تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



باوێشک هاتن
«مست.، لا.»، «مک.» تم: باوێشکدان:: باوێشکم دەهاتێ، باوێشکم دێنێ.
بریقه هاتن
«مست.، لا.» تم: بریسکانەوه.:: وەکوو ئەڵماس بریقەی دێ.
ئاو هاتنەوە
«مستـ. لا.»، «کنـ.» هاتنە دەری «مەنی» لە ئامرازی نێرینەیی ئادەمیزاد و هەندێ گیاندارانی تر، لە کاتی جووت بوونی نێرینە و مێیینەیان یا بە هەر شێوەیەکی دیکە. ٭ڕەحەت بوون. «ئەسپە ڕەش هەر ئاوی هاتەوە گیانی دەرچوو»
ئیش لە دەست هاتن
١- تین و توانی کار کردن لە کەسێکدا هەبوون. هەموو ئیشێکی لە دەست دێ و قەت دانامێنێ. ٢- (مج.) دەسەڵاتدار بوون. زۆر ئیشی لە دەست دێ ئەم ئیشە هەر بەوی دەکرێ. تێبــ.- تورکیش ئەم وشەیە بەکاردێنن و بۆیە هەندێ کەس واتێدەگەن کە لە تورکی وەرگیراوە، بەڵام ئەمە ڕاست نییە و دەگەڵ (ئێش) لە یەک ڕیشەن.
ئیلهام بۆ هاتن
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) کارێک یا مەبەستێک کەوتنە دڵی کەسێکەوە.
باراش هاڕین
(مست. مت.) تم: باراش لێکردن.
به کەڵک هاتن
مست. لا.»، «کعر.» تم: بەکارهاتن.
بۆمبا هاوێژ
[[بۆمبا+هاوێژ «هاویشتن» ]]
«نت.، ست.»، «نت.» فڕۆکەی شەڕ که «بۆمبا» هەڵدەگرێ و بە سەر شوێنێکدا بەردەداتەوه «بۆمبارانی دەکا». تێبــ.ینی: ئەم وشەیه ئەگەر بەتەنێ دەکار کرا «ناو» ە ::بۆمبا هاوێژەکانی عێڕاق ئە گەر لەپاش ناوی «فڕۆکه» شەوه هات ئەوه سفەته:: فڕۆکەی بۆمبا هاوێژ. فڕۆکه بۆمبا هاوێژەکان.
بە ئاگا هاتن
«مستـ. لا.» تمـ: ئاگابوونەوە.
بە کەلک هاتن
«مست.لا.»، «مک.» تم: بەکارهاتن.
بەجێ هانین
مست. مت.»، «سیم.» تم: بەجێ گه یاندن.
بەجێگه هاوردن
مست. مت.»، «سن.» تم: به جێ گەیاندن
بەلادا هاتن
«مست.، لا.» 1- کەوتنە خواری کەسێک «به پێوە ڕاوەستابێ یا خۆ دانیشتبێ» لەبەر بێ خەوی، مەستی یا نە خۆشێکی کتوپڕ و هەر هۆیەکی تری لەم بابەتانه.* بەلادا کەوتن/2
بەکەرەم هاتن
«مست.لا.»، «مک.» تم: بەکارهاتن.
هاتنەبەربار
١-ڕام بوونی وڵاغ بۆ بارهەڵگرتن. ٢-گوێ لە مست بوونی کەسێک، مل کەچی کردنی یەکێک بۆ فەرمان.
وە ئاگا هاتن
«مستـ. لا.» تمـ: ئاگابوونەوە.
باهاتن
[[٣-با/١+ هاتن]]
«مست، لا.» ١-دەست پێکردنی با.: بایەکی وا توند ی دەهات پیاوی دەفڕاند. ٢- «کن.» بە هیچ زانینی قسەی کەسێ. لێی گەڕێ با هەر قسە بکا وە بزانه بای دێ.
بوهار
«نا.»، «هل.» تم: بەهار.
بەڵای ناگەهان
«نت»، بە ڵایەکی کتوپڕ و لە ناکاو «= ناگەهان» بدا بەسەر کەسێکدا:: فڕۆکه وەک بەڵای ناگەهان گەییشته سەرمان. 2- «مج»، «ست» زۆر زرینگ و زیت و فێڵباز، کار لەد ەس هاتوو:: بەڵایەکه بۆ خۆی. بێ بەڵابی - 1- بۆ دەربڕینی ناڕەزایی و تووڕەیی له قسە و کردەوەی کەسێک بەکاردێت. تێبــ.ینی: به پێی ڕادەی «تووڕەیی» وشەی «بەڵا» درێژ دەکرێتەوه:: بێ بەڵابی واز بێنه. 2- بۆ دەربڕینی ناڕەزایی ڕووت بە بێ تووڕەیی. تێبــ.- لەم حاڵەتەدا ڕستەکە بێ درێژکردنەوەی هیچ وشەیەک و بێ ئەوەی قورسایی بخرێته سەرهیچ پیتێک لە دەم دەرد ه چێ «ورچه قوڵه بێ بەڵابی، داری بێ گەڵا بی» .
