«؟»، «نا.»، «سنـ.» تمـ: زوقم «مخـ: جـ ١، ل ــ ٣٠».

(س.) ١- شتێک یا جێگایەک ئاوی نەبێ، شەی نەبێ، نمی نەبێ. کانی ئیشک، دەشتی ئیشک، تفی لە زاریدا ئیشک بۆ. ٢- حاڵی شتێکی لە پێشدا تەڕایی تێدا بووبێ، پاشان نەیمابێ. گییای ئیشک، هەنجیری ئیشک. ((دارێکی بە تەڕی دانەیە بە ئیشکی دانایێ)). ٣- (مج.) ئینسانی لاسار و دوور لە مجامەلە. پیاوی هێندە ئیشک هەر نابێتەوە. ٤- (مج.) دانیشتنی دۆست و برادەر بە بێ خواردنەوە. هەروا بە ئیشکی دانیشتن ناخۆشە با پێکێ بخۆینەوە. ٥- (مج.) بێ پێخۆر. نانی ئیشکی، سێ نانی بە ئیشکی خوارد و چواریش بە دۆوە. * وشک، ویشک، هیشک.

(مست. لا.) ١- بڕان و بڕانەوەی ئاوی ڕووبار و کانیاوان. هەموو ساڵێ لەو مانگەدا کانی (پیرمەلەک) ئیشک دەبێ. ٢- نەمانی نم و شەی تەبیعی لە شتێکدا. بزانە! تووتنەکە ئیشک بووە؟ داری شەخسەکانی سیتەک هەموو ئیشک ببوون کەس نەیدەوێرا دەستیان بۆ بەرێ. ٣- مردنی گییا و گۆڵ و دار و درەخت و کشتوکاڵ لەبەر بێ ئاوی یا هەر هۆیەکی تر. ئەم بێستانە بۆچی ئیشک بووە؟ پەڵە تووتنەکەی کوێخا تۆفیق ئیشک بووە. ٤- (مج.) لە جووڵەکەوتن. کابرا وەها حەپەسا هەر لە جێی خۆی ئیشک بوو.

(مست. لا.) ١- نەمانی شوێنەواری تەڕی لە هەر شتێکا کە خۆی لە ئەسڵا تەڕایی نەبێ و لە کاوە تەڕبووبێ (شۆرابێ، ئاو یا شتێکی دیکەی پێدا ڕژابێ، کەوتبێتە ئاوەوە...) کراسەکەت بەرە هەڵیخە هەر ئێستا ئیشک دەبێتەوە. ٢- پەیدابوونی ئیشکانی لەسەر زەوی. دنیا هەمووی ئیشک بۆتەوە کەچی ئەم دێبەرەی ئێمە هەر وەکوو خۆیەتی.

(مست. لا.). ١- ڕەق بوون و شکڵ تێچوونی هەندێ شت (پێست، نان، کەشک،...) ٢- (کن.) ڕەق و تەق و باریک بوونی گیاندار (بە تایبەتی ئینسان) لەبەر نەخۆشی یا برسێتی و نەخواردن.

(مست. مت.)، (کن.) برسی کردن و گرتنەوەی خواردن لە کەسێ یا کەسانێ و بوونە مایەی نەخۆشیان. ئەو منداڵانەی ئیشک هەڵێناوە هیچیان ناداتێ بخۆن، هێندەی نان و دۆ دەرخوارددا تا بە جارێک ئیشکی هەڵێنا.

(ست.) هەر شتێکی هیچ تەڕایی تێدا نەبێ. کچێ بڕۆ هەی مەکرباز! قوڕی چی؟ دنیا ئیشک و برینگە.

(مست. مت.)، آ) نەهێشتنی تەڕایی لە شتێکدا کە خۆی تەڕایی هەبێ، بە هەر هۆیەکی لەلاوە. لە کوردستان گەلێ میوە و گیا و گۆڵ ئیشک دەکەن و هەڵیدەگرن بۆ زستانێ. ب) بە کارێکی مەعنەوی ( بەد قەدەمی، چاوپیسی، بێ شانسی...) خیر لە کارێک یا شتێک بڕین، کەڵک پێوە نەهێشتن. ((بچێتە سەر سیروان ئیشکی دەکا)). ٢-(مست. لا.) آ) تم: ئیشک بوون. هەموو ساڵی لەم مانگەیدا کانی پیرەمەلەک ئیشک (ئیشکی) دەکا، ب) بڕانی شیری مەڕ و بزن و مانگا و... مانگاکەی ماڵی حاجی شەریف ئیشکی کردووە.

