتی لە دەزگای دەوڵەت یا وڵاتێکدا که خاوەنەکەی لادرابێ یا به هەرجۆرێکی دیکه شوێنەکەی بەتاڵ بووبێ:: مردنی جەماڵ عەبدونناسر بۆشایێکی زلی له «میسر» دا بە جێ هێشت.
(-ئەکیی)
(پب.) ١- بە دوای بەندی کات و شوێن (قەیدی زەمان مەکان)ەوە دەنووسێ و قەیدێکی تازە یا سفەتی لێ پێکدێنێ. ئێجگارەکی، پێشەکی. ٢- بە دوای هەندێ سفەت و ناوانەوە دەلکێ و سفەتێکی لێ دروست دەکا. خێڵەکیی، دەشتەکیی، سەرسەرەکیی، کەرەکیی. ٣- بە هەندێ ناوی مرەکەبەوە دەنووسێ، وشەیەکی لەم تەرکیبە پێکدێت، بەیانی حاڵەت دەکا. دووپشتەکیی، سێ جرتەکیی، چوارمەردەکیی، پێنج خشتەکیی. تێبــ. آ) لە هەموو حاڵەتەکاندا ئەم پاشبەندە مانای (بە شێوەی) لە مانای وشەکە زیاد دەکا. ب) ئەگەر دوایی ئەو ناوەی دەگەڵ ئەم پاشبەندە تەرکیب دەبێ (بزوێن) بێ، لە تەرکیبدا دەڕوا.
ئازایی
[[ ١- ئازا + ٢-ئی] ]
«نمسـ.» خۆڕاگرتن و ڕاوەستان بەرامبەر خەتەر و مەترسی، بەرانبەر ئێش و ئازار و بەسەرهاتی ناخۆش: ئەمە ئازاریی پێ ناڵێن پیاو خۆی بخاتە مەترسییەوە * «بکـ.» ئازاتی، ئازاهی.
ئاسوودەیی
[[ ئاسوودە + ٢- ئی] ]
١- حاڵەتی بێ گیروگرفتی. ٢- سەر سووکی و بێ قڕە و بڕەيی. ٣- ئاڕامی و بێ شەڕ و شۆری.
ئاسپایی
«سـ.» تمـ: ئەسپایی. بە ئاسپایی: «بنتـ.» تمـ: بە ئەسپایی.
ئاش وەستایی
«حمسـ.» ئیشی ئاش وەستا. کاری نانەوە و چاکردنەوەی ئاش.: ئەرێ کاکەسەنی دێبۆکری ئێستاش هەر ئاش وەستایی دەکا؟
ئاشکرایی
«حمسـ.» چلۆنایەتی شتێ یا کار و مەسەلەیێکی بێ گرێ و گۆڵ. سادەیی و ڕوونی و بێ پێچ و پەنایی.: ئاشکرایی لەمە زیاتر! کە خۆی پێی لێدەنێ.
ئاشکرایی لێ گوتن
دەرخستنی نهێنی مەسەلە و کارێک، کە دوو یان چەند کەس بیزانن، لە لایەن یەکێک لە خۆیانەوە. : ئاشکرایی لێ بڵێ با بە خۆیدا بشکێتەوە. * ڕاستی لێ گوتن. ئیعتیڕاف لە سەر کردن.
ئاغایی
[[ ئاغا+ئی ]]
تمـ: ئاغایەتی.
ئامادەیی
«حمسـ.»، «نتـ.»، «کعر.» سازی و تەیاری، حازر بە دەستی.: ئامادەیی خۆی پێشان دا بۆ هاوکاری.
ئاوارەیی
«حمسـ.» بێ خانومانی، حاڵەتی دوورکەوتنەوە لە ماڵ و حاڵ و نیشتیمان. دووری لە وڵات: ئەگەر ئەمە ئاوارەیی نەبێ، ئەدی ئاوارەیی چۆنە. * سەرگەردانی، دەربەردەری.
ئاوایی
[[پهـ: اپاتیهـ]، [١- ئاوا/١ +٢- ئی]]
«نتـ.» ۱_تمـ: ۱_ئاوەدانی/۱، ۲_ئاوەدانی. *«بک.» ئاڤاهی.
ئاگایی
«حمسـ.»، «سنـ.» ١- تمـ: ئاگا. ٢- لێزانین، سەلیقە، پێشکان. سەرڕشتە.
ئاڵایی
[ ١[- ئاڵا/ ٢ + ٣ - ئی] ]
«ستـ.»، «سنـ.» شتی ڕەنگاو ڕەنگ، هەر شتێ چەند ڕەنگی هەبێ * ئاڵ و واڵا. تێبــ. ـــ وا دیارە لەبەر ئەوەی کە هەموو «ئاڵا» یەک لەم زەمانەدا زیاتر لە ڕەنگێکی تێدایە، ئەم وشەیە بەم مانایە هاتۆتە مەیدان.
ئایی
«پبـ.» ۱- بە دوای سفەتەوە دەنووسێ و دەیکا بە ناو «حاسڵ مەسدەر» : «درێژ» درێژایی، «سوور» سوورایی، «ڕووناک» ڕووناکایی. ۲- دەگەڵ هەندێک ناوان تەرکیب دەبێ و ناوێکی تازە «حاسڵ مەسدەر» ی لێ دروست دەکا.: «ترووسکە» ترووسکایی، «دەشت» دەشتایی، «گۆڕ» گۆڕایی.
ئۆنکیی ڕەم
[[ئۆنکی «=ئۆن ئیکی=+ڕەم «=دڕەم» ][تو. کو.] ]
«نتـ.» «کعر.» سەنگێکە بۆ کێشانی شت، بەشێکە لە ۳۲ بەشی حۆقەیەک، بە حۆقەی سلەیمانی دەکاتە۱۱۰ گڕام.
ئیبتدایی
[[=عا.: ابتدائی]]
(س.) حاڵی شتێک کە لە ڕێزا پێش هاوچەشنەکانی خۆی بێت. خوێندنی ئیبتدایی، مەدرەسەی ئیبتدایی.
ئیشکایی
[[ئیشک + ئایی]]
(نت.) تم: ئیشکانی.