تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئاوری بن کا
«نتـ.» تمـ: ئاگر «ئاگری بن کا». تێبــ.: بەو جۆرەی کە لەم قامووسەدا ڕەچاو کراوە، دەبوو ئەم وشەیە لە ژێر سەر وشەی «ئاور» دا بنووسرێ، بەڵام وەک ئاشکرایە ئەو «بوور=ضمه» ەی لە پاش دەنگی «و» لە ئەسڵی وشەکەدا هەیە، لە تەرکیبدا لە ناو دەچێ و شێوەی نووسینیشی دەگۆڕێ. جا بۆیە ئەم وشەیە کەوتۆتە ئێرە و هەر وشەیێکی دیکەش لەم بابەتە ئاوا جێ گۆڕکێ دەکات.
ئاگری بن کا
«نتـ.»، «کنـ.» کەسێکی لە سەرەوە خۆی پیاو چاک نیشان بدا و لە ژێرەوەش نێوانی خەڵک تێک بدا یا خراپە بکا. کەسێکی شەڕ و هەرا سازکا و ئاژاوە بنێتەوە: لاچۆ لەبەرچاومان مەمێنە هەی ئاگری بن کا، چۆن ئەم کابرایە لەم خەڵکە بۆتە ئاگری بن کا. * ئاگری ژێر کا. ئاوری بن کا.
بۆیه کا
شر.» تم: 1- بۆیه.
بە کاوە خۆ
[[ به‌/2+ كاوه‌خۆ؟]]
1- «بنت.» بە هێواشی. بێ تاڵوو کردن. لەسەرەخۆ. 2- «ست.» حاڵی ئادەمیزادێکی له کاراندا لە سەرەخۆ بێ و تاڵووکه نەکا.
باڵشکان
(مست. لا.)، ١-توانستی فڕین نەمانی باڵەندەیەک لە بەر ئەوەی باڵێکی ئازارێکی پێگەیشتبێ یا شکابێ. ٢-(کن.) تووشی بەدبەختی بوون، بێچار بوون، سەر نەکەوتن.
بروسکانن
«مست.،.، لا.»، «سن.»، تم؛ برووسکاندن.
برووسکاندن
«مست.، لا. ١- پەیدا بوونی «برووسک /١» له ئاسمان:: هەروا دەبرووسکێنێ و ناشبارێ* برووسکەدان. ٢- پەیدا بوونی «برووسک/٣» له شوێنێکی لەشی ئادەمیزاددا :: له دوێنێوه پشتی دەستی کردووه به برووسکاندن. «سن» برووسکانن.
ئابڕووتکان
«مستـ.. لا.» تمـ: ئابڕوچوون.
ئابڕووتکاو
«سمفـ.» کەسێکی نامووسی چوو بێ، تووشی سووکی و سەرشۆڕی بوو بێ. □ «ڕۆژی تەرزە، چەندە مینای دڵشکێن و سەرشکێن» «ڕۆژی باران، چەند شڕە، بێ عیسمەت و ئابڕووتکاو» «نالیی: گمـ»
ئاریکار
«نا.، سفا.»، «بکـ.» کەسێکی دەستی یەکی تر بگرێ و لە جێ بە جێ کردنی ئیشێکا کۆمەگی پێ بکا. *هاریکار، یاریدەدەر، تمـ: ئاجودان.
ئاریکاری
«نمسـ.» کاری یاریدەدان* هاریکاری. ئاریکاری خواستن «مستـ. لا.» داوای کۆمەگ کردن «ژابا - ٦» .
ئاقڵ پێشکان
«مستـ. لا.» «عا. کو.»، «مکـ.» سەرەو دەر کردن لە کاران، لە مەسەلەیەک، لە زانستێک، لێزانین: جەوهەر ئاقڵی بەوشتانە ناشکێ، هیچ نەم دەزانی خدر ئاوا ئاقڵی بە شیعر دەشکێ، جوامێر ئیتر گەورە بووە ئاقڵی بە چاکە و خراپە دەشکێ.
ئاو لێ «لەکارێ» نەخواردنەوە
«کنـ.» دەست نەگێڕانەوە و خۆ نەپاراستن لە کردنی کارێک: تۆ بڵەی دەست بەسەر پووڵەکانیدا بگر ێ؟ ئەرێ وەڵڵا ئاوی لێ ناخواتەوە.
ئاو لەدەسکاوونگا کوتان
«کنـ.»، «مکـ.» تمـ: ئاو لە دینگا کوتان.