ئاوات پێکهاتن
«مستـ. لا.» وەدێ هاتنی مەبەستی دڵ، جێ بە جێ بوونی ئامانج و ئارەزوو، مەخسوودحاسڵ بوون. □ «وەسییەت بێ کەمن مردم، وەرە سەر قەبرەکەم «قالە» » «بڵێ ئاواتەکەت پێکهاتووە! سا، بێرە دەرخاڵە» «؟» * بە ئاوات گەیین. بە ئاوات گەییشتن.
ئاوی قاچ داهاتن
«کنـ.» زۆر ماندوو بوون.: ئەوەندە بە پێوە ڕاوەستاوە ئا وی قاچی داهاتووە. ئەوە چۆن ئاوی قاچی دانایە.
ئاوی چاو داهاتن
«کنـ.» کوێر بوون، کەم بوونی بینایی.: هێندە چاوی بە کتێبــ.اندا چڕ داگرتووە وەختە ئاوی چاوی دابێ.
ئاوی ڕەش داهاتن
ئاڵووهاتن
«مستـ. + هاتن» ١- ئاوسانی لووی ناو قوڕک یا ژێر چەناگە. * ئاڵوو کەوتن ٢- ئاوسانی هەندێ شوێنی لەش لە ئەنجامی ئێشان و نەخۆشی شوێنێکی تر.
ئیتتیهام کردن
[[عا. اتهام+ کو: کردن]]
(مست. مت.) تاوان وەپاڵ کەسێک دان.
ئیزهار کردن
[[عا.: ئیزهار + کو: کردن]]
(مست. مت.) ١- ئاشکرا کردن، خستنەڕوو، وەڕووخستن. ٢- گوتن، بەیان کردن.
ئیزهارنامە
[[عا. کو.]]
(نت.)،(کئێر.) کاغەزێکە بازرگان و کاسب چلۆنایەتی کار و کاسبی، قازانج و زیانی خۆیانی تێدا دەنووسن و دەیدەن بە ئیدارەی ماڵیات بەردەرامەت (ضریبه الدخل)، یا دەربارەی ئەو کاڵایانەی لە دەرەوە بۆیان هاتووە دەیدەن بە گومرگ.
ئیستیشهاد نامچە
[[عا.: ئیستیشهاد+ کو. فر: نامچە]]
(نت.)، (کئێر.) تم: ئیستیشهادنامە.
ئیستیشهادنامە
[[عا. کو.]]
(نت. کئێر.) کاغەزێکە چەند کەس مۆری دەکەن و دەربارەی مەسەلەیەک یا کارێک شایەتی دەدەن *(کعر.) مەزبەتە.
ئیسهال
[[-عا.: ئیسهال]]
(نا.) نەخۆشی زگ چوون. * ئیسحال، زگ چوون، زگەشۆڕە، زەحیری، دیزەنتری.
ئیسهال بوون
[[عا. کو.]]
(مست. لا) تم: ئیسهال گرتن.
ئیسهال گرتن
[[عا. کو.]]
(مست.لا.) تووشی نەخۆشی زگەشۆڕە بوون.
ئیشکاوهاتن
(مست. لا.) ١- بڕانەوە و جاری نەبوونی ئاو بە جۆگەدا. ٢- (مج.) دوایی هاتن، بڕانەوە و تەواوبوونی هەر شتێکی تر. (( وەکوو کەو لە فرە چوو، دارم، لە گونجی)) ((قسەی ڕاکرد و هات ئیشکاوی دەنگی)) (هەژار).
ئیلهام
[[=ءعا.: ئیلهام]]
(نمس.) کارێکی چاک یا مەبەستێ خستنە دڵی کەسێکەوە، فێر کردن بە (هۆ)یەکی بە چاو نابیندرێ. نازانم ئیلهام بوو چی بوو دوو دەقیقەی نەکێشا ئەو مەسەلە گرانەی حەل کرد.
ئیلهام بۆ هاتن
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) کارێک یا مەبەستێک کەوتنە دڵی کەسێکەوە.
ئیلهام وەرگرتن
[[عا. کو.]]
(مست. مت.) بە تەئسیری کەسێ یا شتێ کارێ کردن. کردنی کەسێ یا شتێ بە سەرچاوەی بیر کردنەوە و مەبەست لێ ئەستاندن. نالی لە حەبیبەی ماڵیاوا ئیلهامی وەردەگرت، خانی بۆ (مەم و زین)ەکەی لە بەیتی (مەمی ئالان) ئیلهامی وەرگرتووە.