(نت.)، (مک.) پارچە مەعدەنێکە لە شێوەی کڵاوی بەڕوو، بەڵام قووڵترە دیوی دەرەوەی کونج کونجە، لە کاتی دروومانا دەیکەنە سەری قامکەوە و پاڵی پێ بە دەرزییەوە دەنێن، نایەڵێ قامکیان دەرزیی تێڕابچێ. *قووچەکە.

(نت.) خوا پەرست، ئیماندار. خۆمان بە ئەهلی ئیمان ئەناسێنین)) ((کەچی، کەچ ڕەوین بۆیە کەساسین)) (پیرەمێرد-٣٨١)

(نت.) ئەوانەی مێزەر لەسەر دەبەستن، زانای دینی، مەلا و قازی و... ((ساقی وەرە تێکە سوڕاحی بدە ساغەر)) ((بێ موویی دەماغێ لە سەفی ئەهلی عەمامە)) (ئەدەب: گم-٩٦).

(نت.) تم: ئیعتبارنامە.

«نا.» کاری دیاری کردنیی چەندێتی هەر شتێک بە گوتنی: یەک، دوو، سێ.... و....، ئەنجامی ژماردن.: گۆنیەکانی بە ئەژمار تەسلیم کەن، لەشکرێکی هێند زۆرە دە ئەژمار نایە. ٭ژمار، ژمارە/۱، ئەژمارە، هەژمار، حیساب، حیساو، حیسێب.

«مستـ. متـ.» دیاری کردنی چەندێتی شتێک، حیساب کردن، گوتنی یەک، دوو، سێ و... و... هەر جارە لادانی پارچەیەک لەو شتەی مەبەست بێ بزانن چەندە.: هێشتا نەت ئەژماردووە دەڵێی ئەوەندەیە، ئەوە سێ جارە دەیئەژمێرم یەکێکی هەر کەمە. «خاڵم ئەژماردن سەت و بیست و نۆ» «هیچ خاڵم نەدی لە گوێن خاڵی تۆ» «فۆلکلۆر» ٭بژاردن/۱، ژماردن، «بکـ.» هەژمارتن، حیساب، حیسێب، حیسێو «کردن»، «جنو.» ژمارە کردن. حەساو کردن.

«نمفـ: ئەژماردن» شتێکی زاندارابێ چەندە، حیساب کراو.: پارەکەی بە ئەژماردە لێ وەرگرن. ٭بژاردە، ژماردە.

«نتـ.» تمـ: ئەژمار. «... بە پێی ئەژمارە بۆ گشت مامرێکی سەرە، پانزە هێلکە لە ڕەشاییەکان ئەسێنێت...» «قزڵجی: پێکەنین_۱۱۸».

(نا.) ١- بەردێکی سەختی بە ورشە و گرشەی بەقیمەتە، ئەسڵەکەی ڕەژیی (کاربۆن)ە. تێبــ.- لەبەر سەختی و ڕەقی هیچ ماددەیەک کار دە ئەڵماس ناکا و خۆی هەموو ماددەیەک دەڕووشێنێ و شوینی دەکا، بۆیە بۆ کون کردنی هەندێ شت و بڕینەوەی شووشە، لە سەنعەتا کەڵکی لێ وەردەگیرێ. بۆ ڕازاندنەوە و خشڵی ژنان بەکاردەهێنری. ڕەنگی سەوز و سوور و شین و ڕەشی هەیە (مەیلەو ئەو ڕەنگانەیە)، لە هەموان گرانتر و پەسندتری ئەوەیە کە هیچ ڕەنگی نییە وەکوو بلوور. کاتێ لەکان دەریدێنن پارچەکانی ناقۆڵا و کڕێژاوین بۆ لێک و لووس کردن و بریقەدار کردنی بە خاکەی خۆی دەیسوونەوە. کانی لە هیندستان، ئەفریقای جنووبی، ئوسترالیا و جێگای دیکەش دۆزراوەتەوە. لە کوردەواری دەکوترا هەر شوێنیک برووسکی ئاسمانی لێ بدا ئەڵماسی تێدایە. ٢- (مج.) آ) زۆر تیژ: ((پردی سێڕاتێ لە موو باریکتر و لە ئەڵماس تیژترە))، گوێزانەکەی وەها تیژ کردووە دەڵەی ئەڵماسە. ب) هەر شتێکی بریقەدار و ڕوون. ((ئەوا ساماڵی کرد ڕۆژ کەوتە سەر شاخی گڵەزەردە)) ((بەسەر ئەو بەفرەدا تیشکی هەتاو ئەڵماسی خوا کردە)) (پیرەمێرد-١٣٦) ٣- ناوە بۆ ئافرەتان.

