تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئیسقا (یی)
[[محر. عا.: ئیستسقا]]
(نا.) تم: ئاوبەند. ((کێ بە کەدووی ئەو نۆشا ئاو سەرد)) (( نەوی جە ئیسقا وێنەی کەدوو زەرد)) (خانا- ١٥١) ئەوە بۆ هێندە ئاو دەخواتەوە دەڵێی ئیسقایی گرتووە.
بایینجانی
[[بایینجان/١-ب+٣-ئی]]
«ست.»، «مک.» ڕەنگی بەڕەنگی توێکڵی بایینجانی ڕەش، بنەوشی تاریک.
ئاساییشت
[[ پهـ: ئاساییشن ]]
«نمسـ.» ١- تمـ: حەسانەوە. ٢- هێمنی و ئارامی، بێ قڕە و بڕەیی: پاتشام بە سڵامەت دنیا ئەمن و ئاساییشە. ئەم منداڵانە ئاساییشیان لەم ماڵە هەڵگرتووە. تێبــ. ــ ١- پیتی «ت» ی دوایی ئەم وشەیە لە قسەکردنا لەبەر قورسی دەکەوی یان بە حاڵ دەنگی دەردەکەوێ. ٢- مەسدەری ئەم وشەیە کە لە زمانی کوردیدا بۆتە «حەسانەوە»، ئەم «نمسـ.» ە و «نمغـ.» ی ئاسوودە و «حمسـ.» ی ئاسانی و «سـ.» ی ئاسانی لەپاش جێماوە، لە فارسیشدا دوو مەسدەری «ئاساییدەن» و «ئاسوودەن» ی هەیە.
ئاو لەبەر دڵ ڕۆیین
١- دڵ دەخێڵەکەوە هاتن و لە حاڵی ڕشانەوەدا بوون. ٢- «کنـ.» برسێتی زۆر، زۆر برسی بوون.
ئاوی گەرم لە ژێر «لەبەر» ڕۆییشتن
«کنـ.» میز بە خۆدا کردن، میز دەبنەخۆ کردن. □ «سەری وەبن کڵاوی کەوتووه، ئاوی گەرمی لە ژێر دەڕوا»
ئاڕاییش
[[ پهـ: ئاراییشن] ]
«نمسـ.» ١- ڕازاندنەوە. ٢- جوان و ڕێک و پێک کردنی شتێک یا کەسێ. ٣- خشڵ و ئەسپابی جوانی بە خۆوەکردن □ «کچی پاتشای بە حەوت قەڵەم خۆی ئاڕاییشن دابوو...» تێبــ.: ئەم وشەیە لە دوای «ش» ەکەیەوە «ت» یەکی هەیە، بەڵام لە بەر قورسی، یان فڕێ دەردێ یان بە حاڵ دەردەکەوێ □ . چیشبەن ئاڕاییش سەر تا وە دامان مەر خاڵۆم وەعەزم سەیر تان ئامان «مەولەوی: مکبـ ــ ١٤١».
ئاڕاییش دان
«مستـ. متـ.» تمـ: ئاڕاییش. خۆ ئاڕاییش دان: خۆ جوان کردن، خۆ ڕازاندنەوە «بۆ ژنان». حەوت قەڵەم خۆ ئاڕاییش دان: خۆ جوان کردنی ژنان بە حەوت جۆرە کەلوپەلی خۆڕازاندنەوە: ١- خەنە. ٢- ڕەنگ «وەسمە». ٣- کل. ٤- سووراو. ٥- سپیاو. ٦- خاڵ. ٧- میل.
ئاییا
[[؟]]
«نا.»، «سنـ.» خوشکی باوک «تمـ: مخـ. جـ۱_۳۷». ٭پوور، میمک، میمی.
