«نت.» تم: بانگی بێ واده.

مست. لا.»، «مک.» چەواشەبوونی ئەحواڵی کەسێک لەباشی ڕا بۆ خەراپی.::دە ک ڕەببی تەخت و بەختی و رگەڕێ

«نتـ. ستـ.» ئەو کەسەیە دەزانێ ئاش بنێتەوە ئەگەر خراپیش بوو چاکی کاتەوە.: مام ئۆمەر ئەش وەستایەکە وەکوو خۆی نابێتەوە. مام خدری ئاش وەستا.

«حمسـ.» ئیشی ئاش وەستا. کاری نانەوە و چاکردنەوەی ئاش.: ئەرێ کاکەسەنی دێبۆکری ئێستاش هەر ئاش وەستایی دەکا؟

(مست. مت.)، (کعر.) پرسیار کردن و قسە دەرکێشانی یەکێکی ڕەسمی (محقق) لە کابرایەک دەربارەی مەسەلەیەک. * (کئێر.) ئیستینتاق کردن، بازجۆیی.

(مست. مت.) بە تەئسیری کەسێ یا شتێ کارێ کردن. کردنی کەسێ یا شتێ بە سەرچاوەی بیر کردنەوە و مەبەست لێ ئەستاندن. نالی لە حەبیبەی ماڵیاوا ئیلهامی وەردەگرت، خانی بۆ (مەم و زین)ەکەی لە بەیتی (مەمی ئالان) ئیلهامی وەرگرتووە.

(نت. ست.) ١- کاتی ئێوارە. ٢- (مج.) درەنگ وەخت. ((ئێوارە وەختە، جرپن بە بەختە)) (خا. پەند-٧٢). تێبــ.- ئەم وشەیە ئەگەر (مبتەدا) بوو ناوە و ئەگەر بە دوای ناوێکیشەوە هات سفەتە. * ئێوارە وەختە.

تم: ئێوارە وەخت. ئێوارە وەختێکی درەنگ بە دێر و ژوانەوە گەڕایەوە ماڵێ.

(نت.) ئەو کەسانەی چاکەی خەڵکیان لەبەر چاوە و لە بیریان ناچیتەوە. (( قیبلەی ئەمەلی ئەهلی وەفا تاقی برۆتە)) ((هەر چەندە لە خوێنڕێژیی عاشق نیەتی جووت)) (ئەدەب: گم-٢٧) تێبــ. آ) ئەم جۆرە تەرکیبە دە شیعری شاعیرانی کلاسیکی کوردیدا زۆرن. تەنیا ئەوانە باس کراون کە بەسەر زمانی خەڵکیشەوە هەن. ب) هەموو (ئەهل)ەکان لە بن لەهجەی (سنەیی)دا دەبنە (ئال) ئالی کەیف (ئەهلی کەیف).

(نت.)، (سن.،) تم: بازووبەند.

(نت.) بایەکی سووکە کە بارانی بەدواوە دێت.

(نت.) بایەکە هەژدە ڕۆژی بمێنێ بۆ نەورۆز هەڵدەکا و بەفر دەتوێنێتەوە. (( بای وەعدە بەفری بردەوە یەخبەندی کردەوە + خەمڵیوە گوڵ، وە شەڕاڕاتی جەمرە مردووە))، (حاجی: گم، ل-٣٣).

«س.»، «مک.» 1- کەسێکی زوڵم لەخەڵکی بکا. 2-ئەوەی کاران هەر بەقسەی خۆی دەکاو گوێ ناداته ڕا و تەکبیری کەس.*دیکتاتۆڕ، مستبد. مڵهور. تێبــ.-١» بەلای منەوه ئەسڵی ئەم وشەیه «بوالهوس» ی عاڕەبییه و خۆی و ماناکەشی جەڕێندراوه ب» لەو قامووسانەی لەبەر دەستم بوون، تەنیا خوالێخۆش بوو، مامۆستا گیو، ئەم وشەی نووسیوه وبە «کسلان» ی مانا لێدا وەتەوه. «تم:مهاباد - 97» .

«مستـ. متـ.» خواستنەوەی شتێک لە کەسێ، کە پاش مەیسەر کردنی کار و جێ بە جێ بوونی مەبەست بیدرێتەوە. * ئەمانەت «بۆ هەمووی»

کن.» هەر کارێکی دەستی بداتێ سەردەکەوێ.

