«سـ.»، «سنـ.» تمـ: ئاوەدان. «یاجەگونای من کەڕەم ئاوان تەر» «ڕەحمەت جە تاوان من فراوان تەر» «مەولەوی: مکبـ-٥٣٦».

«مستـ. متـ.» - بنیاد نان و دروست کردنی خانوو، یا هەر جێگایێکی بۆ دانیشتن و تێدا ژیان، دەس بدا: چاوەخانوێکی ئاواکرده، ئەم دێیە تازە ئاواکراوە. ٢- «کنـ.» خۆشی و شایی خستنەماڵەوە. □ «بە خێر بێی سەر چاوان ما ڵەکەت ئاوا کرد» «ڕستەیێکە بۆ بەخێر هێنانی میوان دەکوترێ». * ئاوا کردنەوە. «بکـ.» ئاڤاکردن.

(ز.) زەمیری نەلکاوی سێیەم کەسی جەمعە (ئەو کەسانەی باسیان دەکرێ) و تەنیا بۆ ئادەمیزادە. ((... کە ئەوان دە ڕێیەدا دەچوون کەسێک بەوی گووت: هەر جێیەکی بچی وەدوای تۆ دەکەوم.)) (ئینجیل: لۆقا-٣٩). تێبــ.- ئەم وشەیە وەکوو جەمعی (ئەو)ش بۆ غەیری ئادەمیزاد، تەنیا وەکوو ناوی ئیشاڕە، ئەویش لە هەندێ شوێنی کوردستان بەکاردێت. ئەوان کتێبــ.انەم بۆ بێنە، ئەوان ئەسپانە وەبەستە.

(پبت.) بە دوای ناوەوە دەلکێ و دەیکا بە ناوێکی تازە و مانای (وەکوو، وێنەی، چەشنی) لێ زیاد دەکا. دەستەوار. کۆڵەوار.

(پبت.) بە سوای ناوانەوە دەلکێ و دەیانکاتە ناوێکی تازە یا سفەت کە مانای پارێزگاری و ڕاگرتن لە ناوەکەی پێشوو زیاد دەکەن. باغەوان، بەرخەوان، تووتنەوان، دەرکەوان، ڕۆژوەوان، دوشتەوان.

«نا.». ۱- «سنـ» تم: ۲-ئاونگ۳-قاپ و قاچاغی ناو ماڵ «تمـ: خا. جـ١-٦١» هس.: ۲- ئامان.

«مستـ. متـ.» ١- لەبەر چاوان ون کردن. ٢- تێپەڕاندن «کەسێک لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر». ٣- بردنە سەر، ڕابواردن «وەخت» ٤- بردنە خوار: هەڵیان بڕین و لێیان نەبوونەوە تا ئاوای ئەو دیویان کردن. ڕۆژەکەمان بە خۆڕایی ئاواکرد. هێشتا پاروێکی لە گەرووی ئاوا نەکردووە یەکی تر دادەگرێ.

(نا.) تم:هەوار. تێبــ.- ئەم وشەیە وەک پاشبەند لە چەند وشەیێکی کوردیدا دەبیندرێ. لێڕەوار، شوێنەوار. (لێڕهەوار، شوێن هەوار).

«نتـ.»، «مکـ.» ئەو هەقەی ئاشەوان لە باتی هاڕینی دەغڵ لە ئاشێڕی دەستێنێ، خۆی لە١٥ یەک و ۲۰یەک دەدا، بۆ گەنمە شام و هەرزن و جۆ، لە گەنم زۆرترە. *ئاواناش.

«مست. لا.» وەخت دەربازکردن. 2- کە یف کردن:: و ختەکەی بە هیچێ دەبوێرێ. ئەمه کەی ژیانه ئێمه ڕایدەبوێرین. 3- «نت.» کەیف و خۆشی.:: «...سەری سوڕما لەو شوێنەی نەک لە ماڵ، لە ڕابووردنیشا پڕی کردبۆوه...» «بله. ژان، ل 75».

