تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئەنگوستەویلە
[[ئەنگوست+ئە+ویلە (ئیلە)]]
(نت.) تم: ئەنگوستیلە.
ئەنگوستەچاو
(ست.)، (کن.) زۆر تاریک. ((... نەدەچووە تیلتکۆ بە شەوی ئەنگوستەچاو سینگی خۆی بە گوللەوە نێت و تاووس بۆ من بدزێ)) (قزڵجی: پێکەنین-٥٢). * ئەموستەچاو.
ئەنگووتن
(مس. لا.) ١- سەردەرهێنان، لە ئاسۆ دەرکەوتن. گەلاویژیش ئەنگوت کەچی هێشتا گەرمایە. نەخێر هێشتا نەنگووتوە (نەئەنگوتوە)، سێ ڕۆژی دیکەی ماوە بنگوێ (بئەنگوێ). ٢- دەست پێکردن، هەڵکردن (با). ((وا زولفی لەسەر گەردنی لاچوو بە هەناسەم)) (( شەو فەجری بەیان بوو کە نەسیمی سەحەر ئەنگووت)) (وەفایی: گم-٢٦٩ ((هەناسەم زولفەکەی لادا و مەیلێکی نەکرد چاوی)) ((نەسیم ئەنگووت و شەو ڕابرد و نێرگس هەر لە خەودایە)) (نالی: گم-٦٩) تێبــ.- ئەم مەسدەرە هەر بۆ ئەم دوو حاڵەتە بیستراوە بەکار هێنرابێ، نەگوتراوە (کۆ) -ئەویش هەر ئەستیرەیە- ئەنگوت، هەروەها نەبیسراوە بڵێن (شەماڵ ئەنگوت).
ئەنگوچک
[[؟]]
(نت.)، (مک.) پارچە قوماشێکی سێ سووچی درێژۆکەیە، بە قۆڵی کراسی پیاوانە و ژنانەی کوردییەوە دادەدروێ، بۆ پیچانی سەردەست بەکاردێت. * ئەنگوچکە سۆرانی، فەقێیانە، قۆچکە، قۆچکە سۆرانی، لەوەندی. تێبــ.- زەمانی قەدیم کە شەڕی تەن بە تەن باو بووە پیاوانی زۆر ئازا ئەنگوچکی کراسەکانیان ( چ بە سواری چ بە پیادەیی) تێک گرێداوە و بەر بوونە گیانی یەکتر، ئەمە نیشانەی ئەوە بووە کە تایەکیان نەکوژرێ دەست لێک هەڵ نەگرن. هس.: ئەنجامە.
ئەنگوچکە سۆرانی
[[ئەنگوچک + ئە +سۆرانی]]
(نت.) تم: ئەنگوچک.
ئەڵقە لەگوێ
[[عا. کو.]]
(ست.)، (سن.) تم؛ ئاڵقە لەگوێ.
بانگوش
[[١-بان/١+گوش «گوشین» ]]
«نفا.»، «سیم.» تم: بانگێڕ.
باوەڕگومان
«نت.» کەسێکه دەربارەی کارێ یا مەسەلە لەیەک لەنێوان شک و یەقیندابێ ڕاستی کار یا مەسەلەکەی بۆ ڕوون نەبووبێتەوه * دوودڵ. «عا.» متردد، متشکک.
بنانگوێ
[[بن/6+2-ئان/1+گوێ]]
«نت.»، 1- پشتی گوێچکه، نێوان لالەی گوێجکه و کاپۆڵی سەر بەلای پشتەوەدا. 2- «مج.» زۆر نزیک.:: مردن له بنانگوێیانه. له بناگوێی دەنگی دایەوه.* «سن.» بناگوێچکه، بنگوێ، بنگوێچکه. «سیم.» بناگوێ. «بک.» بناگوه.
بەدگومان
ست.» حاڵی کەسێکی هەموو کاران بە شکه و به باری خراپەدا لێکیان دەداتەوه.* دڵ پیس، «سن.» دڵ چەپەڵ. دڵ کرمۆڵ. «جن.» بەدگمۆ.
بەدگومانی
حمس.» لێکدانەوەی خراپ دەربارەی کەسێ یا کارێ یا ڕووداوێک شکی خراپه کردن.
بەگون
[[ به/8 + گون ]]
«ست.» 1- نێرینەی هێندێ گیاندران که سیفەتی نێرینەیی تێدا زۆر دەردەکەوێت. 2- «مج.» حاڵی ئامیزادی بە زەبروزەنگ.
بەگوڕەگوڕ
[[ به/8+ 2- گۆڕ +3- ئه/2 +2-گۆڕ «ڕی. فع.» ] ]
«ست.» حاڵی کەسێکی بە نەڕەنەڕ و دەنگی بڵیند و تووڕەییەوه قسه بکا. # «مەنگوڕم به گوڕە گوڕم، مامەشم به مشە مشم». «فولکلۆر.» :: کوڕە هیچ نییه ئەوه هەمیشە هەروا بە گوڕەگوڕه.
بەگوێ دادان
«مست. مت.» به شێوەیێکی ناڕاستەوخۆ، مەبەستێک دە کەسێ گەیاندن.:: وا دیاره هێندێ قسەیان بە گوێ دا داوه.
تێ هەڵەنگووتن
[[تێ (دە+ی) + هەڵەنگووتن]]
(مست. لا.)، (مک.) ١- تووشی کەسێک بوون. لەسەری کووچەی خۆیان دە بارام هەڵەنگووتم. ٢- دە شتێک هەڵەنگووتن (تم: هەڵەنگووتن). لاقی دە بەردیک هەڵەنگووت هەر چابوو ملی نەشکا، ئەوە دەچی هەڵەنگووتووی؟، دارێک لەوێ بوو تێی هەڵەنگووتم.
تێک هەڵەنگووتن
[[تێ (دە+یەک) + هەڵەنگووتن]]
(مست. لا.)،(مک.) ١- تووشی یەکتر هاتنی دوو یا چەند کەس و دەستە و لەشکر.
هەڵەنگووتن
[[هەڵ (پێبف.) + ئەنگووتن]]
(مست. لا.) لە ڕێ ڕۆیشتنا تووشی بەرد یا هەر جوورە کۆسپێکی تر بوون، کە پێش بە خێرایی لاق بگرێ و لای ژوورەوەی لەش هەر لەسەر خێرایی خۆی بمێنێتەوە و بەو بۆنەیەوە سەرەنگرێ بوون. چاوتان لەبەر پێی خۆتان بێ با هەڵنەنگوون (نەئەنگوون)، وەیسە دوێنێ زۆر خراپ هەڵەنگووت، یاخوا ئەو جارە هەڵبنگوێ و لە ئەژنۆ بەرەژێری ورد و خاش بێ. ٢- (مج.) آ) تووشی بەڵا بوون، خراپە بەسەرهاتن، گیر و گرفت بۆ پەیدا بوون. ب) لە کاراندا بە سەهو چوون، لە قسەدا بەسەرچوون.