«مستـ. متـ.»، «کنـ.»، «مەنگوڕایەتی» تمـ: ئاوڕ لێدانەوە.

«نمسـ.»، «مکـ.» سەودا و مامەڵە، کڕین و فرۆتن. تێبــ. ــ ئەم وشەیە لە ڕیشەی دوو مەسدەرەکەی تورکی «ئاڵمق بە مانای: وەرگرتن، ئەستاندن و کڕین» و «وێرمق بە مانای: وێدان» پێکهاتووە، لە سەودای ناو بازاڕا لادێیەکانیش بە کار دێن.

(سمف.) کەسێکی ماڵە بابی وێران بووبێ. تێبــ.- ئەم وشەیە لە ناو ئافرەتاندا دەکار دەکرێ و شەرتیش نییە کە ئەو ژنەی بەم سفەتە ڕووی قسەی تێدەکرێ بە ڕاستی تووشی بەڵایەکی وا بووبێ.

«مست.، لا»، «کعر.» تووشی حاڵەتی باوێشک بوون *باوێشک هاتن.: مچۆل بەم نیوەڕۆیەش هێشتا خەواڵووه و باوێشک ئەدا.

«مست.، لا.»، «مک.» تم: باوێشکدان:: باوێشکم دەهاتێ، باوێشکم دێنێ.

ست.» حاڵی قسەیەکی سەرەڕای مانای ئاش کرای، مانایەک یا چەند مانای دیکەشی تێدا بخوێندرێتەوه. تێبــ.ینی: زۆر جاران ئە و مانا نهێنییانه، لاتاو یا جنێوێکی سووکەڵه دەبن که بۆ گاڵتە و گەپ و پێکەنین دەگوترێن.

« «نت.» تم: ئیمام /2 * پێشنوێژ.

«نت.» ئامرازێکی موسیقای کوردییه، له قامیش دروست دەکرێ، حەوت کونی تێدایه - بە ئەندازەی حەوت پیتی- نۆتەی موسیقای که تازه دۆزراونەوه «دۆ، ڕێ، می، فا، سۆل، لا، سی» -و هەموو هەوایەکی پێ لێدەدرێ.* «بک.» بلوور، بلوول. «سن.» بلوور، لووکە (تم: مردۆخ، ب١، ل-٣١١ و ب٢، ل-٦٠٠). «جن.» بیک.

«نا.»، «مک.» لولەیێکی داره، بستێک درێژ دەبێ و سەرێکی تۆزێ له لاسکە کەی دێته پێشەوه. له بالیفەی بێشکەی منداڵ- هەڵدەکێشرێ، تا کاتێ منداڵەکە میز دەکا بچێته ناو «ئاوەخانه» که به ژێر لانکەوه دەیبەستن. به پێی شکڵی ئەو بەشەی کە لە لاسکەکە ی دێته پێشەوه دەبێته کوڕانەو کچانه. تێبــ.- من وا دەزانم که «1- بلوێر» و «2- بلوێر» یەک وشەن و دووەم لەبەر نیمچە و وێکچوونێکی شکڵی له یەکەمیان خوازراوەتەوه و من به ئانقەست کردوومنەوه دوو «واحید» ی سەربەخۆ. «کک.» بلوین.

«نتـ.» کاری فڕێ دران و هاتنەدەری ئارد لە نێوان دوو بەرداشی ئاشەوە: ئارداوێژی ئاشی ئاگر چاترە لە ئاشی ئاو «زۆتر دەهاڕێ» * ئاردەشان.

«نفا.، سفا.»، «هو.» تمـ: ئاودێر.

«نا.»، «سنـ.» شتێکی بچووک کە بۆ مەبەستێک بە شتێکی گەورەتروە هەڵواسرابێ و پێیدا شۆڕ بووبێتەوە و بلەرێتەوە.: ئاوێزی گوارە، ئاوێزی لالە. هس.: پەراوێز. تێبــ.ینی: ئەم وشەیە لە ئەسڵا ڕیشەی مەسدەرێکە کە ئێستا لە زمانی کوردیدا شێوەی: «هەڵاوەسین، هەڵواسین» ـی بەخۆیەوە گرتووە. ٭ «مکـ. سیمـ.» ئاوێزە. «سنـ.» داڵۆچکە، داڵۆچە، داڵۆزکە، داڵۆسکە.

«سفا.» حاڵی کەسێ یا شتێ کە بە جێگایەکەوە یا بە کەسێک و شتێکەوە هەڵاوەسرابێ. «وەرگەڕێ ئاوێزانت بم، شۆرابەی گوارەی جوانت بم».

«مستـ. متـ.» هەڵاوەسینی شتێک بە شتێکەوە. «چۆن نەسیم یاوا بە جەختێ» «ئاوێزانش کرد نە پای درەختێ» «خانا_٦۰»

«نتـ.»، «سیمـ.، مکـ.» ۱-تمـ: ئاوێز. ۲-چلچرا. ئاوێزەی گوارە_ «نتـ.» پووڵەکەی بچووکی زێڕ، زێو یا هەر شتێکی تر کە قوڵاپی تێدەخرێ و بە گوارەدا شۆڕدەبێتەوە. ٭پرپرە، پڵپڵە، شۆڕابە.