«نا» «کک.، جف.» تم::بابەگەوره /١ تێبــ. ئەمه هەر وشەی «بابا» یە که له «با» ی دووەمدا دەنگی «واو» به شێوەیەکی کۆنتری ماوەتەوه و نه بۆته «ب» .

«نمف. له مس. برژان.»، «مک. سیم. هل.کک.» ١- هەر شتێکی خواردەمەنی که ڕاست وخۆ به هۆی ئاگرەوه له حاڵەتی کاڵی و خاوی هاتبێتەدەر و بۆ خواردن ئامادە بووبێ:: گۆشتی برژاو. ماسی برژاو، *برشته «تەنیا بۆ نان». «سن.» برژیاگ. «بک.» براشتی. ٢- زۆر شارەزا و لێزان بوونی کەسێک له کارێکا.*کوڵاو.سووتاو.

«نا.»، «کئێر» تاکه کەسێک لە چینی بۆڕژوازی تێبــ.- آ» ئەم وشەیه له زمانی فڕەنسیێڕا هاتۆته ناو زمانی فارسی و لەوێشڕا کەوتۆته ناو زمانی کوردی له کوردستانی ئێران. ب» زمانی فڕەنسی ئەم وشەیەی له بووورگ «bourg» ی ئەڵەمانی به مانای «شاڕۆکه» داتاشیوه و مانای «بۆرژوا» دەبێته: «خەڵکی بوورگ»، دانیشتووی بوورگ» و مانای دیکەشی هەیه، بەڵام لەزمانی کوردیدا هەر مانا سیاسیەکەی مەبەسته. ج» له زمانی کوردیدا وشەی «شارەزا» مان هەیه که لە لانی لۆغەتەوه ماناکەی دەبێته: «ئەوکەسەی لەسار- زاوا- لەدایک بووه» کە دەقاو دەق مانای «بۆرژوا» ی فڕەنسی یه، بەڵام وەکوو دەزانین ئەم وشەیه ئێستا تەنیا بەمانای «کەسێکی ڕێ و شوێنی کارێک بزانێ یا بەڵەدی جێگایە ک بێ» بەکاردێت.* «کعر.» بۆر جوازی/1.

«ئمتـ.»، «سیمـ.» ئامرازی پرسیار کردنە.: ئاخوا نەریمان کەنگێ بە سەفەر دەچێ؟ ئاخوا وەتمان چوو بۆ ئاشی؟ بڕۆ بزانە ئاخوا دەڵێ چی و ناڵێ چی؟ * ئاخوا، داخۆ، داخوا، داخودا، ئایا.

«نتـ.»، «سنـ.» شۆربای ئاردی گەنم * پەڵوو، پەڵوولە.

«نفا.» تمـ: ئازادیخواز.

«نتـ.» هەموو ئەو کارەساتە تەبیعییانەی «گەرما، سەرما، ئەوشاری ئاتمۆسفۆڕ، باووبژ و گەردەلوول، بەفر و باران و تەرزە» کە زانستی هەواناسی «علم الانوإ الجویه» دەیانگرێتەوە و خۆشی و ناخۆشی وڵاتێک یان شوێنێکیان پێ دیاری دەکرێ.: ئاووهەوای عەڕەبستان گەرمە. ئاووهەوای کوردستان خۆشە. «یاخۆ پەڵە بەفرێکی کە ئەسڵا نەشکابێ» «قەندیلی مونیری گوزەری ئاووهەوا بێ» «نالی: گمـ_۸۹»

«سـ.» ١- تمـ: ئاوەدان. // وێران: ماڵتان سەت جار ئاوابێ ٢- تمـ: ئابات.: حەسەناوا، قازیاوا، هەمزاوا، قەرەجاوا.