ئاوشکان
«مستـ. لا.» کەلەبەر کەوتنە ئەو جۆگەیەی کە ئاوی پێدا بەردراوەتەوە سەر کشت و کاڵ و ڕویشتنی ئاوەکە بەڵایێکی ترە.: کوڕە بەسەر ئەم جۆگەیە دا بڕۆ بزانە ئاوەکە لە کوێ شکاوە.
ئاکابر
[ [=عا.: ئه‌کابر «ئه‌کبه‌ر» = گه‌وره‌کان] ]
١- «سـ.» «مکـ.» پیاوی بە ساڵاچوو * ئیختیار ٢- «نا.» پیاوی گەورە و بەڕێز لە کۆمەڵدا *ئەشڕاف، ئەعیان.
ئاکابرانە
[[ ئاکابر +ئانه‌/١]]
«عا. کو.»، «بنتـ.» ١- ئەوەی لە پیاو ئاکابر دەوەشێتەوه، کارێکی پیاوی ئاکابر بیکا. ئەم کوڕە بەم مناڵی خۆیەوە کارێکی هێندە ئاکابرانەی کردووه، پیاو سەری سووڕ دەمێنێ. ٢- بە شێوەی پیاوی ئاکابر، وەکوو ئاکابران.: کوڕم تۆزێ ئاکابرانە دانیشە ئەم جوڵە جوڵەت لە چیە ؟
ئاکادێمی
[[ = فره‌نسی: ئاکادێمی. له‌ یۆنانی وه‌رگیراوه‌] ]
«نا.» ١- شوێنێکی تایبەتیە کە لەوێدا بە کردەوە فێری زانست یا فەننێک دەبن.: ئاکادێمی جەنگ، ئاکادێمی شۆڕش ٢- ئەنجمەنێکە لەوێدا: ئەدیب و زانا و هونەرمەند کۆ دەبنەوە و بۆ پێشخستن و پەرەپێدان و ڕێک خستنی بەشێکی دیاری لە بەشەکانی زانست ڕاوێژ دەکەن و بڕیاڕ دەدەن.: ئاکادێمی فەرەنسا: بۆ نووسین و ڕێکخستنی قامووس لە ٤٠ ئەندام پێکهاتووه، ساڵی ١٦٣٥ لە لایەن «ڕیشیلیۆ» دامەزراوە. ئاکادێمی زانست «علووم» : بۆ لێکۆڵینەوەی مەساییلی ڕیازی و فیزیا و کیمیا،... هتد، ساڵی ١٦٦٦ «کۆلبێرت» لە ٦٦ ئەندام و دوو سکرتێری هەمیشەیی پێکی هێناوە «تمـ: لاڕووس ــ ٩٩٤». ئاکادێمی علوومی سۆڤێتی: بەرزترین شوێنی زانستییە لە یەکێتی سۆڤێت «تمـ: کورتەی قامووسی سیاسی ــ ٧». تێبــ. ــ ا» ئەم وشەیە لە ناوی دانیشگایەک وەرگیراوە کە «ئیفلاتوون» لە باغی «ئاکادێمۆس» ی نیزیک ساری «ئاتێن» پاتەختی یۆنان دەرسی فەلسەفەی تێدا دەکوتەوە و بە ناوی باغەکەی کردبوو. ب» بەرامبەر بە مەعنای دووهەمی ئاکادێمی، «مەجمەعی عیلمی کوردی» لە بەغدا، وشەی «کۆڕ» ی داناوە و ناوی خۆشی ناوە: «کۆڕی زانیاری کورد».
ئاکار
«نمس.»، «مکـ.» ١- خوو، ڕەوشت ٢- کردەوە: ئاکاری باش نیه، لە ئاکاری ڕازی بوون.
ئاکام
«نا.» ١- دوایی و ئەنجامی هەر شتێ ٢- وادەی مردنی کەسێ □ «زیندە بە ئاکامە».
ئاڵدوزکاری
«تو. کو.»، «حمسـ.»، «سیمـ.» پیشەی ڕووکەش کردنی مەعدەنان بە زێڕ یا زێو.
ئاڵۆزکان
«مسـ. لا.» تمـ: ئالۆزبوون.
ئاڵۆزکاو
«نمفـ. سمفـ.» تمـ: ئاڵۆزاو.
ئاڵۆسکان
[[ = ئاڵۆزکان]]
«مسـ. لا.» تمـ: ئاڵۆز بوون.