«مست.، لا.»، «مک.» تم: بەرکەوتن /3

«کن» ئاگای له... هیچ شتێک نەبوو، لە پێشدا هیچ شتێک...لەو کاره یا یا ئەو قسەیەی نەدەزانی. «عا.» موباغەتەکرا. «هل.» تۆپێک...، لەخۆ.. دێت.

«نت.» تم: بانگی بێ واده.

«مک.» ١- «ست.» حاڵی میوەیەکی بەهێزی «با» له درە خت بووبێتەوه و کەوتبێته خوار. تێبــ.- ئەو جووره میوەیه پەسەند نییه و لەمیوەیە کی بەد ەست لێکرابێتەوه هەرزانتر دەفرۆشرێ، بۆیه میوە فرۆشان ئەگهر بیانهەوێ بڵێن میوەکەیان هەرزانه هاوار دەکەن: «و رە هەڵیگرەوه بەنرخی باو ەرێنی» ٢- «نت.» هەر مێوەیێکی بەم جووره ل ه دار بووبێتەوه.

«مست. مت.» بە هە ر دوو دەست و گورج و گۆڵی پڕ بەشتێ یا کەسێکدا کردن:: هەر باوەشی پێداکرد و خستیه سەر شانی، باوەشی پێیا کردو دای بە ئەرزا.

«نت.» ئامرازێکە بەهێزی دە ست یا هەر هێزێکی تر بەم لاو لای خۆیدا دەجوڵێندرێ، ئەویش هە وای دەور و پشتی خۆی دەجوڵێنێ و فێنکی دەکا. تێبــ.- ساد ترین جۆری پارچە مقەبایەکە، بە دەست به ڕاست و چەپا د یجووڵێنن، جۆرێکی دیکەی هەیه لە پووشی خورما دەیچنن و دەسکێکی ڕێ دەخەن، بەڵام ئێستا باوەشێنی کارەبایی پەیدا بووه، جاران حەسیر یاشتێکی تری لەم بابەتەیان به میچی خانۆ وه هەڵداوەسی و پە تێکیان تێدەخست کەسێک دەیجووڵاند *«سن.» باڕووشە. پانکه.

«حمس» ١- ئەنجامی باوەڕ کردن. ٢- تم: باو ەڕ.

«نت.»،«کعر.»، «کعر.، سن.» .» ژنی دووەمی هەر پیاوێ بە نیسبەتی منداڵەکانی لە ژنی یەکەمی. ژنانی پیاوێ کە لە ژنێک زیاتری هە بێ، بە نیسبەت منداڵەکانی لە ژنەکانی دیکەی *زڕدایک//باوەپیاڕە.

«بنت.»، «هل.» لە نێوەراستی قسەی کەسێکا، قسەیەک کردن بە نیازی بەڕاست زانینی قسەکەی یا زیاتر ڕوون کردنەوەی. «عا.» تەعلیق.

«نت.»، «مک.» یاری منداڵانه لە کوردەواریدا. تێبــ.- هەردوو دەستیان بەولاولادا به «افقی» ڕادەگرن و بە دەوری خۆیاندا دەسووڕێنەوه و د ەڵێن: «باوە گێژه گێژم مەکه، گێژت ناکەم» هەرکەسێ درەنگتر گێژبێ یاری دەباتەوه * باوە خوله، باوه خولێ. «سن.» مامە گێجێ.

«س.»، «مک.» حاڵی بزن یا مەڕێ کە تووشی نەخۆشی «باوەڵی» بووبێ.

«مست. مت.» 1- تم: بۆن کردن/٣. 2- شتێک له لووتی خۆ نزیک کردنەوه، لەبەر ئەوەی کە بۆنێکی خۆشی لێدێ. شەمامەیێکی بەدەستەوه بوو خێرا خێرا بۆنی پێوه دەکرد. 3- «کن.» دانانی شتێک بۆ کەڵک لێ وەرگرتنی:: ئەوه ئەو باقلاوەتان بۆچی داناوه بۆنی پێوه دەکەن ؟

مست. لا.» خەم لەشتی خواردن. ئیهتمام بە کار و مەسەلەیێ یا کەسێ دان. دەربەست بوون.:: خۆی دەرباز دەکا به تەنگەوه مەبن. ئەوه چییه هێنده بۆی بە تەنگەوەن.

«مست. مت.» د ەست دە ناو قەد یا سەروتری کەسێ وەرهێنان تێبــ.- ئە مەیان بۆ دەربڕینی هەستی خۆشەویستیه بەرامبەر کەسێ و زیاتر لە نێوان دڵداران و دوو دۆستیش کە دەمێک بێ یەکتریان نەدیتبێ، باوە و ڕوودەدا.