ئاییسان
«مسـ. لا.»، «مکـ.» سووتانی شتێک بە گڕەوە، چ بۆ ڕووناکیی وەکوو چرا، چ بۆ گەرمایی وەکوو ئاگرێکە بە دار و سووتەمەنی تر بۆ چێشت لێنان و مەبەستی دیکە دەکرێتەوە.: ئاگرت ناییسێ «نەئایسێ»، بزانە ئاگرەکە داییسێ «دە ئایسێ» ؟، تا درەنگ چرایان هەر دایسا «دە ئایسا». _هەڵایسان [هەڵ «بێبفـ.» +ئایسان] «مستـ. لا.» «کنـ.» پەیدابوونی شەڕ و شۆر و هەرا لە نێوان دوو یا چەند کەس، یان دەوڵەتاندا.
ئایین
[[په: ئایێن، ئایین]]
«نا.» ۱_مەزهەب، ڕی و شوێنی دینی. «زەعیف بێ خوا نە خواستە ئیعتقادت» «بە ئایین و بە ئەرکان و بە ئەتوار» «ڕەزا_۲۳». ۲_ڕئ و شوێن بە موتڵەقی، داب و دەستوور.
ئاییندە
[[فر]]
«نا.، سـ.» ئەو زەمانەیە کە لە مەو پاش دێت، ئەو وەختەی دادێ، ڕۆژگارێکی هێشتا «لە وەختی لێدوانیدا» نەهاتووە.: بەاری ئاییندە، ساڵی ئاییندە.
ئایینە
«نا.» تمـ: ئاوێنە. ««نەزمی نالی ئیسلی ئاو و ئایینە ڕەنگی نییە» «دوو ڕووە بۆ سەیری خاتر: یەک خەفی، یەک ئاشکار» «نالی: مقبل_۱۵»
ئیحتییات
[[=عا؛ احتیاط]]
(نمس.) ١- دوورئەندێشی لە کاراندا، حیساب بۆ پاشەڕۆژ کردن. ٢- بە وریایی و پارێز کارێک کردن.
ئیحتییات کردن
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) ١- دوور تێفکرین، بە وریایی و پارێزەوە کارکردن. ٢- خۆپاراستن لە هەڵەشەیی، تاڵووکەنە کردن. ٣- کار قایمی پاشەڕۆژکردن.
ئیحتییاتی
[[=عا.: احتیاطی]]
ئیحتییاج
[[=عا.: احتیاج]]
(نا.) پێداویستی، پێویستی شتێک. ئەگەر ئیحتییاجت پێ نەماوە کتێبــ.ەکەم بۆ بنێرەوە، ئیحتییاجی بە خۆماندووکردن نییە. * ئاتاجی، ئەوەجە. ئیحتییاجی.
ئیحتییاج بوون
[[عا. کو.]]
ئیحتییاجی
[[عا. کو.]]
(نا.) تم: ئیحتییاج.
ئیخبارییە
[[=عا.: اخباریە]]
(نا.)، (کعر.) نامە یا هەر جۆرە نووسراوێکی بۆ ئاگادار کردنی میری لە کار و چالاکی و هەستان و دانیشتنی کەسێ یا کەسانێ بنووسرێ. * (کئێر.) ڕاپۆرت، گوزاریش.
ئیختییارات
(جم.) هەموو ئەو دەستەڵاتەی لە لایەن دەولەت یا هەیئەت و کەسانی دەسەڵاتدارەوە بۆ جێبەجێ کردنی فەرمانەکان دەدرێ بە هەندێ کاربەدەستان. فەرماندارەکان ئیختییاراتی تەواویان هەیە.
ئیختییاردار
[[ئیختییار=دار (پب.)]، [عا. کو.]]
(ست) ئەو کەسەی دەستەڵاتی هەبێ، ئەوەی هەقی کردن و نەکردنی کارێکی هەبێ. خۆتان ئیختییارداری ئێمە و ئەوانیشن. باوک ئیختییارداری کچی خۆیەتی. ((یای خەزاڵ، عەمرم، کێ لەسەر وڵاتی سوورچی و زراران دەکەیە سوورباش و ئیختییادارە)) (تحفە: ج١- ٣٥٠).