(نت.)،(سن.) دڵۆپی ئاوە کە لە هەوادایە و بەیانانی ساردی پاییز وەکوو توێژالێکی سپی لە سەر دار و دەوەن و زەوی دەنیشێ. تێبــ.- هەر شەونمی بەهارانە کە پاییزان لەبەر ساردی دەیبەستێ. *خووس، خووسار، خوێز، زوقم، سییخوار، وەڕەق. (بک.) قڕاڤ.

(نت.) ١- سەنگێکە بۆ کیشانەی شت و لە هەر شوێنە و ناوچەیەکی (کعر.) دەگۆڕێ و تا ٢٨ کیلۆ دەڕوا، بەڵام لە (کئێر.) هەروەک (بادەنان) ناگۆڕێ و ١٦ کیلۆیە. ((... ناردی بیست باتمانی پەمبۆ بۆ کڕی، میر شێخیان دەنێونا...)) (تحفە، ج١، ل-٣٧٣). تێبــ.- بە لای منەوە (مان)ی دوایی ئەم وشەیە هەر (مەن، من)ە کە ئەویش سەنگێکە و لە گەلێ ناوچە و مەڵبەندی کوردستانا باوە، لە زمانی سانسکریتیدا (مانە) بە مانای ((سەنگێکی دیاری کراو))ە و لە زمانی (ئاکەدی)شدا (مەنە) هەر بەو مانایە هاتووە (تم:معین، فەرهەنگ، ج٤، ل-٤٣٦٦). ٢- ناوی شارێکە لە کوردستانی تورکیا.

«نمس» له نێوان شک و یەقیندا بوون * دوودڵی «عا.» تردد، تشکک.

«نت.» کەسێکه دەربارەی کارێ یا مەسەلە لەیەک لەنێوان شک و یەقیندابێ ڕاستی کار یا مەسەلەکەی بۆ ڕوون نەبووبێتەوه * دوودڵ. «عا.» متردد، متشکک.

«نا.»، «هل.» توێژێکی ئەستووره له ئەنجامی ئیشک هەڵاتنی خوێن لەسەر برینی لەشی ئینسان دەیبەستێ و نیشانەی خۆشەوەبوونی برینەکە یه. * «مک.» قرماغە. «سیە.» قرتماخە، قەتماخە.

«نا.»، «کئێر.، کعر.» شیشێکی پۆڵای بچکۆلەیه «نسبا»، سەرێکی تۆزێ پان کراوەتەوه و نووکەکەی تیژ کراوه، تەخته چەرم و ئەو جووره شتانەی پێ لێک قاییم دەکەن، لە دار و دیواریش دادەکوترێ وشتی پێوە هە ڵداوەسن. زۆر جووری هەیه: خڕ. چوار سووچ، سێ سووچ، ورد و درشت.* «سن.» بسمار. «بک.» بسمار، بزمار. «جنو.» میخ. تم: 3- بز/2.

«مست. مت.» 1- «بزمار» لەشتێک داکوتان.:: وەستا گیان یەک دوو بزمارم بۆ لەو کەوشە بده. 2- «کن.» فێل له کەسێ کردن، فریو دان و دەست بە زاخاکردنی یەکێک.

«ست.» حاڵی هەر شتێکی بزماری زۆر لە سەر داکوترابێ.

1- «نت.» هێشووی ترێ که بۆڵەکانی زۆر تێکچڕژابێ.2- «ست.» تم: بزمارڕێژ.

خرابوونی شوێنێکی پێستی ئینسان (زیاتر بەری پێ) و ڕەق هەڵاتن و ڕیشاڵ ڕیشاڵ بوونی. ) «سن.» بسمارە. «مک.» مێخەکە.

«نت.» ئەو دەغڵ ودانەیه که پاش هەڵگرتنی خە رمان، له جێ خەرمان دەمێنێتەوه و بۆ کۆکردنەوەی جێ خەرمانه که دەماڵن و خاک و خۆڵی تێکەڵاو دەبێ. * «مک.» بنەپیت.