«نتـ.» خزمەتکارێکی لە دیوەخانی میران و ئاغایان و دەربارەی پاتشایان، بۆ هەڵگرتنی ئافتاوە و ئاو بە دەستی خەڵکدا کردن، تەرخان کرابوو. □ «من کەمتر کەنیز پەرەستار تۆم» «من ئافتاوەدار، خزمەتکار تۆم» «خانا - ٢١٩»

«مستـ. متـ.» تمـ: ئاو بەردانەوە.

«کنـ.» ١- ئیشک بوون و لە جاری بوون کەوتنی ئاو. ٢- کوێر بوونەوەی سەرچاوەی قازانج و سوودی کارێک، بڕانی خێروبێر.

«نتـ.»، «مکـ.» قوتویەکی تەنەکەیە بە ژێر بێشکەی منداڵەوە هەڵداوەسرێ و بلوێری دێتە ناو، کە مناڵەکە میزی کرد بە بلوێردا دێتە ناو ئەو قوتوە.

«نتـ.» ۱-مەغزی دار و درەخت، کە لە ناوەڕاستیدایە و پاش توێکڵ و بەشە سەختەکەی دێت، هەر لە جسنی دارە بەڵام تۆزێ فشەڵە، ئیشی ئەوەیە ئاوێکی ڕەگ و ڕیشەی درەخت لە زەوی وەری دەگرن ئەویش هەڵی دەمژێ و لق و پۆپی دارەکەی پێ تێراو دەکا. ۲-ئەو لوولە قەفقەفەیە کە خواردن و خواردنەوەی لە ناو دەمڕا پێدا دەچێتە ناو ورگی گیاندارانەوە. ٭سوورێچکە، سوورێنە، قوڕگ. گەروو. ۳-جۆرێک ڕاوەکەوە، ڕاوکەو لەو کاتەدا کە بۆ ئاوخواردنەوە دێتە سەرکانی. «هو.» ئاوە وەرە. ڕاوە سەر کانی.

«ستـ.» ۱_حاڵێ شوێن و جێگەیەک، کە بۆ دانیشتنی خەڵک و نیشتەجێ بوونیان تەرخان کرابێ و چۆل نەبێ.: ئەم دێییە ئاوەدانە «خەڵکی لێیە، چۆل نییە». وەک ئاوەدان نەبێ وایە «دیارە خەڵکەکەی ڕۆییشتوون، چۆلیان کردووە». ماڵتان ئاوەدان بێ «هەمیشە خەڵکی تێدابێ، ڕەچەڵەکتان نەبڕێتەوە». ۱- «مجـ.» زۆر لە شوێنێ، قەڵەباڵغی، ا» کۆبوونەوەی خەڵکی: ئەم ڕەمەزانە مزگەوت ئاوەدان بوون «خەڵک هاتووچۆیان دەکرد» چاخانەکە ئیمشەو ئاوەدانە. ب» زۆرزانی، بە تایبەتی بەو کەسانە دەگوترێ کە پێیانەوە دیار نەبێ کە شتێک بزانن یا لە شتێ بزانن: وای مەبینە! لە دڵی خۆیدا ئاوەدانە «زۆر دەزانێ». ٭۱_ئاوا/۱. ۱_ئاوان.

«مستـ. لا.» سەرلەنوێ کۆبوونەوە و نیشتەجێ بوونی خەڵک لە شوێنی کۆنەدی یا کۆنە شارێک: ئەم دێیە کوێڕا وا زوو ئاوەدان بۆوە. بابل پاش خاپوور بوونی ئیتر ئاوەدان نەبۆتەوە.

«مستـ. متـ.» ۱- سەر لە نوێ بنیات نانەوەی شار یا دێیەک، کە ماوەیەک وێران و چۆل بووبێ. ۲-خانوو دروست کردن و کۆ کردنەوە و نیشتەجێ کردنی خەڵک لە شوێنێک و کردنی بە گوند یا شار.: «سەڵماس» لە شوێنی «کۆنەشار» ئاوەدان کراوەتەوە کە بوولەرزە وێرانی کرد. «مووسڵ» لە نیزیک کاولەکانی «نەینەوا» ئاوەدان کراوەتەوە. «مەهابات» بداغ سوڵتان ئاوەدانی کردۆتەوە. و خەریکن «بابل» ئاوەدان دەکەنەوە.