«نتـ.» تەبەقە شووشە یان معدەنە کە ڕوویەکی مشت وماڵ کراوە یان دەرمانی تایبەتی تێدراوە، وێنەی ئینسان و شتی تر دەخۆیدا دەنوێنێ. «یەک زەڕڕە عەکسی پڕتەو دەرکەوت و «توور» ی سووتاند» «ئاوێنە سەخت ڕووبوو، لەم عەکسە تابی هێنا» «سالم: گمـ_۳۵» ٭نەینێ «زا». جام. نەینک، قۆدیک «بکـ.». هاوێنە «مکـ.». تێبــ.ینی: لە زەمانانی کۆندا، تەبەقە مەعدەنێکیان «زیاتر زێو» دەهێنا و ڕوویەکیان لێک و لووس دەکرد و مشت و ماڵیان دەدا، تا وێنەی دەخۆیدا دەنواند، بۆ گەلێ مەبەست کە یەکیان خۆئاڕاییش دان «بە تایبەتی ژنان» بوو. بەڵام ئێستا شووشە یان بلوور جێگەی «مەعدەن» ی گرتۆتەوە کە ڕوویەکی «نیترانی زێو» یا «قەڵایی» و جیوەی بەسەردا دەکرێ و بۆ ئەوەش کە «هەوا» خراپی نەکا ڕەنگی دەکەن. ڕەنگە کۆنترین جۆری «ئاوێنە» کە ئادەمیزاد وێنەی خۆی تێدا دیتبێ «ئاو» بێ و پاشان هەوڵی داوە شتێک لە وێنەی ئاو دروست کا و لەوە دەچێ کە ناوەکەشی لە «ئاو» و «وێنە» تەرکیب بووبێ، ئەوەش مەعلوومە کە هەردوک وشە گۆڕانێکی زۆریان بەسەردا هاتووە تا گەیشتوونە شێوەی ئێستایان. ئاوێنەی ئاسایی لە شووشەی تەخت دەکرێ، بەڵام بۆ هەندێ کاروبار و پێویستیی عیلمی جوورە ئاوێنەیەک لە شووشەی «کووڕ» دەکەن، کە ئەگەر دەرمانەکە لە دیوی زەقایی شووشەکە بدەن وێنەی شت بچووک دەکاتەوە و ئەگەر لە دیوی قووڵەکەشی بدەن ئەوا گەورەی دەکا، لە فیزیادا دوور و درێژ باسی ئەم جۆرە ئاوێنانە دەکرێ. ئاوێنەی باڵابەژن_ «نتـ.» پارچە ئاوێنەیەکی گەورە و چوارگۆشەی درێژووکەیە کە دە چوارچێوە گیرابێ. ٭ئاوێنەی باڵاڕوان، ئاوێنەی باڵانوان، ئاوێنەی باڵانوێن. تێبــ.ینی: جاران لە کوردستان، کە بووکیان بە سواری ئەسپ، یا بە پێیان دەگوێزتەوە، ئاوێنەیەکی ئاوایان ڕووبەڕووی ڕادەگرت تا دەیان گەیاندە ماڵی زاوای. ئاوێنەی باڵاڕوان_ «نتـ.» تمـ: ئاوێنەی باڵابەژن. ئاوێنەی باڵانوان_ «نتـ.» تمـ: ئاوێنەی باڵابەژن. «وەی وەی چەند جوانە، ئاوێنەی باڵانوانە» «فولکلۆر». ئاوێنەی باڵانوێن_ «نتـ.» تمـ: ئاوێنەی باڵابەژن.

«ستـ.» تالار یا وەتاغێکی دارودیواری پارچە ئاوێنەی تێ گیرابێ: کۆشکی میرزێندینی هەمووی ئاوێنەبەند بوو. تێبــ.ینی: جاری وا هەیە کە ئەم وشەیە لە باتی «ستـ.» دەبێتە «نتـ.» ئەویش وەختێکە ئەو شوێنەی مەبەستە، زۆر مەشهوور بووبێ و ناوبانگی بڵاو بووبێتەوە.: ئاوێنەبەندەکەی شێخ حەمە سەددیقی نەهرێ جێگەی سەت کەسی زیاتر تێدا دەبێتەوە.

«تو.»، «نمسـ.». تمـ: ئاڵ و وێر. تێبــ. ــ ئەم وشەیە لە دوو مەسدەری تورکی «ئاڵمق، ئاڵماغ = کڕین، ئەستاندن، وەرگرتن» و «وێرمق، وێرماغ = دان، تەسلیم کردن» وەرگیراوە و لە گەڵێ مەڵبەندی کوردستان برەوی هەیە.

(مست. لا.) ١-ورتەورت کردنی سیحرباز لە ژێر لێویەوە. ٢- (کن.) قسەی لووس کردن.

(بنت.)، (مک.) تم: ئێستا ((ئەو وەختی هاتە کن شاگردان و بەوانی گوت: ئەوێستا بنوون و بحەسێنەوە...)) (ئینجیل؛ مەتی-٧٩).

(بنت.)، (مک.) تم: ئێستاکە.

(بنت.)، (مک.) تم: ئەوێ. تێبــ. آ) بەشی دووەمی ئەم وشەیە (هەندەر)ە کە لە وشەی (هەندەران)ی موکریانیدا بە مەعنای (جێگایان) دەبیندرێ. ب) جەمعی ئەم وشەیە (ئەوێندەرانێ)یە، وشەیەکی تریش هەیە کە (ئەوەندەران)ە.

(سمف.)، (سن.) هەڵاوەسراو، کەسێکی لە سێدارە درابێ، ئەوەی ملی بە پەتەوە کرابێ.