«مستـ. لا.» ١- ون بوون و چوونەخواری ڕۆژ، مانگ و ئەستێرە لە ئاسۆی ناوچەیەک.: ڕۆژ ئاوابوو، مانگی چاردە درەنگ ئاوا دەبێ □ «تا فەلەک دەورەی نەدا و سەد کەوکەبی ئاوا نەبوو» «کەوکەبەی میهری موبارەک تالعی پەیدا نەبوو» «نالی: گمـ ـ ٤١» // هەڵاتن «هەڵهاتن» ٢- تێ پەڕین، دەربازبوون، لە بەر چاوان ون بوون «شتێ، کەسێ» : سوارەکان هێشتا ئاوا نەبوون. ٣- مردن «لە هەندێ ناوچەی کوردستان، بۆ مردنی ئەوانەی موسوڵمان نین» وەستا شەلەمۆ ئاوابوو، مامیگون زۆر نەخۆشە لەوانەیە ئاوا بێ. * زایە بوون، ون بوون «تەنیا بۆ مانای سێیەم».

«مستـ. متـ.» تمـ: ١- ئاوا کردن/١.

«ستـ.»، «مکـ.» پێوەندی خزمایەتی نێوان دوو پیاوان کە ژنەکانیان خوشک بن. * ئاوەڵ زاوا، هاوزاوا. «بکـ.» هاڤ لینگ.

«نتـ. ستـ.»، «سیمـ.» تمـ: ئاواڵ زاوا.

(نت.) هەڵوای ئیشک: تێبــ.- خواردنێکە لە ئارد و ڕۆن و دۆشاو یا شیرەی شەکر ساز دەکرێ، زیاتر بۆ سەفەری دوور (حەج و...) دەگەڵ خۆیان دەبرد.

شکایەت بردنە بەر دادگا بە شێوەیەکی قانوونی.

«نا.»، «مکـ.» ۱- داوودەرمانی تام و بۆن خۆش کە دەکرێنە ناو چێشت و هەندێ خواردەمەنی دیکەوە. ۲- زەردە چێوی هاڕاوە: ئیسیوەت و ئەدواتان لە بیر نەچێ. هس.: ئەزوا، ئەزبییە. تێبــ.ینی: لام وایە ئەم وشەیە «ادویە» ی عەڕەبییە و جەڕاوە.

«نا.»، «کئێر.» جەوی یا شیرەی گیایەکە، لە شوێنی گەرم دەڕوێ، ڕەنگی زەرد یا زەردێکی مەیلە و ڕەشە، تامی تاڵ و ناخۆشە، بۆ دەرمانی «ڕەوانی» و «کرم» و نەخۆشی جەرگ بەکاری دێنن، بۆ ڕەنگ کردنی خوری و ئاوریشم کەڵکی لێ وەردەگرن، ئەم گیایە لە تیرەی گوڵە سوێسنەیە. تێبــ.ینی: جاران لە کوردە واری بە ئەندازەی دەنکە نۆکێکیان دە پەڕە سیغارەوە دەپێچا، وەکوو «حەب» بۆ «ڕەوانی» و «سەفرا» قووتیان دەدا. *عا.:سەبر.

(کن.) ١- جێبەجێ کردنی ئەو فەرمانانەی خوا کردوویە. ٢-تم: ئەمری خوا کردن

(کن.) لەدنیاچوونەدەر، مردن. *عەمری خواکردن.

(نا.)، (مک.) ١-پەنا، جێگەیەکی پیاو خۆی تێدا بشارێتەوە، شوێنی حاوانەوە. ٢- (مج.) مایەی بەڕێ چوون و گوزەران. ((...هونەرمەندە گەورەکان لانەواز و بێ ئەنوا مانەوە...)) (هێمن) سەرەتای (تحفە: ج١-١٢).

(نت.) ئەو کەسەی مل کەچی فەرمانی خوایە، ئەوەی لە کار و کردەوەی پێچەوانەی ئامۆژگاری دین جۆی دەپارێزێ. ((لە سایەی تۆ گەلێ کەس بوون بە عارف ڕێی خودایان گرت)) ((دریغا عارفی ڕێگەی خودا و ئەهلی تەقواکەم)) (وەفایی: گم-٣٨)