(مست. مت.) نەهێشتنی تەڕایی لە سەر شتێکی کە لە لاوە تەڕ کرابێ یا تەڕ بووبێ. دە وەرنە نیزیک سۆبەکە خۆتان ئیشک کەنەوە، ها! ئەوە خاولی دەموچاوی پێ ئیشک کەوە. ٢- (کن.) پاشەکەوت کردن، دەست پێوەگرتن، لەچەری کردن. بە قوربانە! لیرەکان دەست لێ مەدە هەر ئیشکیان کەوە. هیچ خەرج ناکا هەر خەریکە پارەکانی ئیشک دەکاتەوە، ئەم منداڵانەی لە برسان ئیشک کردۆتەوە. تێبــ.- بەکارهێنانی ئەم وشەیە بەم مانایانە، سەر کۆنەی تێدایە.

(نا.)،(کعر.) کاری ئاگا لێبوون و پارێزگاری کردنی شتێ. *(کئێر.) کێشک. تێبــ.- بە لای منەوە ئەم وشەیە لە (ئێشک ئاغاسی) تورکی دەورەی عوسمانی بە مەعنای (پاسەوانی ئەرەمسەرا) وەرگیراوە.

(نفا.)، (سفا.) (کعر.)، (تت.) تم: ئێشکچی.

(مست. مت.)، (کعر.) ١- ئاگا لێبوون، پاراستنن، پاس کردن. ٢- بە دیار شتێک و کارێک یا کەسێکەوە بوون. (ماندووی سەر خەوێک بشکێنە لە لام)) (( ئێشکت ئەگرم، مەترسە، ئازام)) (پیرەمێرد-٤٢٠). ٣- بە دیار ژنی زەییسان و منداڵەکەیەوە شەو تا ڕۆژ دانیشن تا (ئاڵە) و (شەوە) دەستیان لێ نەوەشێنن. ((ئێشکت ئرگرم نەک چل شەو، چل ساڵ)) ((لە ترسی شەوە و ترسی دایکی هاڵ)) (سەلام-١٤٤). *(کئێر.) کێشک کێشان.

«نا.» تمـ: ئەسرین. تێبــ.ینی: ئەم وشەیە هەرچەندە فارسی ڕووتە بەڵام لە شێعری کلاسیکی کوردیدا زۆر دەکار کراوە. «هێندە ڕاوەستا لە داوێن، ئاوی فرمێسکی فیڕاق» «بۆیە وێستا ئەشکی دیدەم، قەترەیێکە و سەد حوباب» «ئەدەب» «لە دڵدا چونکە هەر خوێنم دەخوا غەم» «بە تەدریج ئەشکی خوێنینم دەکا کەم» «سالم: گمـ- ٨٦» «ئەشکم لەگەڵ عەشقمە تفڵێکی فەهیمە» هۆشم لەکن خۆشمە پیرێکی نەزانە» «نالی»

(نت،)، (مک) کڕێوە و باران بە (با) وە.

«نت.» داپچڕانی دە می ئادەمیزاد لەخۆیەوه. تێبــ.- حاڵەتێکه لەبەر حەز لە خەو کردن، خەواڵوویی یا خوماری بەسەر ئینساندا دێت و دەمی لەخۆیەوه بەش دەبێتەوه. ئەگەر لەبە ر خەو یا خەواڵوویی بێ، پیاو خۆی لەبەریەک د کێشێتەوه و دەستەکانی بەم لاولادا لەبەریەک بڵاو دەکا و دەیانهێنێتەوه سەر سینگی و هەندێ جار مستەکۆڵەیێکیش له سینگی خۆی دەدا.

«نت.»، «سن.، سیه.» تم: بزن مژه، تێبــ.- بەلای منەوه ئەم وشەیه لەپێشدا بزن مژه [ بزن + مژ «مژین» + 1- ئەک/3] بووه، وردە ورده «ئە» ی «1- ئەک /3» سواوه و بۆته «بزن مژک»، ئەوجار دەنگی «ژ» لە جیرانەتی دەنگی «ک» دا بۆته «ش». بەڵام له وشەی «بژن مژه» ی موکریانیدا دەنگی «ک» ی «1- ئەک/3» کەوتوه.

«ست.» کچێکی به منداڵی ژن بەژنەی پێ کرابێ و بۆ برای یا هەر کەسێکی خزمی خۆی درابێ بە ژن.

«سفا.» حاڵی کەسێکی گومانی له کەسێ له کارێ،... هەبێ:: هەر له هەوەڵەوه لێی بەشک بوون له خۆی بەشک نەبێ قسەی وا ناکا.