تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئایهـ
«ند.» تمـ: ئای/۲.
ئیتتیهام کردن
[[عا. اتهام+ کو: کردن]]
(مست. مت.) تاوان وەپاڵ کەسێک دان.
ئیشتیها
[[=عا.: ئیشتیها]]
(نا.) تم: ئیشتییا.
ئینتیهازی
[[=عا.: ئینتیهازی]]
(س.)،(کعر.) کەسێکی لە فرسەت بگەڕێ و چۆنی بۆی هەڵسووڕێ ئامانجی خۆی وەدی بێنێ. کەسێکی مەبەستی هەر جێبەجێ بوونی کاری خۆی بێ بە هەر وەسیلەیەک بێ. * ئۆپۆڕتۆنیست. هەل پەرست، هەڵمەتەکاسە.
ئینتیهازێتی
[[عا. کو.]]
(حمس.)،(کعر.) کارێکی ئینسانی هەڵمەتەکاسە و فرسەت تەڵەب دەیکا. * (کئێر.) ئۆپۆرتونیسم.
ئیهانە کردن
[[عا. کو.]]
(مست. مت.) ١- بە قسە یا کردەوە ڕەزیل کردنی کەسێ. ٢- بە چاوی سووک تەماشا کردن. ٣- حورمەت نەگرتن، سووکایەتی بەسەر کەسێ هێنان. ئەوە بۆچی ئیهانەی بەو کابرایە کرد. ئەوە بۆچی ئەو کابرایەت ئیهانە کرد هیچ نەبا بەخێر هاتنت کردبا. * تەوهین کردن، تەوهین پێکردن.
ئیهانە/ت
[[=عا.: ئیهانە]]
(حمس.)،(کعر.) بێ حورمەتی، سووکایەتی. کە هاتە ژوورێ هیچ کەس پێی نەکوت کەرت بە چەندی، جا ئەوەی بۆخۆی بە ئیهانە زانی هەڵستا لێیدا و ڕۆیشت. * (کئێر.) تەوهین.
ئیهتیمام پێدان
[[عا.: ئیهتیمام + کو: پێدان]]
(مست. لا.) بە تەنگەوە بوون، بە توند گرتن، بە هێند گرتن خۆ پێوە ماندووکردن، دەخەمدا بوون (بە شتێ، بە کەسێ، بە کارێ...).
ئیهمال
[[=عا.: ئیهمال]]
ئیهمال کردن
[[عا. کو.]]
ئەژدیها
«نا.» تمـ: ئەژدەها.
بادیهەوا
[[با + ئی + هەوا]]
(ست.)، (مک.) لەخۆگۆڕاو، کەسێکی نابەجێ و هەر لە خۆڕا ( بە هەوا) مەغروور بێ. (( بەوەی بادیهەوایە + جیرانی میرزا بابایە)) (فۆلکلۆر) *باغر. بوغڕا، بایی، غەڕڕە.
بۆریه
«نا.» 1- جوورێکه له جۆرەکانی قامیش. 2- جۆرێ حەسیری تەنکه لەو قامیشه دروست دەکرێ. تێبــ.- آ» لووله قامیشێکه به درێژایی سەرتا پا خوار دەقەڵشێن و پانی دەکەنەوه و ڕاست و چەپ تێکیان هەڵدەکێشن ب» زمانی ئارامی ئەم وشەیه ی له سۆمەری وەرگرتووه و لەوێڕا له قاڵبی «بوریاء- بوریة» هاتۆ ته ناو زمانی کوردی و «فارسی» ش به «بووریا» و ری گرتوه.
1- بۆیه
[[4-بۆ/1+1- ئه]]
(شر.) لەبەر ئەوە، لەبەر ئەم هۆیە. تێبــ.- ئەم (شر.) وەڵامی (بۆچی؟) پێ دەدرێتەوە و بێ ئەوەی باسی (هۆ) بکات و کاتێک دەگوترێ کە کەسێک نەیەوەێ کردەوەی خۆی تەعلیل بکا. ئەوە بۆچی ڕیشت نەتاشیوە؟،-بۆیە! * بۆیەکا، بۆیەکانێ، بۆیەکە. بۆیەکۆ.
2- بۆیه
[[ تو= ڕه‌نگ]]
«نا.0، «کعر.» 1- ئەو دەرمانانەی دارو دیوار و دەرک و پەنجەرەی پێ ڕەنگ دەکه ن. 2- تم: بۆیغ/1. «سمێڵی بۆزه و بۆیه تۆراوه.» ؟
برسیایه تی
[[برسی+ئایه‌تی/١]]
«حمس.»، «مک.» تم:برسێتی.
بڕیه
«نت.» 1- نرخی کردنی کارێک لەسەر تە واو بوون، بەبێ حیسابی ئەو وەختەی پێویسته::له بڕیه ئەم خانووەمان بە چەند بۆ تەواو دەکەی.* مەخته «مەقتووع»، «سن،» 2- بڕه/2. 2- نرخی شتێک به بێ کێشان یا هیچ جووره ئەندازه گرتنێ.* گۆتره. «سن.» 2-بڕه/2.
بۆره خزمایه تی
[[1- بۆره+/2_خزم+ئایه‌تی/1]]
«نت.» پێوەندی دووری بنەماڵەیی که دوو یا چەند کەس یا خێزانان پێکەوه دەبەستێ. خزمایەتی دوور.
بۆڕیه
«نا.»، «کئێر.» ئامرازێکی مووسیقایه قەدیم له «کەڵەشاخ» دروستیان کردووه ئێستا له مەعدەن «بەکەمێک گۆڕینەوه» هەر لەسەر شێوەی کەڵەشاخ دروست دەکرێ فووی پێدا دەکەن دەنگی لێوه دێت.* شێپوور.کەڕەنا. «سن.» بۆق.
بۆڕیه ژن
«نفا.» ئەو کەسەیه بۆڕیه لێدەدا.
بۆیه کا
شر.» تم: 1- بۆیه.
بۆیه که
شر.» تم: 1- بۆیه.
بۆیه کوو
شر.» تم: 1- بۆیه.
بەرەڵڵایه
گوێ ناداته هیچ دەربەندی هیچ پەیمان و قەول و قەراری خۆی نییه.* «سن.» بەرەڵا، تەره، وێڵ. «مک.» بەرەڵدا.
بەلەدیه
[[عا] ]
بەنده ناس هەرخودایه
«کن.» 1-هیچ کە س بەو جۆرەی که پێویسته هەموو شتێکی کەسێکی تر نازانێ. 2- هەر خوا خەڵک دەناسێ و لەڕووی کردەوەی خۆیان - که خەڵکی تر نایزانن - ڕەفتاریان دەگەڵ دەکا.